Μια γηραιά κυρία, εγκαταλελειμμένη από τον αδιάφορο γιό της, βυθίζεται στο Αλτσχάιμερ και ζει με μια σαρανταεξάχρονη Αλβανίδα που έχει προσληφθεί για να την προσέχει. Στο τελευταίο μυθιστόρημα του Αθανασιάδη δεν υπάρχει πολυκοσμία, υπάρχει όμως ο κόσμος όλος, εκείνος ο απέραντος κόσμος που κουβαλά ο κάθε άνθρωπος είτε μένει σιωπηλός και με άνοια είτε είναι λαλίστατος και με εξαιρετική μνήμη! Ανάμεσά τους κυκλοφορεί η ζωή, ζεστή, πραγματική, αυθεντική, δίχως φκιασίδια. Τόσο απλή ώστε να γίνεται αγόγγυστα συναρπαστική. Το βιβλίο διατρέχει ένας μονόλογος, εσωτερικός στην ουσία του, που απαγγέλλεται δίκην διάλογου. Πρόκειται για την διαλεκτική της μοναξιάς, για ένα δύσκολο όσο και αφόρητα συγκινητικό διάλογο ζωής. Μια μεσόκοπη Αλβανίδα διηγείται της ζωή της σε μιαν υπερήλικη γυναίκα με άνοια. Μοιραία, η μια ζωή μπαίνει στην άλλη, οι δυο γίνονται μια, η μια ζει με την άλλη και μέσω της άλλης. Είναι μια  ακραία σχέση την οποία αξιοποιεί ο συγγραφέας μέσα από την γλώσσα με την οποία κάνει θαύματα…  

Διαβάζοντας κανείς προσεκτικά το μυθιστόρημα, αντιλαμβάνεται ότι η γλώσσα σαν στοιχείο ζωής με σάρκα, οστά και αίμα, είναι ένας παλλόμενος οργανισμός, μια αυτόνομη ύπαρξη που με την χρήση της όχι μονάχα κατανοούμε τον κόσμο και τα μυστικά του αλλά και αγαπάμε, μισούμε, υπάρχουμε, δημιουργούμε νέους κόσμους. Η Αλβανίδα χρησιμοποιεί τα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα και προσπαθεί μέσα από την ακρίβεια των λέξεων που μαθαίνει, να δημιουργήσει ζωή, με κατανόηση, αλληλεγγύη, αγάπη, να ξανασυναντηθεί αλλιώς με τη δική της ζωή όπως την βιώνει  κάτω από ένα νέο πρίσμα, μέσα από μιαν αλλόκοτη συμβίωση.

Η ζωή, ωστόσο, ως μοναδική και ταυτόχρονα ως μέγα μυστήριο -ευτυχώς ανεξερεύνητο!- έχει πάντα τον τρόπο της να γίνεται συναρπαστική, να είναι πολύτιμη, ανεξάρτητα από την κατάσταση που βιώνεται. Και αυτό ακριβώς αναδεικνύει με μαεστρία το βιβλίο. Πρόκειται για την ιστορία δυο γυναικών, του «ατόμου» που δεν είναι άλλο από την ασθενή με Αλτσχάιμερ και του «περιθάλπτων» (λέξη που παράλλαξε η Αλβανίδα!) που είναι ο άνθρωπος ο όποιος προσέχει όλη την ώρα, κάθε στιγμή, το «άτομο». Η συγκίνηση περισσεύει σε κάθε σελίδα καθώς η μια ζωή, ήδη «υπέρβαρη» από τα δικά της βάσανα, καλείται να επωμιστεί και μιαν άλλη και το αβάσταχτο βάρος της ερημιάς της. Μια ζωή γεμάτη και μια άδεια προσπαθούν να φτιάξουν μια νέα ζωή, να πιαστούν από μια νέα ελπίδα, στράτα-στρατούλα να πορευτούν. Η ιστορία είναι συγκινητική, μερικές φόρες αβάσταχτα, ωστόσο, ο Αθανασιάδης, αν και εκμεταλλεύεται κάθε στοιχείο της συγκίνησης, προνοεί να την αποστραγγίζει από την υπερβολή. Αυτή η λιτότητα στη συγκίνηση και ο αφοπλιστικά εύστοχος λαϊκός στοχασμός πάνω στη ζωή και στις άπειρες εκδοχές της, χαρίζει στον περίκλειστο κόσμο αυτών των δυο γυναικών μιαν απίστευτη διαύγεια στα ανθρώπινα, μέσα από μιαν ανεπιτήδευτη ευγένεια που εξελίσσεται σε αξεπέραστη μελωδία στον κυματιστό ρυθμό της ανθρώπινης κατάστασης.

