Από τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, που συνδέει τον δυτικό Ειρηνικό με τον Ινδικό Ωκεανό και τον Περσικό Κόλπο, διέρχεται σημαντικό μέρος της παγκόσμιας εμπορικής ναυτιλίας. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι ετησίως διέρχονται εμπορεύματα αξίας 3,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων (2018).

Το υπουργείο Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών εκτιμά ότι «η Θάλασσα της Νότιας Κίνας παίζει σημαντικό ρόλο σε θέματα ασφάλειας σε ολόκληρη την ανατολική Ασία επειδή η βορειοανατολική Ασία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη ροή πετρελαίου και στο εμπόριο που πραγματοποιούνται μέσω της Νότιας Κινέζικης Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένου του 80% του αργού πετρελαίου που εισάγεται από την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν».

Επίσης εκτιμάται ότι «στις Θάλασσες της Νότιας και Ανατολικής Κίνας υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων».

Η Θάλασσα της Νότιας Κίνας, η Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας και η Κίτρινη Θάλασσα βρέχουν τις ακτές τριών συμμάχων των Ηνωμένων Πολιτειών: της Ιαπωνίας (U.S. – Japan Treaty on Mutual Cooperation and Security, 1960), της Νότιας Κορέας και των Φιλιππίνων (U.S. – Philippines Mutual Defense Treaty, 1951).

Οι Θάλασσες της Νότιας και Ανατολικής Κίνας περιβάλλουν την Ταϊβάν, με την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συνάψει συγκεκριμένες σχέσεις συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας (The Taiwan Relations Act, 10 Απριλίου 1979). Επιπρόσθετα η Θάλασσα της Νότιας Κίνας βρέχει τις ακτές των χωρών της νοτιοανατολικής Ασίας, οι οποίες είναι ή πρόκειται να καταστούν εταίροι των ΗΠΑ, όπως η Σιγκαπούρη, το Βιετνάμ και η Ινδονησία.

Οι διαφιλονικούμενες περιοχές

Οι σημαντικότερες διαφιλονικούμενες θαλάσσιες περιοχές, μεταξύ της Κίνας και των γειτονικών χωρών, περιλαμβάνουν:

● Τα νησιά Παρασέλ στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, τα οποία διεκδικούνται από την Κίνα και το Βιετνάμ και κατέχονται από την Κίνα.

● Τα νησιά Σπράτλι στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, που διεκδικούνται εξ ολοκλήρου από την Κίνα, την Ταϊβάν και το Βιετνάμ, και εν μέρει από τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία και το Μπρουνέι, και τα οποία κατέχουν εν μέρει όλες αυτές οι χώρες, εκτός από το Μπρουνέι.

● Το Σκάρμπορο Σόαλ (τριγωνική αλυσίδα υφάλων και βραχονησίδων, με περίμετρο 46 χιλιόμετρα) στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και πλησιέστερα των Φιλιππίνων, το οποίο διεκδικείται από την Κίνα, την Ταϊβάν και τις Φιλιππίνες και ελέγχεται από το 2012 από την Κίνα.

● Τα νησιά Σενκάκου στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας, τα οποία διεκδικούνται από την Κίνα, την Ταϊβάν και την Ιαπωνία και ελέγχονται από την Ιαπωνία.

Οι κινήσεις του Πεκίνου

Τα τελευταία χρόνια η Θάλασσα της Νότιας Κίνας έχει αναδειχθεί σε αρένα στρατηγικού ανταγωνισμού μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας.

Οι ενέργειες της Κίνας στην εν λόγω θαλάσσια περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των εκτεταμένων δραστηριοτήτων οικοδόμησης τεχνητών νησιών και κατασκευής βάσεων στα νησιά Σπράτλι, καθώς και ενέργειες των ναυτικών δυνάμεών της για να υποστηρίξουν τις αξιώσεις της έναντι ανταγωνιστικών περιφερειακών γειτόνων, όπως οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ, έχουν αυξήσει τις ανησυχίες των Αμερικανών.

Η Ουάσιγκτον εκτιμά ότι η Κίνα αποκτά τον αποτελεσματικό έλεγχο της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, μιας περιοχής στρατηγικής, πολιτικής και οικονομικής σημασίας για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους της.

