Η συνεχώς επιδεινούμενη τουρκική οικονομία, η ελληνοτουρκική προσυγκρουσιακή κατάσταση, η επικείμενη νέα εισβολή στη βόρεια Συρία, η άρνηση προς το παρόν της ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, τα σκαμπανεβάσματα στις σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας, η επιβολή κυρώσεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και η απομάκρυνση (;) της ενδεχόμενης πώλησης και αναβάθμισης των μαχητικών αεροσκαφών F-16 καταδεικνύουν ώς έναν βαθμό την κρισιμότητα και την πολυπλοκότητα των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο Τούρκος ηγέτης περίπου έναν χρόνο πριν από τις εθνικές εκλογές του 2023 (οι επόμενες τουρκικές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές έχουν προγραμματιστεί να διεξαχθούν έως τον Ιούνιο του 2023), οι οποίες μάλιστα αναμένεται να καθορίσουν τουλάχιστον την πολιτική του επιβίωση.

Καλλιεργείται και σενάριο «κατάστασης έκτακτης ανάγκης» με ορίζοντα την αναβολή εκλογών

Κυρίως λόγω των οικονομικών προβλημάτων, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η υποστήριξη προς τον Ερντογάν και το ΑΚΡ βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό. Προς το παρόν, είναι άγνωστο εάν ο υφιστάμενος κοινοβουλευτικός συνασπισμός AKP-MHP μπορεί να παραμείνει στην εξουσία, ενώ κανείς δεν θα μπορούσε να εγγυηθεί «αν θα διεξαχθούν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές υπό τον Ερντογάν» και «αν ο Τούρκος Πρόεδρος θα παραχωρούσε την εξουσία μετά από μια πιθανή εκλογική ήττα».

Γι’ αυτό, στις αρχές του 2022, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (Cumhuriyet Halk Partisi – CHP) και ορισμένα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης συμφώνησαν σε ορισμένα βήματα προς μια κοινή πλατφόρμα, η οποία θα επικεντρώνεται στην ενίσχυση των νομοθετικών και δικαστικών ελέγχων της εκτελεστικής εξουσίας.¹

Σε κάθε περίπτωση παραμένει ασαφές ποιος θα είναι ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης ο οποίος θα διεκδικήσει την Προεδρία από τον Ερντογάν.

● Ο αρχηγός του CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, από τη θρησκευτική μειονότητα των Αλεβιτών;

● Κάποιος από τους δύο δημάρχους Εκρέμ Ιμάμογλου και Μανσούρ Γιαβάς, που το 2019 κέρδισαν τον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας αντίστοιχα, οι οποίοι γενικότερα προηγούνται στις δημοσκοπήσεις από τον Κιλιτσντάρογλου;

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι, λόγω ποινικών διώξεων για προσβολή μελών του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου της Τουρκίας (2019), ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Ιμάμογλου είναι πολύ πιθανόν να αντιμετωπίσει την απαγόρευση από κάθε πολιτική δραστηριότητα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.²

Όπως προαναφέρθηκε, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μείωση της δύναμης του κυβερνώντος κόμματος AKP του Ταγίπ Ερντογάν, ενώ αντίθετα παραμένει σχετικά σταθερή η δύναμη του τρίτου μεγαλύτερου πολιτικού κόμματος της Τουρκίας, του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (Halkların Demokratik Partisi – HDP).

Με πρόσχημα τους δεσμούς του HDP με το PKK (Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν) ο Ερντογάν, μέσω απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου, επιδιώκει να απαγορεύσει την πολιτική δράση του HDP προκειμένου να μην συμμετάσχει στις εκλογές του 2023 (στις εκλογές του 2018 το HDP κέρδισε το 11,7% των ψήφων). Ο Τούρκος Πρόεδρος γνωρίζει πολύ καλά ότι η ψήφος των Κούρδων πολιτών, που αριθμούν σχεδόν το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας, θα μπορούσε να επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα, με ή χωρίς τη συμμετοχή του HDP.

