Όταν κάποτε γράφαμε στο χέρι, με μουντζούρες και λεκέδες στο χειρόγραφο από το μεσημεριανό κοκκινιστό δίπλα στο τετράδιο, και τρέχαμε λαχανιασμένοι να παραδώσουμε το κείμενο στην εφημερίδα ή στον εκδότη, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε τις ταχύτητες που έκρυβε το μέλλον. Τότε, για να καλύψει μια νεαρή ρεπόρτερ την άφιξη ενός χολιγουντιανού σταρ στην Ακρόπολη, χρειαζόταν τρεις μέρες πάνω -κάτω μόνο για τα βιογραφικά του στοιχεία, τα βραβεία, τις ταινίες του και τις απαραίτητες επαληθεύσεις όλων αυτών των πληροφοριών. Σήμερα, με μιαν αναζήτηση στο Google, όλα αυτά βρίσκονται σε ένα λεπτό. Το ίδιο ισχύει παντού.  Εκεί που κάποτε έστελνες ένα γράμμα στο παιδί σου στην Αμερική το καλοκαίρι και το διάβαζε τα Χριστούγεννα, τώρα πατάς μια εφαρμογή και το βλέπεις ολοζώντανο  σε απευθείας σύνδεση. Πόσο δάκρυ έπεσε για την χαμένη τέχνη της επιστολογραφίας! 

Αυτό λέγεται εξέλιξη. Και όποιος την καταγγέλλει σε κάθε ευκαιρία, το κάνει συνήθως από συναισθηματικό λαϊκισμό και υποκρισία επειδή  ακριβώς, αυτοί που δακρύζουν πρώτοι, είναι αυτοί που χρησιμοποιούν την διαβολική τεχνολογία πρώτοι και καλύτεροι! Το πόσες «καταστροφές» και «απώλειες θέσεων εργασίας» έχουν καταγραφεί στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι αδύνατο να θυμηθούμε. Απλά τονίζω ότι αν κρατούσαμε την παράδοση, τα δάκρυά μας και την «ψυχή» μας, θα βρισκόμασταν ακόμα σε καλύβες. Δεν υπήρξε εποχή που να μην έχει δαιμονοποιηθεί η εξέλιξη. Στις μέρες μας είναι η σειρά  της τεχνολογίας με αιχμή του δόρατος την Τεχνητή Νοημοσύνη, γιατί μας χαλάει τη ρομαντική ψευδαίσθηση της πραγματικότητας που ζούμε.

Τις προάλλες μια φίλη μού έλεγε γελώντας ότι ο γιος της δηλώνει αναρχικός. «Δεν φορά ακριβές μάρκες», είπε, «γιατί θέλει να είναι αυτόνομος κι ελεύθερος».  Το αναρχιλίκι του, όμως, σταματάει στα φτηνά μπλουζάκια. Γιατί την ίδια στιγμή πετά με αεροπλάνο για να πάει στο πανεπιστήμιό του στη Γαλλία, δηλαδή καταναλώνει ενέργεια για την οποία γίνονται πόλεμοι και σκοτώνονται παιδιά. Σπουδάζει σε ένα ίδρυμα που στηρίζεται σε κανόνες και αυστηρές αρχές, παίρνει παυσίπονα από φαρμακοβιομηχανίες που κατηγορούνται για εγκλήματα, τρώει σε πολυεθνικά fast food και φωτίζει το δωμάτιό του με ρεύμα που θεωρεί αυτονόητο να έχει.

Με δυο λόγια, ό,τι κάνει και ό,τι δεν κάνει, ό,τι σκέφτεται και ονειρεύεται, είναι προϊόν του συστήματος.

Κι όμως, βολεύεται να πιστεύει ότι αντιστέκεται.

Ωραία λοιπόν: πόσα χρόνια εκπαίδευσης και πόσα χρήματα θα χρειαστεί το ίδιο το σύστημα για να τον απο-ηλιθοποιήσει;

Αυτή η εικόνα είναι το κλειδί για να καταλάβουμε και τον θόρυβο γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Δεν πρόκειται για τον φόβο της ίδιας της μηχανής. Είναι ο φόβος μήπως δούμε καθαρά τον εαυτό μας.

Όπως ο νεαρός ζει μέσα στην τεχνολογία που καταγγέλλει, έτσι κι εμείς τη χρησιμοποιούμε ενώ ταυτόχρονα την κατηγορούμε ότι θα μας «σκοτώσει» για παράδειγμα την ψυχή μας ή την λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα, δεν σκοτώνει τίποτα. Αναδεικνύει τις αντιφάσεις μας και αλλάζει το πλαίσιο της δημιουργίας. Κι αυτό είναι το κωμικοτραγικό της εποχής: να νομίζεις ότι πολεμάς κάτι, ενώ στην πραγματικότητα τρέφεσαι απ’ αυτό και χωνεύοντάς το, το κατηγορείς για τις δικές σου αντιφάσεις.

