Πίτερ Χέλερ

Ο αστερισμός του σκύλου

Μετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου

Εκδόσεις: Εικοστού Πρώτου

Σελ.: 368

Πρωτοκυκλοφόρησε το 2012 αποτελώντας το εξαιρετικό ντεμπούτο του τότε πρωτοεμφανιζόμενου στα αμερικανικά γράμματα Πίτερ Χέλερ, ο οποίος με τον απόλυτα ισορροπημένο συνδυασμό ωμού ρεαλισμού και βαθύτατης ποιητικότητας έγραψε αυτό το εκθαμβωτικό μυθιστόρημα, που έχει μεταφραστεί σε είκοσι τρεις γλώσσες και πρόσφατα και στα ελληνικά από το συγγραφικό μεταφραστικό δίδυμο των Άγγελου Αγγελίδη και Μαρίας Αγγελίδου, για λογαριασμό των εκδόσεων του Εικοστού Πρώτου.

Φαινομενικά πρόκειται για ένα δυστοπικό μετα-αποκαλυπτικό μυθιστόρημα τοποθετημένο στις μεσοδυτικές πολιτείες της Αμερικής, συγκεκριμένα κάπου στο Κολοράντο, με την ανθρωπότητα να έχει αφανιστεί λόγω μιας πανδημίας γρίπης που σκόρπισε τον θάνατο και αφάνισε σχεδόν το 99% του πληθυσμού.

Μοναδικοί επιζώντες (αρχικά) είναι ένας πρώην πιλότος, ο Μπιγκ Χιγκ (μια εξόχως ποιητική φιγούρα, ένας ήρωας που μοιάζει να δραπέτευσε από τις σελίδες του Μπέκετ και του Χέρμαν Μέλβιλ, ένας ποιητής που λατρεύει την ποίηση), που ζει στο υπόστεγο ενός παλιού εγκαταλειμμένου αεροδρομίου παρέα με τον αχώριστο τετράποδο σύντροφό του Τζάσπερ και με έναν σκληροτράχηλο τύπο ονόματι Μπρους Μπάνγκλεϊ, που έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στα όπλα και όχι στους ανθρώπους.

Και ενώ, λοιπόν, σε πρώτη ανάγνωση έχουμε να κάνουμε με ένα συναρπαστικό, αγωνιώδες, ζοφερό Sci-Fi μυθιστόρημα για ό,τι λέγεται ζωή στον απόηχο μιας απόλυτης καταστροφής που φέρνει στον νου το λογοτεχνικό σύμπαν του κορυφαίου Cormac McCarthy – με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε εικόνες βίας και αγριότητας –, στην πορεία γίνεται φανερό ότι ο Χέλερ αποτίει φόρο τιμής ώς έναν βαθμό στον τεράστιο Αμερικανό προκάτοχό του, αλλά διαφοροποιείται από αυτόν χαράζοντας στο απόλυτο σκοτάδι μικρές αχτίδες ελπίδας, φτιάχνοντας ένα έργο που προκαλεί μεν σφίξιμο στο στομάχι και φέρνει ασταμάτητα δάκρυα στα μάτια, αλλά είναι μια ωδή στη φύση, μια συγκλονιστική ιστορία αγάπης, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ένας ύμνος στην αντρική φιλία μεταξύ δύο εκ διαμέτρου διαφορετικών χαρακτήρων (του Χιγκ και του Μπάνγκλεϊ) και στην ακλόνητη σχέση μεταξύ ενός ανθρώπου κι ενός σκύλου (Χιγκ και Τζάσπερ), ένα ποίημα επιβίωσης ανάμεσα στα συντρίμμια, με μια υγρασία θλίψης, πόνου και τρυφερότητας να διαπερνά τις σελίδες του βιβλίου, από την αρχή ώς το τέλος.

