Ο Βρετανός Μάλκολμ Λόουρυ (1909-1957) υπήρξε μία από τις πλέον «καταραμένες» και ιδιοφυείς μορφές του 20ού αιώνα.

Έζησε μια ζωή ταραγμένη, σημαδεμένη από την εξάρτηση στο αλκοόλ, τις ψυχικές ασθένειες και τις συνεχείς φυγές – από τον εαυτό του, από τον κόσμο, από τη βεβαιότητα. Ανήκει σ’ εκείνους τους συγγραφείς που ο βίος τους φαίνεται να έχει προαποφασίσει για το έργο τους: όχι επειδή τα γραπτά του είναι αυτοβιογραφικά με τη στενή έννοια, αλλά επειδή όλο το σώμα της λογοτεχνικής του δημιουργίας αντλεί από τον προσωπικό του Άδη.

Η λογοτεχνία του Λόουρυ δεν είναι ευχάριστη. Δεν διεκδικεί καμία αναγνωστική άνεση, κανένα ήρεμο καταφύγιο. Είναι ένας χώρος δαιμονικός, όπου η συνείδηση δοκιμάζεται σε όλα της τα όρια και αναμετριέται με τον εαυτό της, την ιστορία, τον θεό και το αλκοόλ. Και παρ’ όλα αυτά, είναι μια πρόζα τόσο βαθιά λυρική, τόσο ποιητικά φορτισμένη, που μοιάζει με λειτουργία εξιλέωσης: σαν να επιχειρεί να φωτίσει και να εξαγνίσει το σκοτάδι μέσα από τη δύναμη της γλώσσας.

Οι εκδόσεις Μεταίχμιο επαναφέρουν αυτό το σπάνιο σύμπαν στα ελληνικά γράμματα με τρία έργα-ορόσημα: το μεγάλο μυθιστόρημα «Κάτω από το ηφαίστειο», τη νουβέλα «Πέτρα της κόλασης» και το πρώιμο «Ουλτραμαρίν». Οι νέες μεταφράσεις φέρουν την υπογραφή της Κατερίνας Σχινά και αποπνέουν γλωσσική ακρίβεια, αφηγηματικό ρυθμό και βαθιά κατανόηση του ψυχικού τοπίου του συγγραφέα.

Κάτω από το ηφαίστειο – Το μυθιστόρημα της Κόλασης

Το «Κάτω από το ηφαίστειο» (Under the Volcano, 1947), που θεωρείται το αριστούργημα του Λόουρυ και ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, διαδραματίζεται μέσα σε μια και μόνη ημέρα: την Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό. Εκεί, σε μια αχλύ παραίσθησης και θανάτου, ο Βρετανός πρώην πρόξενος Τζέφρι Φέρμιν βυθίζεται σιγά-σιγά στην οριστική του έξοδο από τον κόσμο…

Η πρόζα του Λόουρυ εδώ είναι αποκαλυπτική: ιεροτελεστία γλωσσική, γεμάτη σύμβολα, παραισθήσεις, αναφορές στην αρχαία τραγωδία, την πολιτική, τη θρησκεία. Ο κόσμος καταρρέει, ο εσωτερικός και ο εξωτερικός· ο άνθρωπος είναι έκπτωτος· και πάνω από όλα, δεσπόζει το ηφαίστειο, η τελική, βουβή απειλή.

Ο πρόξενος, βυθισμένος στην τελετουργία του ποτού, δεν παλεύει πια για λύτρωση. Ανήκει στην πλευρά των πεθαμένων προτού ακόμα πεθάνει. Κάθε πράξη είναι άσκοπη. Η ανάμνηση μιας αγάπης, η παρουσία των φίλων, οι ιστορικές καταιγίδες που σαρώνουν την ανθρωπότητα, όλα ενισχύουν την αίσθηση του αδιεξόδου. Ένα μυθιστόρημα για το τέλος της Ιστορίας, για το ναυάγιο του ατόμου και του πολιτισμού.