Και κάπου εδώ μπαίνει στη συζήτηση η Τεχνητή Νοημοσύνη και η χρήση της από όσους αγωνιούν για την ποιότητας της λογοτεχνίας. Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει το Πόλεμος και Ειρήνη; Όχι.  Όπως ούτε χίλιοι «μαθητές» δημιουργικής γραφής μπορούν να ξαναγράψουν τον Τολστόι. Θα παράγει και η ΤΝ αρκετές «μπούρδες»; Μα αμφιβάλλει κανείς ότι οι βιβλιοθήκες μας είναι ήδη πνιγμένες από μέτρια και κακά βιβλία, που συνοδεύονται από βραβεία, επιτροπές, ψηφοφορίες, μικροδιαπλοκές;  Δηλαδή, μέχρι τώρα είχαμε μόνο αριστουργήματα; Ή μήπως δεν έχουμε ήδη γεμίσει από συγγραφείς που γράφουν και ξαναγράφουν χωρίς να αφήνουν ίχνος;

Η ιδέα ότι τώρα θα πέσει το επίπεδο της γραφής, εκτός από υποκρισία είναι και φάρσα. Το χαμηλό επίπεδο είναι εδώ και δεκαετίες δεδομένο. Έχουμε ήδη συγγραφείς που δεν ξέρουν να γράφουν, έχουμε δημοσιογράφους που δεν ξέρουν να μιλούν στοιχειωδώς σωστά (πόσω μάλλον να γράφουν…),  έχουμε ένα θλιβερό επίπεδο πτυχιούχων της παπαγαλίας  που δεν γνωρίζουν  ότι η Ολυμπία είναι στην Πελοπόννησο και όχι στην Μακεδονία.

Αν γίνεσαι πρωθυπουργός και τυπικά έχεις πάρει πτυχίο από το Πολυτεχνείο και ταξιδεύεις από την Λέσβο στη …Μυτιλήνη ή αφήνεις πίσω την Γαλλία πηγαίνοντας προς το Στρασβούργο, ενώ αλλάζεις κατεύθυνση γυρίζοντας …360 μοίρες – και έχεις σπουδάσει στο «Εθνικό Μετσόβιο …Πανεπιστήμιο», δεν φταίει  για την απόλυτη αγραμματοσύνη σου η ΤΝ, αλλά φταίνε οι «προοδευτικές» απαλλαγές από την παιδεία  και το πολιτικό αίτημα της κοινωνίας να διαθέτει μόνο πτυχιούχους. 

Τέλος, να γίνει κατανοητό ότι την ΤΝ, για να μπορέσεις να την χρησιμοποιήσεις σωστά, πρέπει να έχεις στέρεες γνώσεις και κριτική σκέψη, δεξιότητες που χρειάζονται και για να χρησιμοποιήσεις μια βιβλιοθήκη. Κυρίως όμως οφείλεις να μπορείς να ελέγχεις την πληροφορία είτε ως γνώση είτε ως θεωρία. Μήπως πριν την ΤΝ, ο κάθε ένας δεν γκούγκλαρε πάνω στην συζήτηση μια πληροφορία θεωρώντας ότι έγινε σοφός;  Μήπως έτσι δεν παριστάνει τον γιατρό, τον συνταγματολόγο ή τον προπονητή μπάσκετ; Μήπως ο βλάκας που γκουγκλάρει και ρίχνει μια ματιά  στην μάχη του Μαραθώνα, δεν θεωρεί ότι έγινε εφάμιλλος στη στρατηγική με τον Μιλτιάδη; Κανείς μας δεν περίμενε την ΤΝ για να γίνει σοφός ή συγγραφέας ή ότι άλλο. Και προ ΤΝ ήμασταν σοφοί και ταλεντάρες!  Μήπως δεν ήμασταν έτοιμοι πρόσφατα, να απονείμουμε το Νομπέλ σε μιαν «ελληνίδα συγγράφισσα» που δεν γνώριζε κανείς κάποιο βιβλίο της, αλλά οι βιβλιοκριτικοί της χώρας (όλοι όσοι έχουν διαβάσει έστω και έναν τίτλο εφημερίδας στη ζωή τους δηλαδή), δεν έγραφαν ότι, ναι, αξίζει τον κόπο – και άλλες μπούρδες καμαρωτές για την ελληνική λογοτεχνία; Πιστέψτε με: δεν κινδυνεύει η ποιότητα της ελληνικής λογοτεχνίας και κυρίως η κριτική σκέψη από την ΤΝ.

Θυμάμαι  όταν ήμουν παιδί στην Τήνο, αρχές της δεκαετίας του 1970, είχε αγοράσει κάποιος ένα αυτοκίνητο αλλά δεν ήξερε να το οδηγεί και αφού το στόλισε με σεμεδάκια, εικονίτσες, φυλακτά και άλλα χαϊμαλιά που έβαζαν συνήθως στα γαϊδουράκια, καθόταν στο τιμόνι και έκανε ότι οδηγούσε…  Προφανώς, λοιπόν,  θα υπάρξουν προβλήματα κακής χρήσης.  Προφανώς ο φοιτητής που πλήρωνε έναν επαγγελματία για να του κάνει τις εργασίες, θα ταλαιπωρήσει την ΤΝ, αλλά, πιστέψτε με, δεν θα έρθει το τέλος του κόσμου.  Όπως κάθε νέα εφαρμογή, η ΤΝ θα  χρησιμοποιηθεί με γελοίο ή με λάθος τρόπο, μέχρι να προσαρμοστεί η κοινωνία  στα νέα δεδομένα.