Μέσω της συχνά ασθματικής πρωτοπρόσωπης αφήγησης των γεγονότων από την πλευρά του Χιγκ, ο Πίτερ Χέλερ πραγματοποιεί μια εξερεύνηση στις εκτάσεις του Καλού και του Κακού, σχολιάζει με πικρία τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και, μέσα από ένα έρημο τοπίο κατεστραμμένο από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και την υπερθέρμανση του πλανήτη, αντλεί την ομορφιά που κρύβεται σε ένα πεταμένο τσίγκινο κουτάκι αναψυκτικού, σε έναν κυπρίνο που σπαρταρά πιασμένος στο δόλωμα κάτω απ’ το φως του δειλινού, στο χορτάρι που ψηλώνει, σε πλάνα του φυσικού κόσμου που συνεχίζει να υφίσταται στα χαλάσματα ενός αφανισμένου κόσμου, στην ομορφιά που αστράφτει από ένα βλέμμα του Τζάσπερ προς τον Χιγκ, στον ουρανό που ξημερώνει ύστερα από κάθε νύχτωμά του.

Ο Χιγκ και ο Μπάνγκλεϊ είναι συγκάτοικοι σε ένα υποτυπώδες σπιτικό, ζουν μαζί σε μια αμήχανη συμμαχία, έχοντας ανάγκη ο ένας τον άλλον. Χάρη στον οπλισμό του Μπάνγκλεϊ νιώθουν ασφαλείς από τις σποραδικές επιδρομές άλλων επιζώντων που κάνουν την εμφάνιση τους σαν ζόμπι, σαν άγρια θηρία ψάχνοντας τροφή.

Ο Χιγκ, εννέα χρόνια πριν, λόγω της πανδημίας, έχασε (στην πραγματικότητα «απελευθέρωσε» από έναν αργό βασανιστικό θάνατο) την αγαπημένη του σύζυγο Μελίσα, που ήταν έγκυος στο πρώτο τους παιδί. Οι φίλοι του επίσης είναι όλοι νεκροί. Κι ό,τι απέμεινε στον Χιγκ είναι ο Τζάσπερ, είναι οι δυνατές αναμνήσεις της προηγούμενης ζωής, ένα τρυφερό παρελθόν στο οποίο είναι προσκολλημένος. Ο Χιγκ συνομιλεί με τη μοναξιά του, με την απώλεια, με την παλιά του ζωή, με την ανθρωπιά του. Παλεύει κόντρα στο σκοτάδι της ολοκληρωτικής καταστροφής, φιλοσοφεί, ελπίζει, επιθυμεί, νοσταλγεί, απαγγέλλει ποίηση, ασφυκτιά στο παρόν και στις νουθεσίες του Μπάνγκλεϊ, παρουσιάζει συμπτώματα μετατραυματικού στρες. Έχει ένα μικρό αεροσκάφος Cessna 182 του 1956 και αρκετό καύσιμο ώστε να το κινεί πετώντας και κάνοντας περιπολίες πάνω από την περιοχή. Πετάει όμως, κυρίως, με συγκυβερνήτη τον Τζάσπερ, για να δραπετεύει από την άχαρη πραγματικότητα και για να ονειρεύεται, όπως πάντα ονειρευόταν.

Στο πρώτο μέρος, συναντάμε τον Χιγκ και τον Μπάνγκλεϊ στον καθημερινό τους αγώνα επιβίωσης, περιφρουρώντας την επικράτειά τους, σκοτώνοντας εν ψυχρώ οτιδήποτε και οποιονδήποτε μοιάζει να τους απειλεί. Ο Μπάνγκλεϊ με τον βαρύ οπλισμό του βρίσκεται σχεδόν μόνιμα στο φρούριο που έχουν χτίσει. Ο Χιγκ φεύγει για εναέριες περιπολίες κι άλλοτε για ψάρεμα και κυνήγι, συνομιλώντας / μονολογώντας με / στο παρελθόν του και στον Τζάσπερ που τον ακολουθεί πιστά.

Στο δεύτερο μέρος, έξω στην ύπαιθρο, κάτω απ’ τον έναστρο ουρανό, κάτω απ’ τη Μικρή και τη Μεγάλη Άρκτο και τους Διδύμους, κάτω από τ’ άστρα που ενώνονται και σκορπάνε, ο Χιγκ βιώνει έναν ακόμα οδυνηρό αποχωρισμό.

