John Williams

Μόνο η νύχτα

Μετάφραση: Ορφέα Απέργη

Εκδόσεις: Gutenberg

Σελ.: 168

Ο John Williams των τεσσάρων μυθιστορημάτων: του αριστουργηματικού campus novel «Στόουνερ» που ξεβράστηκε απρόσμενα σαν θησαυρός παλιού ναυαγίου στις εγχώριες εκδοτικές ακτές το 2017, όταν κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg με τη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου στη σχεδόν νεοσύστατη τότε σειρά Aldina – που έμελλε να εξελιχθεί σε μια ξεχωριστή σειρά εμβληματικών λογοτεχνικών έργων – και μας συστήθηκε έτσι ένας άγνωστος μεν – έως τότε – σπουδαιότατος δε Αμερικανός στυλίστας της γραφής, το μεγαλείο του οποίου αναγνωρίστηκε, δυστυχώς, μετά τον θάνατό του. Ο John Williams μάγεψε και η αφηγηματική του μαεστρία έχτισε μόνιμη κατοικία στις καρδιές των αναγνωστών. Μετά τον «Στόουνερ» ακολούθησε το ιστορικό, επιστολικής μορφής, μυθιστόρημα «Αύγουστος» (2017, Gutenberg / Aldina, μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου) και περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2021, από τις ίδιες εκδόσεις, στην ίδια σειρά και σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, κυκλοφόρησε το γουέστερν οικολογικών διαστάσεων «Το πέρασμα του Μακελάρη».

Τρία μεγαλειώδη έργα, διαφορετικά το ένα από το άλλο σαν να είναι γραμμένα από τρείς διαφορετικούς συγγραφείς, με κοινά σημεία την απόλυτη διαύγεια στη γραφή, τον μετρημένο τόνο, μια σπάνια ευφυΐα στους διαλόγους, στις παύσεις και στις περιγραφές και τη δεξιοτεχνική ικανότητα του Williams να αναλύει σε βάθος τους χαρακτήρες του και την εποχή τους και να πραγματεύεται την προσωπική και συλλογική δυστυχία και ματαιότητα.

Το μικρότερης έκτασης μυθιστόρημα «Μόνο η νύχτα» που μόλις κυκλοφόρησε, είναι το τέταρτο βιβλίο του John Williams από τις εκδόσεις Gutenberg και αποτελεί την πρώτη του λογοτεχνική απόπειρα, το πρωτόλειο έργο αυτού του κορυφαίου και πολύπλευρου συγγραφέα, του οποίου το λογοτεχνικό έργο είναι μικρό σε αριθμό αλλά τεράστιο σε σπουδαιότητα και λογοτεχνική αξία όχι μόνο για το ύφος και την υψηλή του πρόζα αλλά και για την ποικιλία του σκηνικού στο οποίο τοποθετείται.

Τα έργα του Williams ξεπερνούν την εποχή τους, διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται και συγκινούν κάθε φορά, αποκτούν συνεχώς νέο αναγνωστικό κοινό, ζουν μια δεύτερη ζωή όπως και ο δημιουργός τους που, έστω και μετά θάνατον, ζει τη ζωή που δεν έζησε ως ένας αναγνωρισμένος πεζογράφος παρά το National Book Award που απέσπασε για τον «Αύγουστο».

Το πρώτο του έργο «Μόνο η νύχτα» είναι ένα βαθύ ψυχογραφικό μυθιστόρημα που ο Williams συνέλαβε και έγραψε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όσο νοσηλευόταν ως τραυματίας. Εκδόθηκε το 1948 και πέρασε σχεδόν απαρατήρητο για να επανεκτιμηθεί εξήντα χρόνια μετά. Το πυρετώδες, σκοτεινό μυθιστορηματικό του ντεμπούτο (σκοτεινό σαν την εποχή και την ατμόσφαιρα μέσα στις οποίες γράφτηκε) σαφώς δεν έχει τη δυναμική και την αφηγηματική τελειότητα των κατοπινών έργων του, φανερώνει όμως την ταυτότητα και το ταλέντο του Williams και αποκαλύπτει όλα τα θέματα που θα έβαζε στο μετέπειτα πεζογραφικό του μικροσκόπιο: ψυχολογικό μαρτύριο, μοναξιά, εσωτερική αθόρυβη κατεδάφιση, χάσμα εσωτερικών και εξωτερικών βίων και συναισθημάτων, αίσθημα του μη ανήκειν, αποξένωση του ατόμου από τον ίδιο του τον εαυτό, αυτογνωσία, ματαιότητα, θλίψη, βία, παρανοϊκή ανθρώπινη συμπεριφορά απέναντι στον συνάνθρωπο και στη φύση και ανοιχτό τραύμα.

Πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος είναι ο νεαρός Άρθουρ Μάξλεϊ, που έχει εγκαταλείψει τις σπουδές του στο κολέγιο και ζει απομονωμένος σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου. Καλύπτει τα έξοδά του με τις επιταγές που του στέλνει συχνά ο πλούσιος πατέρας του – πατέρας απών / παρών – με τον οποίο ο Άρθουρ δεν έχει πολλές επαφές. Ο νεαρός πρωταγωνιστής νιώθει μόνος, είναι μόνος, πίνει πολύ, συλλογίζεται ακόμα περισσότερο, τα όνειρά του έχουν βία, αίμα και πρόσωπα παραμορφωμένα.