Μήπως δεν έχουμε παραστεί  όλοι μας σε βιβλιοπαρουσιάσεις, με κονφερανσιέ  βιβλιοπαρουσιαστές που κρατούν με ιερή οίηση το βιβλίο που προτείνουν και δεν το έχουν καν ανοίξει; Το θράσος αυτό δεν το έδωσε η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλά οι άνθρωποι του βιβλίου. Ας μην το προχωρήσουμε παρακάτω.

Μια φορά, πριν από χρόνια, μια κριτικός λογοτεχνίας έκανε διάφορες ανόητες λογοτεχνικές παρατηρήσεις για ένα μυθιστόρημά μου που εξελισσόταν στον Πόντο και αναφερόταν στην ποντιακή τραγωδία, που τις ξεπέρασα με τη μια, αλλά κατάφερε να με εξοργίσει πραγματικά (καθώς μελετούσα την ιστορία του Πόντου έξι ολόκληρα χρόνια!) όταν έγραψε ότι το μυθιστόρημά μου περιγράφει την Μικρασιατική Καταστροφή! Πόσο χειρότερα θα έκανε τα πράγματα  η Τεχνητή Νοημοσύνη, από την σπουδαία βιβλιοκριτικό που δεν μου μιλά ακόμα γιατί αντί για την Μικρασιατική Καταστροφή (που ήξερε)  έγραψα για τον Πόντο (που δεν ήξερε);…

Όταν ήρθε η τηλεόραση στην Ελλάδα, ότι κακό συνέβαινε στην κοινωνία. δηλαδή ότι συνέβαινε από κτίσεως κόσμου, το απέδιδαν στην κακή επιρροή που ασκεί στους θεατές το νέο μέσο. Με δυο λόγια, πριν την εμφάνιση  της τηλεόρασης, η ανθρώπινη φύση ήταν αγγελικά πλασμένη και την χάλασε η τηλεόραση. Όπως μετά την καθιέρωση του κομμουνισμού στη Σοβιετική Ένωση, οι αρχές  δεν κατέγραφαν εγκλήματα με το σκεπτικό ότι είχαν εκλείψει πλέον οι ταξικές διακρίσεις, άρα οι άνθρωποι έγιναν άγγελοι καλοσύνης και αγνότητας.

Η λογοτεχνία δεν υπήρξε ποτέ στατική. Άλλαζε συνεχώς μέσα και εκφράσεις. Από την προφορική παράδοση, στην γραφή πάνω σε  μαρμάρινες πλάκες και από τους παπύρους έως την ανακάλυψη της τυπογραφίας, ο Όμηρος δεν έχασε την αξία του.  Και δεν θα χαθεί η ψυχή με την Τεχνητή Νοημοσύνη όπως δεν χάθηκαν τα πόδια με τα αυτοκίνητα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα παράγει ούτε Αϊνστάιν, ούτε Ντοστογιέφσκι. Οι ηλίθιοι θα παραμείνουν ηλίθιοι και οι ευφυείς, ευφυείς.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα αναδιαμορφώσει τον χώρο της γραφής. Ίσως μειώσει την πληθώρα των κακών  βιβλίων, ίσως γεννήσει καινούργια είδη. Τα σημαντικά, όμως, δεν έχουν ανάγκη καμίας προστασίας και ιδιαίτερα του συνδικαλιστικού κινήματος! Ο Όμηρος, ο Θουκυδίδης, ο Αισχύλος, δεν είχαν πίσω τους Νόμπελ. Επέζησαν επειδή έγραψαν κάτι που ξεπέρασε την εποχή τους. Το ίδιο θα συμβεί και τώρα.

Η τεχνολογία μάς έφερε το τηλέφωνο, την τηλεόραση, το αεροπλάνο, το ψυγείο. Δεν σκότωσε την ψυχή μας. Την αναμόρφωσε. Έτσι και η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα σκοτώσει τη συγγραφή. Θα την μετακινήσει αλλού, θα τη βάλει σε άλλο πλαίσιο, θα την δοκιμάσει. Όποιος έχει ψυχή, θα συνεχίσει να τη βάζει στο χαρτί, με ή χωρίς αλγόριθμους. Όποιος δεν έχει, δεν θα τον σώσει ούτε η πιο προχωρημένη μηχανή.

Ησυχάστε, λοιπόν. Αν χαθεί η ψυχή σας ή το ταλέντο σας, δεν θα είναι εξαιτίας της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Υποδειγματικό υπαρξιακό νουάρ από τον «Νονό» της βρετανικής σκηνής

Βιβλίο: Ο Πωλ Λαφάργκ και η πολιτική της οικογένειας

Βιβλίο: Λογοτεχνία στην άκρη της πτώσης