Μείζονες οικονομικές προκλήσεις

Ειδικά την τελευταία διετία η τουρκική οικονομία παρουσιάζει συνεχή επιδείνωση. Το 2021, η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε σχεδόν 45% έναντι του δολαρίου και του ευρώ, ενώ συνεχίζει να υποχωρεί και το 2022. Να διευκρινίσουμε ότι γενικότερα η τουρκική λίρα παρουσιάζει πτωτική τάση για περισσότερο από μια δεκαετία. Επιπρόσθετα, τον Μάιο του τρέχοντος έτους, ο επίσημος ετήσιος πληθωρισμός διογκώθηκε σε 73,5% (ο υψηλότερος από το 1998).³

Όπως αναφέρει το Bloomberg, η άνοδος του πληθωρισμού συνδέεται με τη μείωση του βασικού επιτοκίου της τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας (Central Bank of the Republic of Türkiye – TCMB) από 19% σε 14% μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 2021, αλλά και με την πρόσθετη πληθωριστική πίεση από εξωτερικά γεγονότα, όπως ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος και οι αυξήσεις των επιτοκίων στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες μεγάλες οικονομίες.⁴

Να θυμίσουμε ότι ο Ερντογάν αμφισβήτησε κατηγορηματικά τη συμβατική οικονομική θεωρία ότι «τα υψηλά επιτόκια περιορίζουν τον πληθωρισμό, προσελκύουν ξένα κεφάλαια και υποστηρίζουν την αξία του νομίσματος».

Αντίθετα, υποστήριξε ότι «τα χαμηλά επιτόκια ενισχύουν την παραγωγή, την απασχόληση και τις εξαγωγές», επέκρινε τα υψηλά επιτόκια, καθότι είναι «αντίθετα με τις ισλαμικές διδασκαλίες και επιδεινώνουν το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών», και αντικατέστησε τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας και τον υπουργό Οικονομικών της Τουρκίας. Αυτές οι λανθασμένες επιλογές του Τούρκου Προέδρου επιδείνωσαν περαιτέρω την τουρκική οικονομία και κυρίως ευθύνονται για τη μείωση της δύναμης του AKP.

Όπως αναφέρεται σε πρόσφατη έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου, η νομισματική και πληθωριστική κρίση στην Τουρκία έχει επηρεάσει δραματικά αφενός το κόστος ζωής των καταναλωτών, αφετέρου το κόστος του διεθνούς δανεισμού – κυρίως σε δολάρια ΗΠΑ – για τις τουρκικές τράπεζες και τις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα.⁵

Από την πλευρά της, η τουρκική κυβέρνηση επιχείρησε να σταματήσει ή και να αντιστρέψει τις πληθωριστικές τάσεις παρέχοντας φορολογικές ελαφρύνσεις και κίνητρα δανεισμού προς τις τράπεζες που κατείχαν τουρκικές λίρες. Να σημειωθεί ότι, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2021, σχεδόν το 65% των τουρκικών τραπεζικών καταθέσεων ήταν σε ξένα νομίσματα.

Εκτιμάται ότι, στην παρούσα φάση, θεωρείται ως περισσότερο πιθανό και δραστικό μέτρο η εφαρμογή κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls) παρά η καθυστερημένη αύξηση των επιτοκίων. Πάντως, το επόμενο χρονικό διάστημα, δεν είναι βέβαιο εάν η εμπιστοσύνη των εγχώριων αποταμιευτών προς την τουρκική κυβέρνηση θα είναι ικανή να αποτρέψει έναν «χρηματοοικονομικό πανικό», με περαιτέρω απρόβλεπτες συνέπειες για την τουρκική οικονομία, για την τουρκική πολιτική σκηνή, ίσως και για την περιφερειακή κατάσταση ασφαλείας.⁶

Κρίσιμη η περίοδος μέχρι τις κάλπες

Στην παρούσα φάση ο Τούρκος Πρόεδρος έχει μια σειρά επιλογές προκειμένου να αντιμετωπίσει τα χαμηλά ποσοστά των δημοσκοπήσεων και τη μη εξασφαλισμένη πλέον επανεκλογή του στις εκλογές του 2023.

