Γιώργος Σκαμπαρδώνης

Ήλιος με ξιφολόγχες

Εκδόσεις: Πατάκη

Σελ.: 408

Κατασκοπευτική πλοκή, ατμόσφαιρα Μεσοπολέμου, πολιτικές έριδες και διαμάχες, βιομήχανοι, αριστοκρατία, φτώχεια, υπόκοσμος, χαφιέδες και ρουφιάνοι, νταλαβερτζήδες της μιζέριας και της εσχάτης παρακμής σε μια πολυφυλετική βουερή πόλη, που βράζει σαν ηφαίστειο λίγο πριν εκραγεί, με δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής με τις προσωπικές τους τραγωδίες να συμπληρώνουν την απόλυτη εξαθλίωση του δεύτερου μέρους του κατατρεγμού τους, εξαιτίας της πατρίδας που δεν ήταν όπως ήλπιζαν. Ένα ανθρωπομάνι εξαθλιωμένων όπου στρέφεται ο ένας εναντίον του άλλου – σε έναν θανατηφόρο αγώνα επιβίωσης και επιβολής.

Ο Σκαμπαρδώνης στο νέο του μυθιστόρημα ζωντανεύει με εντυπωσιακή ευκρίνεια τη Θεσσαλονίκη του 1931, σαν να παίρνει τον αναγνώστη από το χέρι ξεναγώντας τον σε κάθε γωνιά, φανερή κι απόμερη, της πόλης που βρίσκεται σε παροξυσμό και αναζήτηση ταυτότητας μέσα από μια λυσσαλέα ιδεολογική αντιπαράθεση όπου όλα τα ενδεχόμενα κρατούνται ανοιχτά, ανεξέλεγκτα, απειλητικά. Σ’ έναν χρονικό ορίζοντα που δεν ξεπερνά το πρώτο εξάμηνο του 1931 ζούμε αμέτρητα γεγονότα, ανθρώπινες καταστάσεις και τραγωδίες, παράλληλα με μιαν ερωτική περιπέτεια αλλόκοτη και εξωφρενικά αντιφατική για την εποχή της, που μοιάζει σαν να ρίχνει με τον φακό της μοναδικής Harley-Davidson που κυκλοφορούσε στην πόλη μια δεσμίδα φωτός στο μέλλον. Λυτρωτικό φως, ζυμωμένο στον ζόφο μιας εποχής ανείπωτα αδυσώπητης.

Το μυθιστόρημα ξεκινά με ένα τυχαίο περιστατικό που πυροδοτεί –κυριολεκτικά! – μια πυρκαγιά, τα αποκαΐδια της οποίας θα φέρουν στο φως μια σειρά απίστευτων αποκαλύψεων. Εδώ ο Σκαμπαρδώνης, ευφυώς και δίχως δραματοποιήσεις, χρησιμοποιεί ως έμπειρος συγγραφέας τον ρόλο του τυχαίου στη διαμόρφωση της ιστορίας. Οι αποκαλύψεις που ακολουθούν είναι συγκλονιστικές και οι έρευνες για τα αίτια της φωτιάς φέρνουν στο φως την ιστορία της πόλης, σε μιαν εποχή που η Θεσσαλονίκη και ολόκληρη η χώρα προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί, αφήνοντας πίσω της ένα βεβαρημένο με πολέμους, εθνικούς διχασμούς και εθνικές τραγωδίες παρελθόν.

Μέσα στο κλίμα της μπελ επόκ μιας πόλης που έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος μόλις δυο δεκαετίες, οι βενιζελικές δυνάμεις έχουν βάλει εκτός των άλλων τον φιλόδοξο στόχο να κρατήσουν τις ισορροπίες και να ελέγξουν τις βίαιες αντιφάσεις μιας πολυεθνικής κοινωνίας που συγκλονίζεται από εθνοτικές αντιπαραθέσεις, φυλετικά μίση, άγριες ιδεολογικές συγκρούσεις, αλυτρωτικές ιδέες, εθνικιστικές οργανώσεις και απεργίες, ενώ ταυτόχρονα ζει υπό το καθεστώς αμφισβήτησης και επιβουλής της από ξένες δυνάμεις, οι οποίες έχουν απλώσει δίκτυα έλεγχου σε διάφορες χρηματοδοτούμενες οργανώσεις με ύποπτες προθέσεις και δράσεις.