Οι ενέργειες των ναυτικών δυνάμεων της Κίνας στα νησιά Σενκάκου, τα οποία διαχειρίζεται η Ιαπωνία στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας, αποτελούν επιπρόσθετη ανησυχία για τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με Αμερικανούς αναλυτές, η κυριαρχία των Κινέζων στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας, καθώς και της Κίτρινης Θάλασσας, θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά τα στρατηγικά, πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού και όχι μόνο.

Οι στόχοι της Ουάσιγκτον

Στον στρατηγικό ανταγωνισμό με την Κίνα για την Θάλασσα της Ανατολικής και Νότιας Κίνας, γενικά και ειδικά, η αμερικανική πλευρά αποσκοπεί μεταξύ άλλων:

● Στην εκπλήρωση των δεσμεύσεων ασφαλείας που ανέλαβε υπογράφοντας τις αμυντικές συμφωνίες με την Ιαπωνία και τις Φιλιππίνες.

● Στη διατήρηση και ενίσχυση της αρχιτεκτονικής ασφαλείας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στον δυτικό Ειρηνικό.

● Στη διατήρηση μιας περιφερειακής ισορροπίας δυνάμεων ευνοϊκής προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους.

● Στην αποτροπή της Κίνας να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας στην ανατολική Ασία.

● Στην αποτροπή κατασκευής κινεζικών βάσεων στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, στη μεταφορά επιπλέον στρατιωτικού προσωπικού, εξοπλισμού και προμηθειών, στην κατασκευή νησιών ή βάσεων στο Σκάρμπορο Σόαλ.

● Στην προτροπή προς την Κίνα για μείωση ή τερματισμό των ναυτικών επιχειρήσεων στα νησιά Σενκάκου της Θάλασσας της ανατολικής Κίνας.

● Στον τερματισμό των ενεργειών της Κίνας, που αποσκοπούν στην άσκηση πίεσης κατά των κατεχόμενων από τις Φιλιππίνες νησιών Σπράτλι.

● Στην παροχή μεγαλύτερης πρόσβασης των Φιλιππινέζων ψαράδων στα ύδατα που περιβάλλουν το Σκάρμπορο Σόαλ και τα νησιά Σπράτλι.

● Στην αποδοχή και εφαρμογή της δικαστικής απόφασης (Ιούλιος 2016) στην υπόθεση διαιτησίας μεταξύ Κίνας και Φιλιππίνων για την Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Προειδοποιήσεις

Σε μια πιθανή σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες οι κινεζικές δυνάμεις και οι βάσεις τους στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας θα μπορούσαν

● αφενός να δημιουργήσουν ένα περιφερειακό θαλάσσιο δίκτυο, που επιχειρησιακά θα εμπόδιζε τις αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις να προσεγγίσουν την ηπειρωτική Κίνα και την Ταϊβάν,

● αφετέρου να βοηθήσουν στη δημιουργία ενός θαλάσσιου προμαχώνα προς όφελος της αναδυόμενης κινεζικής ναυτικής αποτρεπτικής δύναμης, η οποία διαθέτει και πυρηνοκίνητα υποβρύχια εξοπλισμένα με βαλλιστικά βλήματα.

Μάλιστα, ο Αμερικανός ναύαρχος Φίλιπ Ντέιβιντσον, διοικητής της Διοίκησης Ειρηνικού των ΗΠΑ (U.S. Pacific Command – PACOM) δήλωσε στην Επιτροπή Ενόπλων Δυνάμεων της Γερουσίας (17 Απριλίου 2018) ότι «η Κίνα είναι πλέον ικανή να ελέγχει τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας σε όλα τα σενάρια εν όψει ενός πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες».

Για τους λόγους αυτούς είναι πιθανόν οι χώρες της περιοχής να αρχίσουν να αμφιβάλλουν για την επιχειρησιακή δυνατότητα των αμερικανικών δυνάμεων στην εν λόγω θαλάσσια περιοχή και, αφού επανεξετάσουν τα αμυντικά τους προγράμματα και την εξωτερική τους πολιτική, να οδηγηθούν σε επιλογές οι οποίες θα διαταράξουν την αρχιτεκτονική ασφαλείας της περιοχής υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι προφανές ότι το Πεκίνο θα αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή και περισσότερες επιλογές στην περιοχή.