Για παράδειγμα μπορεί να αυξήσει περαιτέρω το έλλειμμα δημοκρατίας επιδιώκοντας την απαγόρευση της υποψηφιότητας του Ιμάμογλου και του φιλοκουρδικού κόμματος HDP ή ακόμη κατηγορώντας τον ισχυρότερο ίσως αντίπαλό του για την Προεδρία Μανσούρ Γιαβάς ως «κρυφοαλεβίτη».

Πέραν αυτών, το σενάριο που θα του επέτρεπε να ελέγξει «δυναμικά» τα πολιτικά δρώμενα και να αυξήσει τις πιθανότητες της πολιτικής του επιβίωσης είναι «η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης».

Εκμεταλλευόμενος την εσωτερική αστάθεια, που τείνει συνεχώς αυξανόμενη λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν αποκλείεται τους επόμενους μήνες να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης με απώτερο στόχο την αναβολή των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών και, συνεπώς, την παράταση της προεδρικής του θητείας.

Επικίνδυνη η πολύμηνη παράταση της προσυγκρουσιακής κατάστασης με την Ελλάδα

Είναι προφανές ότι η πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου με την Ελλάδα ή η παρατεταμένη προσυγκρουσιακή κατάσταση, καθώς και μια νέα εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στη βόρεια Συρία (πληροφορίες αναφέρουν μαζικές μετακινήσεις των τουρκικών δυνάμεων προς τη συρο-τουρκική μεθόριο και την προετοιμασία μιας νέας συγκρουσιακής κατάστασης στη βόρεια Συρία) θα διευκόλυνε τα μέγιστα τις επιδιώξεις του Ερντογάν.

Η εμπλοκή της Τουρκίας στον συριακό εμφύλιο έχει δημιουργήσει σοβαρές τριβές με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Άγκυρα εξακολουθεί να αντιτίθεται στον Σύρο Πρόεδρο Μπασάρ Αλ Άσαντ και έχει εμπλακεί ανταγωνιστικά με τη Ρωσία και το Ιράν, που υποστηρίζουν τον Άσαντ. Επίσης, στο πρόσφατο παρελθόν, η Τουρκία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αντιπαρατεθεί στη βόρεια Συρία και ανατολικά του ποταμού Ευφράτη, όπου εδρεύουν οι αμερικανικές δυνάμεις.

Η τουρκική επιθετικότητα ευνοεί τα σχέδια του Ερντογάν όχι μόνο για την πολιτική του επιβίωση, αλλά και για την εφαρμογή του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan). Επίσης δημιουργεί έντονη ανησυχία και ταυτόχρονα πείθει τις χώρες – μέλη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας για την αποφασιστικότητα του Τούρκου Προέδρου να ασκήσει βέτο κατά της ένταξης των δύο σκανδιναβικών χωρών στο ΝΑΤΟ, αν δεν ενδώσουν στις απαιτήσεις του (έκδοση στην Τουρκία 28 μελών του PKK και γκιουλενιστών από τη Σουηδία και 12 από τη Φινλανδία, καθώς και άρση όλων των κυρώσεων των δύο χωρών προς την Άγκυρα).

Δημιουργώντας προβλήματα στη συνοχή του ΝΑΤΟ, η Άγκυρα «πιέζει έμμεσα» και το Κογκρέσο, προκειμένου να αρθεί το αμερικανικό εμπάργκο όπλων. Τον Απρίλιο του 2022 η αμερικανική κυβέρνηση φέρεται να ενημέρωσε ανεπίσημα το Κογκρέσο για την πρόθεσή της να αναβαθμίσει έναν αριθμό τουρκικών F-16 και να προμηθεύσει την τουρκική πολεμική αεροπορία με βλήματα αέρος – αέρος μικρού και μεσαίου βεληνεκούς (Sidewinder AIM-9X και AMRAAM AIM-120D), συνολικού κόστους περίπου 500 εκατομμυρίων δολαρίων.⁷

