Ο πολεοδόμος Αθανάσιος Αραβαντινός (1932-2023) είχε ως ηγετικό γνωμικό, ως απαύγασμα όλης της μεγάλης χρονικά και ιδεολογικά σταδιοδρομίας του, ότι «η πόλη κατατρώγει την ύπαιθρο». Και πραγματικά η πόλη αναπτύσσεται εις βάρος της υπαίθρου, όπως δείχνουν οι στατιστικές για μεγαπόλεις όπως η Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο, όμως αυτή η ανάπτυξη δεν είναι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική, καθώς οδηγεί στη στέρηση του περιαστικού και αγροτικού χώρου από ουσιαστικές λειτουργίες.

Ο Αραβαντινός δεν ήταν ο πρώτος που είχε διατυπώσει τη συγκεκριμένη πρόβλεψη: Πριν από αυτόν ο Toynbee έλεγε το 1972: «Όταν ολόκληρη η στεριά του πλανήτη μας προσαρτηθεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στις πόλεις, οι κάτοικοί τους για άλλη μια φορά θα είναι πρακτικά φυλακισμένοι, όπως ήταν και στις πόλεις του 19ου αιώνα». Αλλά και πριν από τον Toynbee ο H.G. Wells (1902) πίστευε ότι «η πόλη θα εξαπλωθεί καταλαμβάνοντας μεγάλες εκτάσεις που θα χάσουν πολλά από τα χαρακτηριστικά της υπαίθρου».

Ορθολογική κατανομή πληθυσμού

Όμως ο Αραβαντινός μέσα από την επιστημονική του επάρκεια έβλεπε την κατακυρίευση της υπαίθρου από την πόλη, αλλά και την αντεπίθεση της πόλης με την ανάπλασή της με τους κλασικούς μηχανισμούς. Ένας από αυτούς αφορούσε την ορθολογική κατανομή του πληθυσμού.

Όταν είχε τεθεί το θέμα της δημιουργίας μιας νέας πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους βορειότερα της σημερινής («Ελευθεροτυπία», 1990), ο Αραβαντινός υποστήριζε ότι το μέτρο αυτό δεν ήταν απαραίτητο. Έλεγε ότι η συμφόρηση της πρωτεύουσας δεν προερχόταν από τα διοικητικά κέντρα, αλλά από τις οικονομικές δραστηριότητες, και ότι χρειαζόταν μια «υγιής πυραμίδα του δικτύου των πόλεων και οικισμών της Ελλάδας» – σε αντίθεση με τις αναιμικές μεσαίες πόλεις και τα χωριά.

Σε αυτή την «ορθολογική κατανομή του πληθυσμού» – και όχι μόνο – αφιέρωσε μεγάλο μέρος των προσπαθειών του. Επίσης αφιέρωσε τον χρόνο του στην ιστορία της πολεοδομίας και στη διαμόρφωσή της από την εποχή του Πλάτωνα, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην προβληματική συνύπαρξη κατοικίας και βιομηχανίας, στους δρόμους και στις πλατείες, στα συγκοινωνιακά θέματα. Συνεργάστηκε με τον Στέφανο Μάνο, τον Αντώνη Τρίτση και τον Κώστα Λαλιώτη, ενώ διατύπωσε δυο «μεταβατικούς στόχους» για τη βελτίωση της ποιότητας των ελληνικών πόλεων: Ο πρώτος ήταν η αύξηση της εξειδικευμένης γνώσης, ο δεύτερος η ένταση της ευαισθησίας του πληθυσμού.

Εξέχοντα ρόλο στο έργο του είχε ο σχεδιασμός για την κίνηση των πεζών, εξ ου και η αναφορά του στην «Ευρωπαϊκή Χάρτα για τα Δικαιώματα του Πεζού» – διακήρυξη ψηφισμένη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1988 – με χαρακτηριστικό το ακόλουθο σημείο: «Ο κάτοικος έχει δικαίωμα να ζει στα κέντρα των πόλεων ή των χωριών, έστω και αν αυτά δεν σχεδιάστηκαν παλαιότερα για τις ανάγκες του αυτοκινήτου, και να μπορεί να επισκέπτεται τα σημαντικότερα σημεία τους είτε περπατώντας είτε με ποδήλατο».

Οικο-τοπία της πόλης και πλατείες

Με το περιοδικό «Οικοτοπία» ο Αραβαντινός συνεργάστηκε το 2006 (τεύχος 38) σε ένα αφιέρωμα με θέμα τις πλατείες, που άκουγε στον τίτλο «Πλατείας εγκώμιον». Εκεί υποστηρίζει την άποψη για τη γένεση νέων πλατειών, αφού όμως αφηγηθεί τη διαμορφωμένη κατάσταση:

Η πλατεία, ως αναπόσπαστη και απαραίτητη συνιστώσα της πόλης, πρωτοδιαμορφώνεται από τους προϊστορικούς οικισμούς ως γεωμετρικό κέντρο, που δίνει σήμερα το όνομά της στη γειτονιά και στη συνοικία – τα Εξάρχεια από την πλατεία Εξαρχείων, το Κολωνάκι από την ομώνυμη πλατεία, η Μακρυνίτσα από την πλατεία Μακρυνίτσας. Αναφέρεται στην αρχαία πλατεία, στο ρωμαϊκό φόρουμ, στη μεσαιωνική Marketplatz, στις επιβλητικές πλατείες της εποχής του απολυταρχισμού, για να δείξει τον ρόλο και την εξέλιξη της πλατείας έως τη σημερινή μορφή – που συνδυάζεται με την πύκνωση του ανθρώπινου παράγοντα και την όξυνση των προβλημάτων.