Έχοντας υπολογίσει την σωστή απόσταση από το δράμα, ο συγγραφέας σταλάζει στις λέξεις τη σωστή, την ακριβή δοσολογία ώστε η γεύση των συναισθημάτων να μην τα αδικεί.  Δημιουργεί μια μονομερή, σχεδόν ανύπαρκτη σχέση μέσα από μια λογοτεχνία απαιτητική όπου η άνοια γίνεται αφορμή μνήμης και η έλλειψη ζωής, θρίαμβός της. Η μια γυναίκα δεν συμπληρώνει απλά την άλλη, άλλα μέσα από την άλλη, διευρύνει τους ορίζοντες του κόσμου, υπερβαίνει τα στενά όρια της αντίληψής του και την κάνει οικουμενική – όπως πρέπει να είναι. Ο συγγραφέας περιγράφει ένα απλό κόσμο, πολύ περιορισμένο, με ελάχιστους ορίζοντες και στοιχειώδεις απαιτήσεις που γαντζώνεται από τις ρωγμές της μνήμης σαν το φυτό που ξεπροβάλει σαν υπόσχεση, σαν αντίσταση στον θάνατο ανάμεσα στο πνιγηρό τσιμέντο μιας μεγαλούπολης από μια ρωγμή, ένα χάσμα που δεν το πιάνει το μάτι.   

Η Αλβανίδα βοηθός, η «περιθάλπτων», ζει και για λογαριασμό της ασθενούς, του «άτομου». Η έλλειψη μνήμης της μιας, γίνεται αφορμή αναμνήσεων της άλλης, αλλά και επαναξιολόγησης της ζωής της.  Η απουσία μνήμης  του «ατόμου» γίνεται αφορμή να εκτιμηθεί εκ νέου η ζωή της «περιθάλπτων». Αίφνης, το φρέσκο ζεστό ψωμί αποκτά άλλη αξία, ο χυμός μιας πορτοκαλάδας άλλη γεύση, ο καθαρός αέρας της ελευθερίας άλλον ορίζοντα.  Το αυτονόητο γίνεται σπάνιο, πολύτιμο, καθώς αλλάζει αξία και σημασία. Η «περιθάλπτων» μετρά τα βάσανά της αλλά λογαριάζει και την καλή της τύχη.  Η άνοια της μιας γίνεται αφορμή σοφίας της άλλης κι έρχεται ο κόσμος σε μιαν ισορροπία.

Ταυτόχρονα, η διήγηση, δίχως καθόλου να παρεκκλίνει  από τις δυο αυτές γυναίκες με τις δυο ξεχωριστές υπάρξεις που παλεύουν να γίνουν μια, να ενωθούν,  να σώσει η μια την άλλη με τον τρόπο της, γίνεται ουσιαστικά πολιτική καθώς απλώνεται στα χρόνια της Αλβανίας του Χότζα, στις διαφορές του χωριού με την πόλη, στην αγριότητα της ανθρώπινης ψυχής, στην πάλη του καλού με το κακό σε όλες τις εκδοχές, πιθανές και απίθανες. Δίχως να παραβλέπει τις πολιτισμικές καταβολές,  ο Αθανασιάδης δείχνει να ενδιαφέρεται για την ανθρώπινη ύπαρξη «από όπου κι αν προέρχεται».  Κυρίως όμως, μας μαθαίνει να εκτιμούμε και να απολαμβάνουμε αυτό που έχουμε κατανοώντας την έλλειψή του, όχι την επάρκειά του .  

Ο συγγραφέας περιγράφει την φοβερή αυτή ασθένεια με τρυφερότητα, κυρίως όμως την «διασκεδάζει» μέσα από μιαν εξαγνιστικά σαρκαστική διάθεση, τη μόνη που μπορεί να γεννήσει ελπίδα, να διατρέξει σαν μια μικρή αναλαμπή φωτός το πηχτό σκοτάδι  της άνοιας.  Περιγράφει μια διαλεκτική της σιωπής όπου η μια δεν μιλά, δεν θυμάται, δεν αντιδρά, και η άλλη φλυαρεί ακατάσχετα μέσα από έναν συναρπαστικό μονόλογο που υποδύεται τον διάλογο μα στην ουσία ξορκίζει και την θηριώδη θύμηση της αφηγήτριας που μοιάζει να εύχεται μέσα από την χειμαρρώδη της αφήγηση να σβήσει και τη δική της μνήμη! Σα να εύχεται να ξαναγεννηθεί…  

Πάνω από όλα, ωστόσο, αυτή η διήγηση είναι ξεκάθαρα ένας ύμνος στη ζωή, στο μέτρο, στην ανθρωπιά!  Είναι από τις περιπτώσεις που λες ότι η λογοτεχνία πετυχαίνει θαύματα!

Κυριάκος Αθανασιάδης

Αγκάθια και Πικραλίδες

Εκδόσεις: Bell

Σελ.: 246

Διαβάστε επίσης:

«Ο Αυτόχειρ» του Νικολάι Έρντμαν

Ταινίες Πρώτης Προβολής: Γαλλικό δράμα, θρίλερ και περιπέτειες φαντασίας!

Βιβλίο: Πέντε εβδομάδες της Δάφνης