Πιθανές τοπικές συγκρούσεις

Λόγω της κυριαρχίας της στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, η Κίνα δύναται:

● Να ελέγξει τις αλιευτικές δραστηριότητες, καθώς και τις έρευνες πετρελαίου και φυσικού αερίου.

● Να ασκήσει πίεση σε άλλες χώρες της Θάλασσας της Νότιας Κίνας.

● Να επιβάλει ζώνη αεράμυνας και αεροπορικού ελέγχου άνωθεν της εν λόγω θαλάσσιας περιοχής.

● Να επιβάλει μια ζώνη θαλάσσιου αποκλεισμού γύρω από την Ταϊβάν.

● Να διευκολύνει τόσο την παρουσία των κινεζικών δυνάμεων, όσο και την πολιτική επιρροή, στην περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού.

● Να αποκτήσει ηγεμονικό ρόλο σε ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο.

Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι οι διαφορές στις θαλάσσιες περιοχές ανατολικά και νότια της Κίνας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κρίση ή σύγκρουση μεταξύ της Κίνας και μιας γειτονικής χώρας, όπως η Ιαπωνία ή οι Φιλιππίνες.

Επομένως οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε μια κρίση ή σύγκρουση ως αποτέλεσμα των υποχρεώσεων που έχουν, βάσει διμερών συνθηκών ασφαλείας, με την Ιαπωνία και τις Φιλιππίνες. Ιδιαίτερα αυξημένη θεωρείται η πιθανότητα κρίσης ή σύγκρουσης μεταξύ της Κίνας και της Ιαπωνίας για τα νησιά Σενκάκου.

AUKUS: η απάντηση των ΗΠΑ στην Κίνα

Προκειμένου να αναχαιτιστούν η συνεχώς αυξανόμενη ισχύς και η επιρροή του Πεκίνου στις διαφιλονικούμενες θαλάσσιες περιοχές νότια και ανατολικά της Κίνας οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία υπέγραψαν και ανακοίνωσαν (15 Σεπτεμβρίου 2021) την τριμερή αμυντική συμφωνία AUKUS.

Η AUKUS, μεταξύ άλλων, προβλέπει ότι σε οκτώ έως δέκα έτη θα ολοκληρωθεί το πρόγραμμα εξοπλισμού της Αυστραλίας με 12 πυρηνοκίνητα υποβρύχια. Ως εκ τούτου αυξάνονται οι πιθανότητες η Κίνα να επιχειρήσει βραχυπρόθεσμα την επανένωση της Ταϊβάν. Το σενάριο αυτό ενισχύεται και από το γεγονός ότι, το 2022, θα πραγματοποιηθεί το συνέδριο του Κ.Κ., όπου αναμένεται ο Σι Τζινπίνγκ να εκλεγεί για τρίτη θητεία.

Πάντως, ο αντιπρόεδρος της Ταϊβάν, Λάι Τσινγκ-τε, χαιρέτισε αμέσως τη συμφωνία AUKUS και τη χαρακτήρισε «θετική εξέλιξη για τη δημοκρατία, την ειρήνη και την ευημερία στην περιοχή».

Σε ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο η αμυντική συμφωνία AUKUS ενδέχεται να προκαλέσει την έναρξη μιας ανεξέλεγκτης κούρσας εξοπλιστικών προγραμμάτων, ίσως και διάδοσης της πυρηνικής τεχνολογίας, γεγονός που θα επιφέρει ταυτόχρονη αύξηση της συγκρουσιακής κατάστασης στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και σημαντικό έλλειμμα ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο.

● Ήδη το ινδονησιακό υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι «ανησυχεί βαθιά για τη συνεχιζόμενη κούρσα εξοπλισμών και την προβολή ισχύος στην περιοχή».

● Από την πλευρά της, η Μαλαισία επέκρινε τη συμφωνία και προειδοποίησε ότι «η AUKUS θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα νέο αγώνα όπλων στην περιοχή».

● Η Βόρεια Κορέα καταδίκασε τη συμφωνία ως «εξαιρετικά ανεπιθύμητη και επικίνδυνη», τονίζοντας ότι «οι κινήσεις αυτές θα καταστρέψουν το σύστημα μη διάδοσης των πυρηνικών». Μάλιστα, ανακοίνωσε ότι «θα αντιδράσει αν η συμμαχία απειλήσει τη χώρα».