Περιπλανιέται, ίσκιος του εαυτού του, κυνηγημένος από την υπαρξιακή του κρίση κι από έναν καινούργιο πόνο, μέσα στην ερημιά, μονολογώντας, θρηνώντας, ελπίζοντας, χάνοντας την πίστη του, αποκτώντας την ξανά. Επιβιβάζεται στο αεροσκάφος του και κατευθύνεται προς το Γκραντ Τζάνκσιον, εκεί όπου τρία χρόνια πριν εξέπεμψε με παράσιτα μια φωνή από τον ασύρματο στον πύργο ελέγχου και αυτό ήταν κάτι που πυροδότησε στον Χιγκ την ελπίδα ότι υπάρχει ζωή έξω και μακριά από τη συμβατική «ζωή» του με τον Μπάνγκλεϊ. Ρισκάροντας, πετάει πέρα από το Σημείο της Μη Επιστροφής και βλέπει από ψηλά ένα λιβάδι, ζώα που βόσκουν, ένα πέτρινο σπίτι, δύο ανθρώπινες φιγούρες. Προσγειώνεται και συναντά τον Μπάρμπα (Ποπς) και τη γιατρό κόρη του, Σίμα. Οι τρεις τους – ύστερα από αρχικές επιθέσεις, πολεμική διάθεση και περιπέτειες – θα μπουν σε μια συμμαχία, ενώ ο Χιγκ και η Σίμα έρχονται κοντά και μεταξύ τους αναπτύσσεται μια αγάπη σαν λευκό λουλούδι σε φόντο μαύρης καταιγίδας.

Στο τρίτο μέρος, οι τρεις τους φεύγουν με το αεροσκάφος και αυτό που ακολουθεί είναι μια πορεία στη φρίκη του Μετά μέσα στην ελπίδα του Τώρα σε μια μακρινή αντανάκλαση παραδείσου που περιμένει μετά την κόλαση.

Ο Χιγκ μέσα από τη σπαραξικάρδια (αλλά και με πινελιές χιούμορ) αφήγησή του, μοιράζεται την επιθυμία του να παραμείνει ανθρώπινος, την άρνησή του να εγκαταλείψει τον ρομαντισμό και τα όνειρά του, την άρνησή του να αποστρέψει το βλέμμα του από τον ουράνιο μανδύα. Αγωνίζεται να κρατήσει ολοζώντανο τον αστερισμό της μνήμης του, κοιτώντας τα σύννεφα που έχουν τη μορφή ενός μικρού αγγέλου, της Μελίσα, του Τζάσπερ, κοιτώντας τ’ αστέρια και τον Σείριο που φωτίζουν την ερειπωμένη γη με ένα φως σαν νέα αγάπη.

Ο Χέλερ δεν μας παρέδωσε ένα μαύρο δυστοπικό μυθιστόρημα, παρά δημιούργησε με λεπτομέρεια – με τις ιδιότητες του δημοσιογράφου και του δοκιμιογράφου αλλά και ως ευαίσθητος πολίτης αυτού του κόσμου – το πορτρέτο του κόσμου όπως ακριβώς θα μπορούσε να είναι με την αποκορύφωση της κλιματικής αλλαγής και στον απόηχο μιας ολοκληρωτικής φονικής πανδημίας. Με μια δυνατή πρόζα, με συνταρακτικούς μονολόγους και διαλόγους ενσωματωμένους στην αφήγηση, με κινηματογραφικής ροής μινιμαλιστική κοφτή αφήγηση, με γλώσσα λιτή και υποβλητική, συχνά με την απουσία γραμματικών κανόνων και σύνταξης, χωρίς λογοτεχνικές εξάρσεις, με απωθητικές εικόνες που εναλλάσσονται με εικόνες ειδυλλιακές, ο Πίτερ Χέλερ έπλασε ένα σημαντικό σύγχρονο αμερικανικό μυθιστόρημα – στα χνάρια των σπουδαίων Αμερικανών μαστόρων του ύφους και της γραφής – σαν κρυστάλλινο ποτάμι, σαν γιορτή ελπίδας στα ερείπια.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Με το EURO και στο ποδόσφαιρο!

Δοκίμια και κριτικές του Κωστή Παπαγιώργη για σημαίνοντες Έλληνες στοχαστές

Βιβλίο: Ο προχριστιανικός κόσμος των Εταίρων