Η μυθιστορηματική κόλαση του «Κάτω από το ηφαίστειο» μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη από τον Τζον Χιούστον το 1984, με τον Άλμπερτ Φίνεϊ σε μιαν επική ερμηνεία που άγγιξε τα όρια της εσωτερικής συντριβής. Η ταινία, παρά τις αναπόφευκτες αφαιρετικές της επιλογές, κατάφερε να αποδώσει την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα και το υπαρξιακό αδιέξοδο του πρωταγωνιστή, ενσαρκώνοντας την παραίσθηση της μέθης και την ακινησία της μοίρας με σπάνια κινηματογραφική ενσυναίσθηση. Ωστόσο, η πρόζα του Λόουρυ, με τη βαθιά πολυφωνία, τις εσωτερικές αναδρομές και το λαβυρινθώδες συνειδησιακό ύφος, παραμένει ουσιωδώς λογοτεχνική και ως τέτοια αντιστέκεται σθεναρά στην πλήρη οπτική μετάφραση. Η ταινία είναι μια εξαιρετική, σχεδόν τελετουργική προσέγγιση, όμως το κείμενο είναι η ίδια η Κάθοδος. Το βλέπουμε στην οθόνη, αλλά μόνο διαβάζοντάς το μπορούμε να χαθούμε μέσα του.

Πέτρα της κόλασης – Το προσχέδιο της πτώσης

Γραμμένη από το 1933 έως το 1944, αλλά εκδοθείσα μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το 1963, η «Πέτρα της κόλασης» (Lunar Caustic) είναι μια συμπυκνωμένη κραυγή, ένα μικρό διαμάντι που φέρει όλα τα στοιχεία του μεγάλου έργου. Πυρετώδης, ποιητική και ιλιγγιώδης, η νουβέλα αυτή αποτελεί έναν εσωτερικό μονόλογο, ένα ημερολόγιο πνευματικής διάλυσης, γραμμένο με την ενάργεια μιας απόπειρας σωτηρίας.

Ο ήρωας της νουβέλας – μια μορφή αλλοτριωμένη από τον εαυτό της και τον κόσμο – ταυτίζεται με τον ίδιο τον συγγραφέα. Ψυχιατρικά ιδρύματα, παραληρηματική αφήγηση, αυτοκαταστροφή και ποίηση, όλα συγκλίνουν σε αυτό το κείμενο που μοιάζει με πρόβα τζενεράλε της τελικής Κόλασης που αποτυπώνεται στο «Ηφαίστειο».

Η «Πέτρα της κόλασης» είναι η κραυγή του ίδιου του Λόουρυ, του κόσμου του, της οριακής ανθρώπινης εμπειρίας. Μικρή ως κείμενο, αλλά τεράστια σε βάθος, η νουβέλα αυτή αφήνει ανεξίτηλη εντύπωση σε όποιον ακούσει την ηχώ της εσωτερικής αυτής κραυγής.

Ουλτραμαρίν – Το ναυάγιο πριν τον ναυαγό

Το «Ουλτραμαρίν» (Ultramarine, 1933) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Λόουρυ – γραμμένο από έναν εικοσάχρονο, αλλά ήδη φορτισμένο με το στοιχείο της εσωτερικής αγωνίας που θα κυριαρχήσει στο έργο του. Είναι το χρονικό ενός θαλάσσιου ταξιδιού, με έναν νεαρό Άγγλο ναυτικό να προσπαθεί να κερδίσει τη θέση του ανάμεσα στους σκληρούς ναύτες ενός εμπορικού πλοίου.

Το μυθιστόρημα καταγράφει την αναζήτηση ταυτότητας, την ενοχή της κοινωνικής τάξης, την άχαρη επιθυμία να «ανήκεις» και να σβήσεις τον εαυτό σου για να υπάρξεις. Είναι μια πρόβα του αφηγηματικού κόσμου που θα τελειοποιηθεί αργότερα: το πλοίο, το ταξίδι, η αλλοτρίωση, η πτώση.