Η δύσκολη θέση της Αυστραλίας

Είναι γεγονός ότι η AUKUS αναβαθμίζει την αμυντική ικανότητα της Αυστραλίας. Ωστόσο είναι αμφίβολο αν θα εξυπηρετήσει τα εθνικά της συμφέροντα.

Ήδη, το 2018, οι σινο-αυστραλιανές σχέσεις άρχισαν να επιδεινώνονται, λόγω των αυξανόμενων ανησυχιών για την κινεζική πολιτική επιρροή σε διάφορους τομείς της αυστραλιανής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης, των πανεπιστημίων, των ΜΜΕ, καθώς και της στάσης της Κίνας στη διαμάχη για τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Το 2020 οι σινο-αυστραλιανές σχέσεις επιδεινώθηκαν περαιτέρω, όταν η Αυστραλία ζήτησε έρευνα για την προέλευση του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2. Στη συνέχεια ακολούθησε καταιγισμός κινεζικών κυρώσεων κατά των αυστραλιανών εξαγωγών και πιθανές κυβερνοεπιθέσεις κατά βασικών αυστραλιανών ιδρυμάτων. Ως γνωστόν, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αυστραλίας, κυρίως λόγω της μεγάλης ζήτησης της Κίνας για σιδηρομετάλλευμα, άνθρακα και υγροποιημένο φυσικό αέριο. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι οι εξαγωγές στην Κίνα βοήθησαν την Αυστραλία να αντιμετωπίσει ως ένα βαθμό τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Οι επιπτώσεις στο ΝΑΤΟ

Η συνοχή και η ύπαρξη του ΝΑΤΟ απειλούνται άμεσα, λόγω της αποτυχίας στο Αφγανιστάν, της συμπεριφοράς της Τουρκίας σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά και λόγω της AUKUS, που μεταξύ άλλων οδήγησε στην ανάκληση των Γάλλων πρεσβευτών από τις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Βραχυ-μεσοπρόθεσμα δεν είναι απίθανο η Συμμαχία να «αντικατασταθεί» σταδιακά από μικρότερες ολιγομελείς συμμαχίες, προσανατολισμένες σε θέματα ασφαλείας περιφερειακού ενδιαφέροντος.

Και στη μέση… το κλίμα

Πέρα από τις πρώτες φραστικές αντιδράσεις, η AUKUS αναμένεται να οδηγήσει το Πεκίνο σε αρνητική στάση, σχετικά με την συμφωνία για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ενόψει των ζωτικών συνομιλιών του ΟΗΕ για το κλίμα. Από την 31η Οκτωβρίου έως την 12η Νοεμβρίου 2021, η Κίνα, η χώρα με την μεγαλύτερη παραγωγή άνθρακα στον κόσμο, θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ για το κλίμα (26th UN Climate Change Conference of the Parties – COP26), που θα διεξαχθούν στη Γλασκώβη.

Αμηχανία στην Ε.Ε.

Δεν θα ήταν υπερβολή να θεωρηθεί ότι η AUKUS υπονόμευσε έμμεσα την Ε.Ε., καθώς πραγματοποιήθηκε την παραμονή της ημέρας, που η Ε.Ε. επρόκειτο να ξεκινήσει την δική της νέα στρατηγική για την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Σε κάθε περίπτωση, η AUKUS προκάλεσε αμηχανία στη Γηραιά Ήπειρο, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου και ανέδειξε την ανάγκη αφύπνισής της.

Οι αποφάσεις για την ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική της Ε.Ε., που αναμένεται να την απασχολήσουν σοβαρά στο προσεχές μέλλον, θα είναι ιδιαίτερα σημαντικές τόσο για την Ευρώπη όσο και για την Ελλάδα.

Η μεταφορά του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ προς ανατολάς δημιουργεί ένα νέο status quo και στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου θα επιδιώξουν να πρωταγωνιστήσουν αρκετοί κρατικοί και μη κρατικοί δρώντες, συμπεριλαμβανομένης της Ε.Ε., της Γαλλίας, της Τουρκίας, της Ελλάδας, της Ρωσίας κ.λπ.

Ήδη η υφιστάμενη προσυγκρουσιακή κατάσταση στον Ινδο-Ειρηνικό, που οδήγησε στην AUKUS, διευκόλυνε τη σύναψη της ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας και μάλιστα με την άτυπη συναίνεση των Ηνωμένων Πολιτειών.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής

([email protected])