Οι αντιδράσεις Ευρωπαίων ηγετών και κυρίως της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen στην απόφαση της Ρωσίας να περιορίσει τις ποσότητες φυσικού αερίου με τις οποίες προμηθεύει την Ευρώπη αναδεικνύει, μέσα σε ένα ανταγωνιστικό και εξαιρετικά εύθραυστο πολιτικό περιβάλλον, την αξία της ελληνικής απόφασης να συνεχίσει τη σταθερή πολιτική της απέναντι στις δελεαστικές προτάσεις που στοχεύουν στην εξασφάλιση παρουσίας της Μόσχας στον νότιο ενεργειακό διάδρομο.

Η πολιτική και γεωστρατηγική σημασία του Νοτίου Διαδρόμου αναδείχθηκε την εποχή που διαπιστώθηκε από τη διεθνή κοινότητα, κυρίως όμως από την Ε.Ε. και τα κράτη – μέλη, ότι η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης εξελισσόταν κατά τρόπο που δημιουργούσε μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές εξαρτήσεις σε μία περίοδο που ο κόσμος άλλαζε ταχύτατα σε όλα τα πεδία συνολικών και εθνικών ενδιαφερόντων.

Πυκνές εξελίξεις διαμόρφωσαν πολιτικό και επικοινωνιακό «χάος» ακόμη και μεταξύ εταίρων. Πιθανώς αρκετοί σημαντικοί δρώντες πίστεψαν ότι μπορούσαν να ελέγξουν την ακαταστασία στις διεθνείς σχέσεις.

Η αλλαγή του χάρτη

Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, της ΕΣΣΔ, το βελούδινο διαζύγιο Τσεχίας και Σλοβακίας, η ολική εξαφάνιση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ σηματοδοτούσαν σημαντικές εξελίξεις.

Η αλλαγή του χάρτη της Μέσης Ανατολής, η ιρακινή κρίση, το Συριακό πρόβλημα, η Αραβική Άνοιξη, η Λιβύη, ανέδειξαν ισχυρά ενεργειακά κράτη που έχουν διάθεση ηγετικού ανταγωνισμού στην περιοχή τους, αλλά και ισχυρότατη διεθνή οικονομική και επενδυτική παρουσία.

Η προσπάθεια ανοίγματος περισσοτέρων αγορών προμήθειας και εφοδιασμού ενέργειας, ώστε να περιορισθεί ο μονοπωλιακός ρόλος που επιδιώκει η Μόσχα, με κύρια αναφορά στην ανάπτυξη και εξέλιξη της Ε.Ε., όξυνε τις σχέσεις επικοινωνίας Ρωσίας – ΗΠΑ

Οι συνολικές ανακατατάξεις σε συνδυασμό με την αλλαγή συμμαχιών δημιούργησαν κατάσταση πρωτόγνωρης διεθνούς αστάθειας, που επιβαρύνθηκε ιδιαίτερα από τη διεθνή τρομοκρατία και κυρίως από τον μετασχηματισμό της σε ισλαμικό κράτος.

Η διεθνής πρόκληση αγγίζει τα όρια αντοχής του διεθνούς κοινωνικού ιστού, όταν ακραίοι σχηματισμοί αποκτούν πρόσβαση, νόμιμη ή παράνομη, σε εξοπλισμούς και βιαίως εισβάλλουν στην επικράτεια ανεξαρτήτων κρατών επιβάλλοντας σκληρούς όρους άσκησης ισχύος επικαλούμενοι δήθεν κοινά ενδιαφέροντα, θρησκευτική συναντίληψη και πολιτιστικές συνήθειες.

Καθυστερημένη ανασύνταξη

Ο κόσμος, μπροστά σε αυτές τις αλλαγές και την ασυνεπή συμπεριφορά παραδοσιακών φίλων και συμμάχων, κατόρθωσε με καθυστέρηση να ανασυνταχθεί προσβλέποντας στην ανασύσταση του κόσμου, ώστε να αποφευχθεί μία παγκόσμια θερμή σύγκρουση.

Απαιτήθηκε χρόνος για να δημιουργηθούν νέοι όροι αποτροπής και ειρηνικής συμβίωσης, που παραμένουν εύθραυστοι, με αποτέλεσμα να βιώνουμε την έντονη αναμέτρηση Ρωσίας – ΗΠΑ και την ισχυρή επεκτατική, αλλά με άλλους όρους και κοσμοθεωρία, εξάπλωση και παγίωση της κινεζικής διεκδίκησης στο διεθνές στερέωμα.

Η Αθήνα, μέσα στο πολύ δυσμενές περιβάλλον που δημιουργήθηκε από την οικονομική κρίση, την πανδημία, τις διεθνείς αλλαγές και την προκλητικότητα, άλλοτε εντονότατη, γειτονικών και συμμαχικών κρατών, άλλοτε διαφοροποιούμενη ακόμα και με εταίρους, κατόρθωσε να διατηρήσει μία ελάχιστη συνεπή πολιτική συμπεριφορά, με πολλά σκαμπανεβάσματα.