Σχολιάζοντας τον ρόλο της πλατείας στην αστική ανάπτυξη, υποστηρίζει ότι το θέμα θα επέβαλλε τη συγγραφή όχι ενός άρθρου, αλλά μιας διατριβής!

Η συνηγορία του με την υπόθεση της (ανα)γέννησης πλατειών είναι κάπως φουτουριστική, διότι βλέπει αυτή τη λύση όταν «το δίκτυο των τροχοφόρων ενταχθεί σε μια άλλη στάθμη, δηλαδή υπογειοποιηθεί ή ημιυπογειοποιηθεί, οπότε πάνω από αυτό μπορεί να γεννηθεί μια νέα πλατεία». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτό το εγχείρημα αναλήφθηκε επιτυχώς με την πλατεία Πρωτομαγιάς στο Πεδίον του Άρεως. Αφού τονίσει την αξία της ενοποίησης των ακάλυπτων χώρων που καταλήγουν σε μικρές πλατείες, όπως έγινε στη Θεσσαλονίκη, ο Αραβαντινός υπογραμμίζει τη σημασία που έχουν οι πλατείες για την πρόσκαιρη τουλάχιστον αντιμετώπιση σεισμικών κινδύνων σε πυκνοκατοικημένα σύνολα…

Ο κτηριακός όγκος στον αστικό χώρο

Ο Αραβαντινός εγείρει ένα θέμα κρίσιμο για τον ελληνικό δομημένο χώρο διαβεβαιώνοντας πόσο υπέρμετρος ποσοτικά είναι αυτός και επίσης πόσο μέτρια έως κακή είναι η ποιότητά του. Η ειρωνεία μάλιστα είναι ότι ο οικοδομικός αυτός «πλούτος» έχει στη συντριπτική του πλειοψηφία ηλικία το πολύ ενός αιώνα, καθώς οι νησίδες των διατηρητέων κτηρίων ή άλλων αξιόλογων αστικών ενοτήτων αποτελούν μειοψηφία.

Διαπιστώνει με άλλα λόγια το εξής: Ότι η οικοδομική δραστηριότητα έχει χωρητικότητα πολύ μεγαλύτερη από την αιτούμενη, δηλαδή υφίστανται κελύφη τελείως κενά ή κατά ένα μέρος τους μη χρησιμοποιούμενα. Η κατάσταση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν απαιτούνται κυρίως επεκτάσεις και νέα κτήρια, αλλά αντίθετα απαιτούνται αναπλάσεις, που θα οδηγήσουν σε ένα «ισοζύγιο» κτισμάτων και δραστηριοτήτων.

Σε συνέντευξή του στα «Νέα» (4.1.2011) ο πρωτοπόρος αυτός στοχαστής παρέχει στο ευρύ κοινό σε συντομία κάποιες από τις καινοτόμες ιδέες του. Στο ερώτημα αν υποστηρίζει την κάθετη ή οριζόντια ανάπτυξη των πολεοδομικών συνόλων, απαντά καυτηριάζοντας την οριζόντια δόμηση, αλλά τασσόμενος και ενάντια στους ουρανοξύστες.

Στο θέμα της επιστροφής της κατοικίας στο κέντρο τάσσεται χωρίς επιφύλαξη υπέρ, αλλά επίσης δεν παραλείπει να τονίσει τη λύση που έδωσε ο Νίκος Σηφουνάκης με τα πλεονάζοντα υπερμεγέθη κτήρια, με την «απόσυρση ορόφων» για να αποκατασταθεί το αισθητικό ύφος μιας περιοχής. Αποφεύγει να επαναλάβει τις συνταγές για πράσινο, πεζόδρομους κ.λπ. και τονίζει την ανάγκη εφαρμογής των κειμένων διατάξεων, κοντολογίς θυμίζοντας τον Σουρή του 19ου αιώνα, που έλεγε ότι το πρωταρχικό ήταν ένας νόμος που θα προβλέπει την εφαρμογή όλων των νόμων!

Στο ογκώδες έργο του «Πολεοδομικός σχεδιασμός – για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου» αναλύει όλα τα προβλήματα της σημερινής πόλης. Δεν είναι καθόλου περίεργο που μια πλειάδα επιστημόνων συνέγραψε το έργο «Πόλη και χώρος – από τον 20ό στον 21ο αιώνα» για να τιμήσει αυτή την προσωπικότητα, που είχε (αναγκαστικά…) σχέση, εκτός από τους δημάρχους της Αθήνας, εκτός από τους χειριστές της πολιτικής περιβάλλοντος, με όλους τους αγωνιστές για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης

Αίγινα: Μηνυτήρια αναφορά του Νίκου Χαρδαλιά για την δολιοφθορά στον αγωγό ύδρευσης (Video)

Βοτανικός: Σε κρίσιμη κατάσταση ο 34χρονος που πυροβολήθηκε τρεις φορές – Σεσημασμένος για ναρκωτικά και ληστείες

Βοιωτία: Δίπλα σε ηλεκτρική θερμάστρα βρέθηκαν νεκρές οι δύο μοναχές στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου (photos/videos)