Για το θέμα αυτό Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν ήδη ενημερώσει το Κογκρέσο ότι η αναβάθμιση των τουρκικών F-16 θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ισορροπία ασφαλείας μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.⁸

Η άνευ προηγουμένου επιθετική ρητορική του Τούρκου Προέδρου και των υπόλοιπων Τούρκων αξιωματούχων για «την παραβίαση της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, που συνεπάγεται την αμφισβήτηση της κυριαρχίας τους», όπως υποστηρίζει η τουρκική πλευρά παραφράζοντας τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), λειτουργεί ως πρόσχημα και διευκολύνει το «σενάριο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης», το οποίο μάλιστα αναμένεται να υποστηριχθεί και από τον ακροδεξιό εταίρο του Τούρκου Προέδρου Ντεβλέτ Μπαχτσελί.

Θα πρέπει να θεωρείται σχεδόν δεδομένο ότι η επιθετική ρητορική και το κλίμα τεχνητής έντασης με την Ελλάδα, με εξαίρεση μικρά ενδιάμεσα διαλείμματα, αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τη διεξαγωγή των τουρκικών εκλογών.

Αν αυτή η κατάσταση παραταθεί για αρκετούς μήνες, τότε, λόγω της συνεχούς αυξημένης ετοιμότητας, αφενός θα επιφέρει κόπωση στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, γεγονός που με τη σειρά του αναμένεται να επηρεάσει την επιχειρησιακή τους δυνατότητα, αφετέρου θα αυξήσει την πιθανότητα ενός τυχαίου θερμού επεισοδίου με ανεξέλεγκτες επιπτώσεις.

Αφού «απαλλαγεί» σταδιακά από τους πολιτικούς του αντιπάλους και το HDP, το επόμενο χρονικό διάστημα, βαρόμετρο στις αποφάσεις του Ερντογάν θα αποτελέσουν οι δημοσκοπήσεις και οι όποιες συνεργασίες θα μπορούσαν να προκύψουν.

Όπως έχει διαμορφωθεί το πολιτικό σκηνικό, η προκήρυξη πρόωρων εκλογών συγκεντρώνει ελάχιστες πιθανότητες. Αντίθετα, όσο θα πλησιάζει η ημερομηνία των εκλογών, τόσο θα αυξάνεται και η πιθανότητα θερμού επεισοδίου με την Ελλάδα, εφόσον θα υφίσταται το οικονομικο-πολιτικό αδιέξοδο.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής (geostrategical@yahoo.gr)

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Andrew Wilks, Al-Monitor, «Turkish opposition forms plan to oust Erdogan, restore parliament’s power», February 15, 2022

2. Andrew Wilks, Al-Monitor, «Cases against opposition politicians mount ahead of Turkish elections», June 2, 2022

3. Mustafa Sonmez, Al-Monitor, «Turkish consumer inflation soars to 73.5%», June 3, 2022

4. Baris Balci and Inci Ozbek, Bloomberg, «Turkey Rewrites All Inflation Forecasts but Won’t Budge on Rates», April 28, 2022

5. Carlotta Gall, Associated Press, «EXPLAINER: Turkey’s Currency Is Crashing. What’s the Impact?», December 3, 2021

6. Mustafa Sonmez, Al-Monitor, «Turkish taxpayers outraged at cost of lira protection scheme», March 25, 2022

7. Jared Malsin, Wall Street Journal, «Biden Administration Asks Congress to Approve New Weapons Deal with Turkey», May 11, 2022

8. Aaron Stein, War on the Rocks, «You Go to War with the Turkey You Have, Not the Turkey You Want», May 30, 2022

Διαβάστε επίσης:

ΚΚΕ: Το ΝΑΤΟ τροφοδοτεί τις τουρκικές διεκδικήσεις

Το τζίνι του στρατηγού Ακάρ

Eλληνοτουρκικά: Παγιδευμένη στο όραμά της η Άγκυρα – Αβάσταχτο το κόστος προστασίας για την Αθήνα