Το «Ουλτραμαρίν» δεν είναι ένα κείμενο νεότητας που φωτίζεται από τη μετέπειτα καταδίκη, γι’ αυτό και συγκινεί ίσως περισσότερο. Δεν βλέπει τον εαυτό του ως κλασικό Bildungsroman, αλλά ως ντοκουμέντο αποτυχίας: η ωριμότητα δεν έρχεται ποτέ…

Η Κατερίνα Σχινά και το βάθος του Λόουρυ

Η μετάφραση ως ερμηνεία

Η απόδοση του έργου του Μάλκολμ Λόουρυ στην ελληνική γλώσσα αποτελεί από μόνη της άθλο. Πρόκειται για μια λογοτεχνία λαβυρινθώδη, στοχαστική, παραληρηματική, όπου η γλώσσα δεν λειτουργεί απλώς ως όχημα αλλά ως το ίδιο το περιεχόμενο. Η Κατερίνα Σχινά, μια από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής μεταφραστικής κοινότητας, αναμετριέται με αυτό το έργο όχι απλώς ως τεχνίτρια του λόγου, αλλά ως αναγνώστρια-συνομιλήτρια. Η ματιά της είναι εσωτερική και ερμηνευτική. Με πλήρη σεβασμό στην ιδιοτυπία του Λόουρυ, αποδίδει τις σκιές και τις εναλλαγές του ύφους του χωρίς να τις εξομαλύνει. Αντιθέτως, διασώζει τις ρωγμές, τον ασυνεχή ρυθμό, τις ποιητικές εκρήξεις, τον ρυθμό της συνείδησης όταν αυτή χάνει τον έλεγχο.

Η μετάφρασή της είναι ταυτόχρονα διαυγής και βαθιά: δεν επιχειρεί να «ξεκαθαρίσει» το σκότος του συγγραφέα, αλλά να το καταστήσει αισθητό στον αναγνώστη. Ο Λόουρυ μεταφέρεται στα ελληνικά όχι ως ξένος, αλλά ως μια φωνή που βρίσκει αντίστοιχο ηχείο στη γλώσσα μας, και αυτό οφείλεται στη μεταφραστική φροντίδα της Σχινά. Η εργασία της δεν είναι μόνο μια μεταγλώττιση αλλά μια ουσιώδης φιλολογική πράξη, που επιτρέπει στα έργα του συγγραφέα να αποκτήσουν πλήρες δεύτερο σώμα στην ελληνική λογοτεχνική εμπειρία.

Μια νέα ζωή για τον Λόουρυ στα ελληνικά

Η επανέκδοση των τριών έργων του Λόουρυ από τις εκδόσεις Μεταίχμιο αποτελεί σημαντικό εκδοτικό γεγονός: όχι μόνο γιατί επιστρέφουν στην κυκλοφορία τρία βασικά λογοτεχνικά τεκμήρια του 20ού αιώνα, αλλά και γιατί, χάρη στη μετάφραση της Σχινά, τα κείμενα αυτά αποκτούν φωνή, ρυθμό και ενσυναίσθηση.

Ο Λόουρυ δεν είναι συγγραφέας για όλους. Είναι όμως απαραίτητος για όσους αναζητούν μια λογοτεχνία που δεν καθησυχάζει, αλλά διεγείρει. Μια γλώσσα που δεν νανουρίζει, αλλά ξυπνά. Ένα έργο που δεν οδηγεί στην κάθαρση αλλά στην αναμέτρηση.

Και σήμερα, μέσα σε έναν κόσμο εξίσου ταραγμένο, το έργο του αποκτά νέα επικαιρότητα. Γιατί, όπως δείχνει και ο ήρωάς του στο «Κάτω από το ηφαίστειο», ίσως μόνο μέσα από την κόλαση της συνείδησης να μπορούμε να φτάσουμε σε μια αληθινή, έστω και πικρή, γνώση.

Διαβάστε επίσης:

Καλοκαίρι και έγκλημα – Έντεκα ιστορίες, μία αφήγηση χωρίς αθώους – Κωνσταντίνα Μόσχου: Άλλος για Τζαμάικα;

Βιβλίο – Craig Russell: Χάιντ

Βιβλίο: Η σημιτική παρανάγνωση του νεο-οθωμανισμού

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.