Γιώργος Γεωργής                           

Για την Ελένη Από τον Όμηρο στον Σεφέρη και Επέκεινα 

Εκδόσεις Καστανιώτη                          

Σελ.: 432

Ο συγγραφέας του βιβλίου είναι  ιστορικός και διπλωμάτης. Διετέλεσε πρέσβης της Κύπρου στην Ελλάδα με παράλληλη διαπίστευση στη Βουλγαρία, Ρουμανία και Αλβανία από το 2005  μέχρι το 2010. Ίδρυσε το «Σπίτι της Κύπρου» στην Αθήνα, του οποίου υπήρξε ο πρώτος διευθυντής υπηρετώντας στη θέση αυτή δεκαπέντε χρόνια. Δίδαξε Νεότερη Ελληνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου.

Πριν από όλα, στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας καταπιάνεται με μια διαχρονικά εμβληματική γυναίκα η οποία από τον Όμηρο ως τον Σεφέρη και από τον Σεφέρη έως την απώτατη αιωνιότητα αποτελούσε και θα αποτελεί ένα αρχέτυπο της ελληνικής αντίληψης για την γυναίκα καθώς εκφράζει την ανυπέρβλητη εκείνη ομορφιά που συμβολίζει το όνομά της διαχρονικά από την εποχή των μύθων έως σήμερα. Το όνομά της διατρέχει την ελληνική Ιστορία μέσα από μια σειρά απίθανων εκδοχών  έτσι που να αποτελεί παράλληλα την πιο ελκυστική εκδοχή της διαχρονικότητας του ελληνισμού.  Ο συγγραφέας έρχεται αντιμέτωπος με το θρυλικό όνομα «Ελένη» που ήδη από την εποχή των μύθων νοηματοδοτεί έως σήμερα την γυναικεία ομορφιά και τον διλημματικό της χαρακτήρα ανάμεσα στην αθωότητα και την ενοχή.

 Ο μύθος της Ελένης διατρέχει  κυρίαρχα όλη την αρχαία ελληνική γραμματεία, αρχής γενομένης από τον Όμηρο έως τους λυρικούς και τους τραγωδούς, τους ρήτορες και τους σοφιστές αλλά και την ιστοριογραφία. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που κινείται με άνεση ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα. Δεν λείπει από την ελληνιστική και λατινική γραμματεία αλλά και από την βυζαντινή παράδοση. Η μορφή της, με ότι αυτή σημαίνει, απογειώνεται στους νεώτερους χρόνους καθώς ενσωματώνεται πλέον στις εκλεκτότερες σελίδες την παγκόσμιας ποίησης και λογοτεχνίας, στις εικαστικές τέχνες  και γίνεται ο σταθερός φάρος έμπνευσης. Η Ελένη εξακολουθεί να εκπέμπει μιαν άσβεστη μνημειώδη  γοητεία και παραμένει πάντα η αφορμή για μια νέα εκδοχή  αναπλάθοντας  ξανά και ξανά τον μύθο της!

Η Ελένη του Σεφέρη γράφτηκε -κατά δήλωση του ποιητή- το 1953, όταν αυτός ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Κύπρο. Ταξίδι που επανέλαβε το 1954 και το 1955 που ξεκινούσε  ο Κυπριακός αγώνας κατά της αγγλικής κατοχής. Ο Σεφέρης ως διπλωμάτης θα παρακολουθήσει από πολύ κοντά τις φάσεις του κυπριακού δράματος. Ο πυρήνας του ποιήματός του παραπέμπει σε δυο αρχαίους μύθους.

Για να κατανοήσουμε το ποίημα και την σύνδεση της Ομηρικής Ελένης με αυτή του Σεφέρη, οφείλουμε να ανατρέξουμε στους σχετικούς αρχαίους μύθους: σε αυτόν του Τεύκρου (όνομα που κυριαρχεί σήμερα στην Κύπρο εις ανάμνηση του ήρωα της Ιλιάδας Τεύκρου) και στον αντίστοιχο και ευρύτερα γνωστό μύθο της Ελένης.   

Ο Τεύκρος ήταν υιός του βασιλιά της Σαλαμίνας Τελαμώνα και ετεροθαλής αδελφός του Αίαντα. Θεωρείτο ως ο καλύτερος τοξότης των Ελλήνων στον Τρωικό Πόλεμο.  Σε μια μάχη πληγώθηκε από τον Έκτορα, αλλά σώθηκε μετά από την επέμβαση του αδελφού του Αίαντα. Κατά την επιστροφή του στην Σαλαμίνα, ο πατέρας του δεν τον δέχτηκε καθώς θεωρούσε ότι δεν εκδικήθηκε την αυτοκτονία του Αίαντα. Ο Τεύκρος παίρνοντας τον δρόμο της εξορίας αποβιβάστηκε στην Κύπρο όπου ίδρυσε εις ανάμνηση της πατρίδας του την πόλη Σαλαμίνα.

Σύμφωνα με μιαν από τις πολλές εκδοχές του μύθου, η πραγματική Ελένη δεν ήταν αυτή που έδωσε η Αφροδίτη στον Πάρη  αλλά ένα είδωλό της. Την αληθινή Ελένη την μετέφερε ο Ερμής με εντολή της Ήρας στο παλάτι του Πρωτέα στην Αίγυπτο. Εκεί ήταν που συναντήθηκε με τον Μενέλαο καθώς αυτός επέστρεφε στην Σπάρτη από την Τροία. Αυτή την ιστορία μεταφέρει ο Ευριπίδης στην σκηνή στην τραγωδία του Ελένη.   Στην τραγωδία συναντάει την Ελένη στην Αίγυπτο και ο Τεύκρος που περνάει από κει ταξιδεύοντας για την Κύπρο.

Στην Ελένη του Σεφέρη, ο ποιητής και ο αφηγητής Τεύκρος αντιλαμβάνονται την κοινή τους μοίρα και το τραγικό αδιέξοδο που οδηγηθήκαν στην μεταπολεμική περιπλάνησή τους που ακολούθησε.

Ο Σεφέρης του οποίου όλο το έργο αναζητεί αρχαιοελληνικές συνδέσεις, υιοθετεί την εκδοχή του Ευριπίδη στο μύθο της Ελένης και ο Σεφέρης μιλά πίσω από τον ομηρικό ήρωα Τεύκρο. Ένα έργο ιδιαίτερης γοητείας και αξίας και κυρίως με πολλές παραδηλώσεις σχετικές με τη διαχρονικότητα του ελληνισμού όσο και της αδιάλειπτης  παρουσίας και έντονης επίδρασής του στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού.