Γιάννης Μακριδάκης

Στη σκιά του όρους Όχη

Εκδόσεις: Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Σελ.: 216

Από την πρώτη του εμφάνιση με το «Ανάμισης ντενεκές» του 2008 (που σημείωσε, έκτοτε, αρκετές επανεκδόσεις) έως σήμερα, ο Γιάννης Μακριδάκης πάντα μας εκπλήσσει ευχάριστα με το κάθε του νέο και επόμενο λογοτεχνικό (και γενικότερα συγγραφικό) βήμα. Από τις περιπτώσεις πεζογράφων που παντρεύουν στην αφήγηση το κλασικό με το μοντέρνο, τη μεστότητα με τη φρεσκάδα, το παρελθόν με το παρόν (και φυσικά και το μέλλον), την πληθωρικότητα με τη θαυμαστή οικονομία λόγου. Με λιτά, πάντα εκφραστικά μέσα και με βασικό του όπλο τη χρήση της γλώσσας, ο Μακριδάκης χτίζει γερά λογοτεχνικά οικοδομήματα, αρκετά εκ των οποίων έχουν μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες και μεταφερθεί στη θεατρική σκηνή και στη μεγάλη οθόνη.

Με καταγωγή (από) και τόπο διαμονής του το νησί της Χίου, καλλιεργεί τον λόγο με προσήλωση, αγάπη και πίστη, όπως ακριβώς καλλιεργεί τη γη ως αγρότης – παραγωγός μαστίχας, ενώ είναι και ιδρυτής του Κέντρου Χιακών Μελετών «Πελίνναιο». Με σπουδές μαθηματικών, ο εξαίρετος συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης, παρά την επιτυχία του, παραμένει σεμνός και διατηρεί χαμηλό προφίλ μακριά από τις δημόσιες σχέσεις και την «πολλή συνάφεια του κόσμου», κοντά στην αναπνοή της φύσης.

Ένας ανήσυχος ακτιβιστής, ένας ικανότατος ακροατής των ρωγμών του κόσμου πλάι του και γύρω του, κι είναι απ’ αυτές τις ρωγμές και τις αόρατες πληγές που αντλεί το υλικό για τις συναρπαστικές ιστορίες του. Ευαίσθητος μελετητής του τόπου του, της ιστορίας (του) και των ιστοριών (του), της γης και του περιβάλλοντος, των ανθρώπων, των ραγισμένων βλεμμάτων και σωμάτων.

Παραγωγικότατος και πολυγραφότατος, μετά τη νουβέλα «Ιπποπόταμοι συντροφιάς» του 2024, ο Μακριδάκης επιστρέφει – σταθερά από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας – με τη νέα του νουβέλα «Στη σκιά του όρους Όχη», όπου κι εδώ, αυτός ο δικαίως πολυσυζητημένος και πολυδιαβασμένος συγγραφέας ενώνει τη μυθοπλασία με το ντοκιμαντέρ και την προφορική μαρτυρία, και δημιουργεί μια έξοχη τοιχογραφία της ελληνικής υπαίθρου κατά την περίοδο σχεδόν στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και των αρχών του ’70, με όλα τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα της εποχής σε καθαρό φόντο και σε πρώτο πλάνο τους κεντρικούς ήρωες – αφηγητές, που με συγκροτημένη και συμπαγή αφήγηση ο ένας μετά τον άλλον, υφαίνουν την κεντρική ιστορία του βιβλίου, που αφορά τη Βάσω που έγινε Βάσος! Κι όλα αυτά εντός μιας ανθρωπογεωγραφίας διά χειρός Μακριδάκη και διά στόματος των ηρώων του, που χτίζουν μια πολυφωνική εξιστόρηση με αρτιότητα και αληθοφάνεια. Η δράση δεν εκτυλίσσεται στην Εύβοια, όπου βρίσκεται και το όρος Όχη, αλλά με έναν αλληγορικό, υπαινικτικό τρόπο ο Μακριδάκης βάζει το νησί του, τη Χίο, απέναντι στη «σκιά του όρους».

Από διαφορετική οπτική γωνία, οι πέντε αφηγητές «Στη σκιά του όρους Όχη» δίνουν απαντήσεις και ο καθένας τη δική του εκδοχή και ζωντανεύουν την «τολμηρή» ιστορία της «διαφορετικής» Βάσως που συνέβη επί χούντας. Ο Γεράσιμος ο φωτογράφος, η σύζυγός του Φρόσω, ο Σαράντος – ο ξένος Αθηναίος – ο καθηγητής Γυμνασίου, ο Αντώνης ο ηλεκτρονικός της Σιβιτανιδείου Σχολής και έμπορος με κατάστημα ηλεκτρονικών ειδών και τηλεοράσεων και ο Στεφανής ο δημοσιογράφος – συντάκτης και στοιχειοθέτης της τοπικής εφημερίδας, ζουν σε έναν μικρό τόπο (εν προκειμένω στη Χίο, που δεν κατονομάζεται) και, σε ένα αφηγηματικό παρόν, μπροστά σε έναν αόρατο ακροατή / ερευνητή συνδέουν κομμάτι κομμάτι, μέσω της αναλλοίωτης μνήμης, και παραθέτουν τα γεγονότα έτσι όπως τα βίωσαν. Παραθέτουν με ζωντανές περιγραφές τις αλλαγές, τον στροβιλισμό του χρόνου, τα κλειστά σύνορα των βλεμμάτων, τ’ ανοιχτά στόματα, τον φόβο για το αλλόκοτο, την ελευθερία επιλογών και το τίμημά της, αναλύοντας ο καθένας με τον τρόπο του το ζήτημα του φύλου και της ταυτότητας, μιλώντας για τη Βάσω που αγάπησαν, υποστήριξαν και πολέμησαν, κι ακολουθώντας το πριν και το μετά της ώς την απόφασή της να προβεί σε αλλαγή φύλου σε μια εποχή που ελάχιστοι είχαν ακουστά ή γνώριζαν τι σήμαινε διεμφυλικότητα και σύγχυση φύλου.