Κεντρικός του ήρωας ο Γόρδιος Κλήμεντος, που είναι επικεφαλής της αντικατασκοπίας στη Βόρειο Ελλάδα και του 2ου Επιτελικού Γραφείου Πληροφοριών του Τρίτου Σώματος Στρατού. Βασική του μέριμνα είναι να ελέγξει όλον αυτόν τον κυκεώνα των αντιθέσεων που δημιουργούν οι καθημερινές συγκρούσεις στη Θεσσαλονίκη, καθώς και τη δράση των ξένων κατασκόπων που αλωνίζουν την πόλη κι έχουν διεισδύσει δυναμικά ελέγχοντας οργανώσεις, συλλόγους και κέντρα αποφάσεων της πόλης αποσκοπώντας στην εκτροπή.

Το μυθιστόρημα διαθέτει όλα εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός συγκλονιστικού κατασκοπευτικού θρίλερ, το οποίο εκτυλίσσεται σε μια πόλη με σπάνια πολυφυλετικά χαρακτηριστικά όπου συγκρούονται εθνοτικές και θρησκευτικές κοινωνικές ομάδες, με το έντονο αποτύπωμα στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή των καινοφανών ιδεολογιών του φασισμού και του κομμουνισμού, δημιουργώντας μια πολυσύνθετη Βαβέλ, ένα αίνιγμα δυσεπίλυτο και άκρως επικίνδυνο, καθώς κάθε μέρα συμβαίνουν καταστάσεις ανεξέλεγκτες, όπου στην ουσία όλοι στρέφονται εναντίον όλων.

Η ενδελεχής ερεύνα για τα αίτια της πυρκαγιάς αποκαλύπτει δυο πτώματα καθώς και μπόλικο προπαγανδιστικό υλικό των αρχειομαρξιστών (τροτσκιστές), που είχαν πλούσια δράση την εποχή του Μεσοπολέμου και έντονες συγκρούσεις με τους κομμουνιστές του ΚΚΕ. Ταυτόχρονα, στις έρευνες βρίσκεται και ένα κουτί γεμάτο κολλαριστά σοβιετικά ρούβλια, που είναι αρκετά για να θέσουν σε συναγερμό τις πολιτικές, αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές του τόπου. Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η κινητοποίηση θα αποκαλύψει τις στενές επαφές της πολιτικής σε όλες της τις αποχρώσεις με το κοινό έγκλημα και όλη τη βιοποικιλότητα του υπόκοσμου: ρουφιάνοι, πόρνες, νταβατζήδες, φονιάδες, μπράβοι, ιδεολόγοι, πράκτορες, κινούνται μυστικά στη σκοτεινή πλευρά της πόλης, όπου καθημερινά διαπράττονται δολοφονίες και εξυφαίνονται πάσης φύσεως αθλιότητες.

Οι έρευνες απλώνονται εντυπωσιακά εμπλέκοντας σχεδόν ολόκληρη την πόλη – από την κορυφή ώς τα νύχια. Ωστόσο, πόσο είναι εφικτό να ελέγξει ή να δαμάσει κανείς όλες αυτές τις ομάδες που προσπαθούν να επιβάλλουν τις θέσεις τους στη ζωή της; Ποιος μπορεί να συμμαζέψει τους κομμουνιστές που υποκινούνται από τους σοβιετικούς προωθώντας την ιδέα της ανεξάρτητης Μακεδονίας – Θράκης, τους αρχειομαρξιστές, τους πράκτορες των Βουλγάρων κομιτατζήδων που ονειρεύονται να κυματίζει στον Λευκό Πύργο η βουλγαρική σημαία, τις φασιστικές οργανώσεις που χρηματοδοτούνται και από τον Μουσολίνι, τους χριστιανούς και τους Εβραίους, τους βενιζελικούς που προσπαθούν να δημιουργήσουν συνθήκες ανάπτυξης και συνύπαρξης, τους βασιλικούς που υπονομεύουν τους βενιζελικούς ή τους εξαθλιωμένους Πόντιους που εντάσσονται είτε στο Κ.Κ. είτε στις εθνικιστικές οργανώσεις;

Οι εξελίξεις ξεφεύγουν και τελικά, καθώς οι εθνικιστές αισθάνονται πανίσχυροι, όλα μοιάζουν να οδηγούνται – με προσχηματική αιτία – σε μια επίθεση εναντίον της ισραηλινής κοινότητας, συγκεκριμένα του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ. Πρόκειται για την πρώτη επίθεση εναντίον των Εβραίων στην Ευρώπη στον 20ό αιώνα. Ήδη όλα μοιάζουν με το πρώτο βήμα ενός εφιάλτη που έρχεται από ένα δυσοίωνο μέλλον.

Ο συγγραφέας φιλοτεχνεί εντυπωσιακά προσεγμένες περιγραφές της κατάστασης που επικρατούσε τη συγκεκριμένη περίοδο στη Θεσσαλονίκη, αλλά και πολύ εύγλωττες καθώς τα ιστορικά γεγονότα αποδίδονται μέσα από την αισθητική αποτύπωση της ανθρώπινης διάστασης, δηλαδή από τη μεριά εκείνη που διαλανθάνει την προσοχή της ιστορικής επιστήμης.

Έχουμε να κάνουμε με ένα μυθιστόρημα ενταγμένο σε μια ιστορική περίοδο η οποία μπορεί να συμπυκνώνεται στο πρώτο μισό του 1931, ωστόσο περιέχει όλη εκείνη τη σύνθεση των γεγονότων που μας χαρίζει μια πλήρη και ολοκληρωμένη εικόνα της εποχής και της καθημερινότητας στη Θεσσαλονίκη, από τα σαλόνια ώς τις παράγκες και από τις επιτελικές αίθουσες και τα πολυτελή ξενοδοχεία ώς τα καταγώγια και τα μπορντέλα. Όλα αυτά αποκτούν επιπρόσθετο ενδιαφέρον μέσα από τη σκαμπαρδώνια γραφή, η οποία διαπερνά τα γεγονότα. Η γλώσσα του Σκαμπαρδώνη είναι ένας κόσμος ολόκληρος, με ταυτότητα, χαρακτήρα, ζωντανή και πάλλουσα, ρευστή και ακριβής, πλήρης νοήματος και υπαινιγμών.

Ταυτόχρονα με τον ορυμαγδό των γεγονότων που ξεκίνησαν από μια τυχαία, όπως αναφέραμε, πυρκαγιά, παρακολουθούμε την εξέλιξη του ειδυλλίου μεταξύ του ταγματάρχη της αντικατασκοπίας Γόρδιου και της ιδιόρρυθμης νεαρής κόρης ενός καπνοβιομηχάνου, η οποία ζει μια εντυπωσιακά αντισυμβατική για την εποχή της ζωή οδηγώντας μια Harley-Davidson, αναζητώντας θαρρείς την ταυτότητα ενός νέου αύριο δίπλα σε έναν βενιζελικό στρατιωτικό με τους δικούς του εφιάλτες που του χρέωσε η Μικρασιατική Καταστροφή. Πρόκειται για μια σχέση βγαλμένη μέσα από τον ζόφο, που στο τέλος μένει λυτρωτικά ανοικτή – σαν μια προβολή ελπίδας σ’ ένα ευτυχές μέλλον…

Ένα πραγματικά εξαιρετικό μυθιστόρημα, γραμμένο από έναν σημαντικό συγγραφέα μας.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Woke – Η καθολική αποδόμηση: έθνος – φύλο – φυλή

Οι εκδόσεις Κουκκίδα παρουσιάζουν την ποιητική συλλογή του Νίκου Λάζαρη, Σκοτεινός Καθρέφτης