Κάποιες στιγμές οι σχέσεις μας με τους άλλους άγγιξαν τα όριά τους. Με πολύ προσπάθεια και θυσίες η Ελλάδα πέτυχε να ανακτήσει την πορεία της και στην περίοδο καμπής των διεθνών σχέσεων φαίνεται ότι αποτελεί μία νησίδα πολιτικής, οικονομικής και κυρίως γεωπολιτικής σταθερότητας.

Οι όροι ισορροπίας που επιδιώκονται δεν είναι μόνο φιλοσοφικοί, ηθικοί ή ηθοπλαστικοί, αντίθετα προέρχονται και επιβάλλονται από τη σκληρή προκλητικότητα της καθημερινότητας των διεθνών σχέσεων και του γεωστρατηγικού ανταγωνισμού. Ποτέ η επιθυμία μονιμότητας των πολιτικών και διπλωματικών επιτευγμάτων, έστω και όσων εξασφαλίζονται με την εγγύηση των διεθνών συνθηκών και του συνολικού διεθνούς δικαίου, δεν επιτρέπει στις κυβερνήσεις να επαναπαύονται, και πράττουν πολύ καλά.

Όσοι θεωρούν ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν ανταποκρίθηκαν στις προκλήσεις, και κυρίως σε θέματα ενεργειακών στρατηγικών επιλογών, οφείλουν να επανεξετάσουν την ανάλυσή τους αναλογιζόμενοι τους όρους που διαμορφώνονται σε όλη την Ευρώπη εξ αιτίας της αναμέτρησης που προκαλείται με αφορμή την Ουκρανία.

Το Ουκρανικό έχει προκληθεί από μία πολύπλοκη διεκδίκηση στο εσωτερικό της χώρας, αλλά επίσης και από ανταγωνισμούς διεθνούς εμβέλειας που άπτονται αμυντικών, στρατιωτικών, οικονομικών, ενεργειακών, θρησκευτικών ανταγωνισμών. Τρεις περιοχές, τρεις χριστιανικές παρουσίες από τις οποίες οι Ορθόδοξοι των ανατολικών περιοχών δεν μπορούν να αποδεχθούν την ελεύθερη επιλογή εκατομμυρίων Ουκρανών να ενταχθούν στο κλίμα της οικουμενικότητας της Ορθοδοξίας που εκφράζεται από τον Οικουμενικό Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως.

Τα σύννεφα πυκνώνουν μαζί με τη στρατιωτική παρουσία στα σύνορα Ρωσίας – Ουκρανίας. Οι κάννες των πυροβόλων των τεθωρακισμένων συναντιούνται στη συνοριακή γραμμή των δύο χωρών.

«Μάθημα» από το παρελθόν

Η εξελισσόμενη ρωσο-ουκρανική κρίση μας θυμίζει μία άλλη κρίση από το παρελθόν. Όταν το Ισραήλ κατέλαβε τη χερσόνησο του Σινά η Αίγυπτος, ηττημένη και πολιτικά εξουθενωμένη, οδηγήθηκε στο Camp David (1978) με αίτημα να της επιστραφεί το έδαφος του Σινά, που διά των αιώνων αποτελούσε αιγυπτιακή επικράτεια.

Το Ισραήλ απάντησε ότι δεν έχει επιθυμία να κρατήσει το Σινά, αλλά δεν ανεχόταν να έχει τα πυροβόλα της Αιγύπτου «στη μύτη του». Απαίτησε αφοπλισμό της συνορεύουσας ζώνης, επέτυχε στον στόχο του και επέστρεψε το έδαφος στην Αίγυπτο (land for peace), εγκαινιάζοντας ταυτόχρονα μία εξελισσόμενη προσέγγιση των δύο χωρών που στις ημέρες μας έφθασε σε σημείο να καθορίζει εξελίξεις και συσχετισμούς δυνάμεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Η Ρωσία, ο ισχυρός πόλος στη διελκυστίνδα με την Ουκρανία, επικαλείται προβλήματα ασφάλειας από πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, κατάσταση που θα μονιμοποιήσει τα κανόνια του αντιπάλου στη γραμμή των συνόρων. Από την πλευρά της η Ουκρανία στρέφεται προς τα δυτικά και ζητά να εξασφαλισθεί το δικαίωμά της να αποφασίζει μόνη για τις ελεύθερες επιλογές της. Η Ουάσιγκτον και η Μόσχα διερευνούν με συνομιλίες τις δυνατότητες εκτόνωσης της κρίσης. Μία λύση που θα σέβεται την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και θα εξασφαλίζει τη Ρωσία από εγκατάσταση ΝΑΤΟϊκών όπλων στα πλευρά της, ίσως να εμπνέεται από τη win-win λογική που καλλιεργήθηκε στο Camp David.

Η δεξαμενή της Μ. Ανατολής

Η ανάγκη ευρύτερης διασύνδεσης των στοιχείων που διαμορφώνουν τις διεθνείς σχέσεις δεν μας επιτρέπει να παραβλέψουμε και άλλα σημαντικά γεγονότα, όπως τις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Όλοι αυτομάτως στρέφονται προς την περιοχή, που θεωρείται καταφύγιο αντιμετώπισης των ενεργειακών προκλήσεων.

Το Κατάρ και πάλι βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των προτιμήσεων ΗΠΑ και Ε.Ε. για να εκτιμηθούν οι όροι σταθερότητας που απαιτούνται για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Η Ντόχα, όπως πολλές φορές επισημαίνεται και προς το υπουργείο Εξωτερικών, ανταποκρίθηκε και πάλι στις προσδοκίες των συνομιλητών, υπογραμμίζοντας όμως ότι μόνο του το Κατάρ δεν δύναται να αντιμετωπίσει τις ανάγκες ενεργειακής ζήτησης των ευρωπαϊκών βιομηχανιών και των νοικοκυριών που αντιμετωπίζουν τον ψυχρό χειμώνα.

Η συζήτηση που διεξάγεται κυρίως μεταξύ Ουάσιγκτον και Ντόχα αυτόματα μας μεταφέρει στις παραγωγικές δυνατότητες που έχει το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόσμο (North Field), το οποίο συνεκμεταλλεύονται Ιράν και Κατάρ.

Η Τεχεράνη και ο ενεργειακός πλούτος του Ιράν υπόκεινται στους όρους διεθνούς αποκλεισμού, που έχει επιβληθεί στη χώρα. Φαίνεται όμως ότι οι συνομιλίες με τις ΗΠΑ στη Βιέννη εξελίσσονται και τα μηνύματα που δημοσιοποιούνται επιτρέπουν πολύ συγκρατημένη αλλά θετική αξιολόγηση.

Βέβαια οι ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης εμφανίζονται ιδιαίτερα πιεστικές. Πιθανώς να μελετάται προμήθεια σχιστολιθικού αερίου από τις ΗΠΑ, φυσικού αερίου από τη βόρεια Αφρική και βελτίωση της απόδοσης του κοιτάσματος που συνεκμεταλλεύονται Κατάρ και Ιράν, ώστε να δημιουργηθούν καλύτερες προϋποθέσεις ενεργειακής ασφάλειας για την Ευρώπη και μικρότερη εξάρτηση από την εργαλειοποίηση της ενέργειας, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για τα συμφέροντα και τη διαπραγματευτική δυνατότητα της Ρωσίας.

Στον στίβο των διεθνών αναμετρήσεων η Ελλάδα διατηρεί, παρά τους αντίξοους όρους που δημιουργούνται στη συγκεκριμένη περίοδο, μία θέση αξιόπιστου συνομιλητή και εταίρου. Τα γεγονότα τροχιοδεικτικά υπενθυμίζουν ότι στις διεθνείς σχέσεις δεν αποκλείονται συνομιλητές και οι επιταγές των εθνικών επιδιώξεων επιβάλλουν να κοιτάξουμε ξανά λίγα χρόνια πίσω για να κατανοήσουμε ότι, μαζί με όλες τις τριμερείς που έχουμε αναπτύξει στην περιοχή του Κόλπου, το σχήμα συνομιλιών με Κουβέιτ, Ομάν και Κατάρ αποτελεί μία προοπτική που παρέμεινε σε αναμονή.

Οι τρεις χώρες του Κόλπου, που διαδραματίζουν ρόλο και στα διεθνή γεγονότα, με σημαντικές κινήσεις τους, εκδηλώνουν ενδιαφέρον ταχύτερων συνεργασιών με την Ελλάδα σε πολλά επίπεδα, συμπεριλαμβάνοντας στην ημερήσια διάταξή τους και θέματα ενέργειας.

* Ο Θεόδωρος Ι. Θεοδώρου είναι πρέσβης επί τιμή

Διαβάστε επίσης:

Συνάντηση Πούτιν – Μακρόν: Η εξήγηση των Γάλλων για το τραπέζι – «γήπεδο» που συνομίλησαν οι δύο ηγέτες στη Μόσχα

Επεισοδιακή συνάντηση Λαβρόφ – Τρας: Η Βρετανίδα ΥΠΕΞ φέρεται να μπέρδεψε ρωσικά εδάφη με περιοχές της Ουκρανίας

Πούτιν – Μακρόν: Το παρασκήνιο της συνάντησης των δύο ηγετών στην σκιά της ουκρανικής κρίσης