Σ’ αυτόν τον μικρό τόπο, λοιπόν, στην Κάλαμο της Χίου, και σε εκείνη τη συντηρητική κοινωνία που φοβόταν και την εξόργιζε και αντιμετώπιζε καχύποπτα οτιδήποτε «αδοκίμαστο και απ’ άλλου φερμένο», μεγάλωσε η Βάσω Κανάτη, η αρσενικιά, όπως την αποκαλούσαν, ένα κορίτσι με αντρικά χαρακτηριστικά και αντρική εμφάνιση και συμπεριφορά, παρά τα φορέματα και τα μακριά της μαλλιά. Η Βάσω, που συχνά γινόταν αντικείμενο χλευασμού, αποδοκιμασιών, περιφρόνησης, τρόμου, ακόμα και προπηλακισμού. Η Βάσω κι η ενασχόλησή της με τη γη, η παραγωγή των γλυκών ζουμερών και φημισμένων καρπουζιών της. Ένα κορίτσι μισό κορμί στη σκιά και τ’ άλλο μισό απροκάλυπτα στο φως, στην Κάλαμο, που βρίσκεται στη σκιά του όρους Όχη, που εμπόδιζε τα τηλεοπτικά σήματα από την Αθήνα να φτάσουν στο νησί.

Εδώ, λοιπόν, βρισκόμαστε στην περίοδο των πρώτων χρόνων της τηλεόρασης με τα δύο τότε κανάλια και η μετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα ήταν αφορμή για μάζωξη κι έμοιαζε με γιορτή. Ο Σαράντος, αριστερών πεποιθήσεων και ανοιχτόμυαλος, έχει τη φαεινή ιδέα να οργανώσει στην Κάλαμο «ολυμπιακούς αγώνες», εν έτει 1965. Η έφηβη τότε Βάσω λαμβάνει μέρος, κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στα αγωνίσματα στίβου και μια μερίδα θεατών εξεγείρεται εναντίον της. Πέντε χρόνια αργότερα, κατά τη μετάδοση του αγώνα ανάμεσα σε Βραζιλία – Τσεχοσλοβακία, η Βάσω πανηγυρίζει για το γκολ των κομμουνιστών.

Αριστερών καταβολών και η ίδια, κόντρα στο ρεύμα και στα καλούπια της εποχής, θα τολμήσει να πάρει την απόφαση να κάνει εγχείρηση αλλαγής φύλου, από Βάσω γίνεται Βάσος, κι αργότερα θα αρνηθεί την οικονομική βοήθεια του Παττακού και της χουντικής κυβέρνησης για τη δεύτερη επέμβαση. Η Βάσω / Βάσος, που ακούμε τη φωνή της μέσω των αφηγήσεων του Αντώνη, της Φρόσως (με τη χιώτικη διάλεκτο), του Σαράντου, του Γεράσιμου και του Στεφανή, μέσα από τα άρθρα του οποίου στο «Νησιωτικό Βήμα» φωτογραφίζονται ο κόσμος που αλλάζει, οι τάσεις, η σεξουαλική απελευθέρωση. Η Βάσω, μέσα απ’ τα λόγια των άλλων, υψώνει σαν σημαία τη βασανισμένη της ψυχή και το ταλαιπωρημένο της σώμα και πλάι της, μεσίστιες σημαίες ο τόπος, οι άνθρωποι, τα ήθη, η ιστορία, οι προκαταλήψεις, η φυλακή του σώματος και της σκέψης, η ύπαρξη ως ανάγκη και ανάγκη για ύπαρξη, κόντρα στο μη αποδεκτό, σε μια χώρα – αμήχανη και σιωπηλή – στον γύψο, σε έναν τόπο που ενώνεται και διχάζεται.

Αντλώντας έμπνευση από την αληθινή ιστορία της Αλγερινής πυγμάχου Ιμάν Κελίφ, που κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024 και που προκάλεσε συζητήσεις και αντιδράσεις για το θέμα ταυτότητας, φύλου και συμμετοχής της στους αγώνες, ο Γιάννης Μακριδάκης παραδίδει στο κοινό του μια συνταρακτική νουβέλα – χωρισμένη σε δύο μέρη – με ολοζώντανη, ρέουσα, πολυφωνική αφήγηση για έναν κόσμο μικρό, κρυμμένο «πίσω απ’ τον υπόλοιπο κόσμο, πίσω απ’ το βουνό», εμβαθύνοντας στον ψυχισμό των ηρώων του: θυτών και θυμάτων, αποσυνάγωγων, λοξών, μοναχικών και μόνων, νοικοκυραίων, ηθικών κι ανήθικων, φυλακισμένων και φυγάδων, τσακισμένων και λησμονημένων στα τείχη της κλειστής τους κοινωνίας.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Υπερτουρισμός: μια αόρατη έξωση

Bιβλίο: Καλοκαίρι και έγκλημα – Έντεκα ιστορίες, μία αφήγηση χωρίς αθώους

«Ο Μελαγχολικός Εργάτης»: Η σιωπηρή πλευρά των εργασιακών σχέσεων την εποχή της Κρίσης – Το παράδειγμα της Μεγαλόπολης (Photos)