Αποπροσανατολισμένος, με μυαλό ραγισμένο, νευρικός και ανήσυχος, ανίκανος να νιώσει ανάλαφρος έστω και για λίγο, συντετριμμένος εσωτερικά, ένα πλάσμα που βιώνει ολοφάνερα έντονο μετατραυματικό στρες. Ζει στο περιθώριο, κάτι τον κυνηγά, κάτι τον στοιχειώνει, τριγυρίζει άσκοπα σε ένα παγερό αφιλόξενο περιβάλλον μέσα στην πόλη σέρνοντας στα πόδια του αόρατες βαριές αλυσίδες. Τριγυρίζει ανάμεσα στη βουή του κόσμου, μέσα στη νύχτα που ανοίγει τα φτερά της και τον αγκαλιάζει, τον κρύβει μέσα της, του φέρνει στον νου οικείες μυρωδιές και ευχές με χάδια για καληνύχτα, που αποδιώχνει με το σκοτάδι της φόβους, ήχους, τραύματα κι έπειτα τον βυθίζει σε άγρια όνειρα, σε θάλασσες αίματος και τη σκοτεινιά τους και μετά τίποτα πια.

Ληθαργικός, αναβλητικός, θλιμμένος, χωρίς σκοπό στη ζωή του, χωρίς ελπίδα και φως, θυμάται, προσπαθεί απεγνωσμένα να ξεχάσει τη φρίκη που τον διακατέχει, να καταπνίξει το ουρλιαχτό που φτάνει ως τα χείλη του, να νικήσει στη μάχη με τον εαυτό του και τους ψιθύρους φαντασμάτων.

Ένα πρωί, λαμβάνει γράμμα από τον πατέρα του με την πρόσκληση να βρεθούν έπειτα από καιρό και να δειπνήσουν μαζί. Κι είναι ένα γράμμα που του ξαναφέρνει στο μυαλό τη θολή μορφή του πατέρα του και την ολοζώντανη μορφή της μητέρας του που δεν ζει πια.

Η μια ανάμνηση φέρνει την άλλη. Παλιές εικόνες αναδύονται από τον βυθό και ξύνουν επώδυνα το κακάδι του ανεπούλωτου τραύματος. Και το αίμα βγαίνει από την πληγή, σταγόνα – σταγόνα.

Ο Άρθουρ αποφασίζει να συναντήσει τον πατέρα του το απόγευμα της ίδιας μέρας ενώ λίγο νωρίτερα συναντά τον μοναδικό του φίλο, τον Στάφορντ. Όταν αυτός του ζητά οικονομική βοήθεια, ο Άρθουρ ξεσπά άσχημα επάνω του. Αργότερα, το απόγευμα, θα βρεθεί με τον πατέρα του σε ένα αμήχανο δείπνο με ανάμεικτα συναισθήματα που θα πυροδοτήσει τη δεύτερη έκρηξη του Άρθουρ (με διαφορά λίγων ωρών από την προηγούμενη συναισθηματική του έκρηξη) καθώς το παρελθόν αρχίζει να στροβιλίζεται γύρω τους ανάμεσα σε βλέμματα, αδέξιες κουβέντες και θανάσιμες παύσεις και θα φανερώσει ένα τραυματικό γεγονός που βύθισε τον Άρθουρ σε ένα μόνιμο πένθος. Το δείπνο πατέρα και γιού έχει άσχημη κατάληξη.

Ο Άρθουρ, ένα πια με το τραύμα του, γίνεται το πιόνι του τραύματός του και το τραύμα του γίνεται το χέρι που τον μετακινεί και τον κυβερνά. Φεύγει από το εστιατόριο και βρίσκει καταφύγιο στη νύχτα, στους δρόμους, στον στρόβιλο του πλήθους που πάει κι έρχεται. Μονάχος μέσα στην κοσμοσυρροή, με βλέμμα κενό και μάτια άδεια να τον κοιτούν φευγαλέα, με χαμένη την επίγνωση του εαυτού του. Μπαίνει σε ένα νυχτερινό κέντρο και εκεί πραγματοποιείται η τρίτη – τυχαία – συνάντηση της ημέρας, με μια άγνωστη όμορφη γυναίκα, την Κλερ.

Τα τραύματά τους και οι ματιές τους ενώνονται, όπως ενώνονται τα χέρια τους, οι μοναξιές τους, οι σακατεμένες τους ζωές και η ανάγκη τους να δημιουργηθεί μεταξύ τους ένας δεσμός σαν δαντέλα, για δυο στιγμές, για μια νύχτα. Μέσα στο ημίφως και τη δυνατή μουσική ο Άρθουρ και η Κλερ πίνουν ασταμάτητα. Ο ρυθμός της μουσικής γίνεται όλο και πιο ξέφρενος και η χορεύτρια στην πίστα εκτελεί το χορευτικό της νούμερο με μανιασμένες κινήσεις και το πρόσωπό της θυμίζει ένα οικείο πρόσωπο σε έναν ζωντανό εφιάλτη που κάνει τώρα το αίμα του τραύματος να ξεχυθεί σαν άγριο ποτάμι.

Ο Άρθουρ ακολουθεί την Κλερ στο διαμέρισμά της για να περάσουν το βράδυ μαζί και εκεί το μυαλό του Άρθουρ σπάει σε κομμάτια, οι δαίμονες της παιδικής του ηλικίας ξεφυτρώνουν στο δέρμα του και διαλύουν το φράγμα. Ο σκοτεινός χείμαρρος πέφτει ορμητικά κι όλα γίνονται νύχτα, καταδίκη και καταστροφή.

Εξαιρετικό δείγμα ψυχολογικής προσωπογραφίας εξαιρετικά μεταφρασμένο από τον ποιητή Ορφέα Απέργη, που αποδίδει στο έπακρον την ποιητική πρόζα του John Williams, τον μαύρο λυρισμό του και τις ακροβασίες του πάνω από το κενό της νύχτας.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Ο Ουελμπέκ σε νέες περιπέτειες

Βιβλιόφιλοι: Στα πιο ψηλά ράφια της βιβλιοθήκης