Ο Ντόναλντ Τραμπ το χαρακτήρισε «πιθανώς μία από τις σπουδαιότερες ημέρες στην ιστορία του πολιτισμού». Ακόμη και για έναν πρόεδρο γνωστό για τις υπερβολές του, αυτό έθετε παράλογα υψηλές προσδοκίες για το νέο σχέδιο ειρήνης του των 20 σημείων για τη Γάζα.

Αλλά αυτή είναι μια κυβέρνηση που συχνά αντιμετωπίζει τις ανακοινώσεις ως επαναστατικές εξελίξεις που αλλάζουν τον κόσμο. Έχει μόνο ένα σχέδιο ειρήνης — να εκφράζει ακραία αισιοδοξία με σκοπό να ωθήσει τις αντίπαλες πλευρές σε μια συμφωνία, λέει σε ανάλυσή του το CNN. Ωστόσο, η ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα είναι τόσο φρικτή και η κατάσταση των ομήρων που κρατούνται από τη Χαμάς μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023 είναι τόσο τραγική, που οποιαδήποτε ελπίδα για τον τερματισμό της αγωνιώδους ανθρώπινης δυστυχίας πρέπει να αξιοποιηθεί με ενθουσιασμό.

Το πιο ουσιαστικό σχέδιο

Το νέο σχέδιο του Τραμπ φαίνεται να είναι η πιο ουσιαστική, μελετημένη και ευρέως υποστηριζόμενη προσπάθεια της κυβέρνησης για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα μέχρι στιγμής. Εάν εφαρμοστεί πλήρως, θεωρητικά προσφέρει την υπόσχεση ενός μέλλοντος για τους Παλαιστινίους στη Λωρίδα. Εάν επικρατήσει, θα μπορούσε να δημιουργήσει χώρο για μια διαδικασία διαμεσολάβησης στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Είναι σίγουρα πιο ρεαλιστικό από τo προηγούμενo τρελό όραμα του Τραμπ για μια «Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής» που θα αναδυόταν από τα ερείπια της ισραηλινής επίθεσης.

Και η σταδιακή προσέγγισή της, που πιθανότατα θα διαρκέσει πολλούς μήνες, αναγνωρίζει ότι μια τόσο βίαιη σύγκρουση δεν μπορεί να τερματιστεί με τις επιφανειακές, εμπορικές συμβιβαστικές λύσεις που ο Τραμπ εφάρμοζε ως μεγιστάνας των ακινήτων. Ο Τραμπ κατάφερε να πετύχει πρόοδο, πείθοντας τον Νετανιάχου να υπογράψει δημοσίως ένα σχέδιο που έφερε τα σαφή σημάδια των πρόσφατων συναντήσεών του με κορυφαίους Αραβες και Μουσουλμάνους ηγέτες.

Ωστόσο, η Μέση Ανατολή δεν έχει ποτέ στερηθεί ειρηνευτικών σχεδίων. Υπήρξαν δεκάδες τέτοια σχέδια, που χρηματοδοτήθηκαν από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, τη Σαουδική Αραβία και άλλα αραβικά κράτη. Ωστόσο, τα περισσότερα δεν έφτασαν ποτέ κοντά στην εφαρμογή τους, επειδή η ταραχώδης ιστορία της περιοχής και ο πολιτικός οπορτουνισμός και των δύο πλευρών πάντα παρεμβαίνουν. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η δήλωση του Τραμπ ότι «είμαστε, τουλάχιστον, πολύ, πολύ κοντά» στην επίλυση «ζητημάτων που υπάρχουν εδώ και εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια» πρέπει να αντιμετωπιστεί με συγκρατημένη αισιοδοξία.

Τι πρέπει να… μάθει ο Λευκός Οίκος

Ακόμη και αν η Χαμάς συμφωνήσει, η οργάνωση της απελευθέρωσης των ομήρων εντός των 72 ωρών που έχουν οριστεί θα είναι πολύ δύσκολη. Και στο πεδίο μάχης της Γάζας, ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκραγούν επεισόδια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από οποιαδήποτε πλευρά ως δικαιολογία για να απορρίψουν την ειρηνευτική πρόταση του Τραμπ. Η άλλη προειδοποίηση είναι αυτή που έχει στοιχειώσει και την άλλη μεγάλη ειρηνευτική πρωτοβουλία του Τραμπ – για την Ουκρανία, η οποία, όπως και η διαδικασία για τη Γάζα, περιλαμβάνει μεγαλόστομες δηλώσεις για επικείμενες σημαντικές εξελίξεις, αλλά απέτυχε εν μέσω της επιδείνωσης της αιματοχυσίας.

Ο Τραμπ αγαπά σαφώς τις μεγάλες στιγμές και γίνεται ανυπόμονος με την κοπιαστική διπλωματία. Αλλά και οι δύο αυτές προσπάθειες αποκαλύπτουν επίσης ένα Λευκό Οίκο που συχνά παρερμηνεύει τις συναισθηματικές, ιστορικές και πολιτικές δυνάμεις που οδηγούν τους πρωταγωνιστές σε μια σύγκρουση που τους καθιστά λιγότερο πρόθυμους να συμβιβαστούν. Στην πραγματικότητα, η τύχη της νέας πρωτοβουλίας του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή μπορεί να εξαρτάται από τα εξής ερωτήματα:

• Είναι ο πρόεδρος έτοιμος να αφιερώσει όλη του την προσοχή, την ενέργεια και το χρόνο του, επτά ημέρες την εβδομάδα, στην επίλυση της πιο δυσεπίλυτης σύγκρουσης στην ιστορία του πλανήτη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
• Θα ασκήσει τη σημαντική επιρροή των ΗΠΑ και την προσωπική του πίεση σε έναν ισχυρό ηγέτη, κάτι που μέχρι τώρα δίσταζε να κάνει στον Νετανιάχου στο Ισραήλ ή στον Βλαντιμίρ Πούτιν στη Ρωσία;
• Και μπορεί μια κυβέρνηση που δεν καταφέρνει να προχωρήσει με την ειρηνευτική διαδικασία από πάνω προς τα κάτω να δημιουργήσει μια περίπλοκη διπλωματική διαδικασία στο παρασκήνιο που θα χτίσει εμπιστοσύνη μεταξύ των μερών και θα φέρει μικρές αλλά σημαντικές νίκες αντί για ευκαιρίες για φωτογραφήσεις;

Πιέσεις από τον Τραμπ

Το ειρηνευτικό σχέδιο 20 σημείων απαιτεί άμεση κατάπαυση του πυρός, την απελευθέρωση των ομήρων που κρατούνται από τη Χαμάς σε αντάλλαγμα για Παλαιστινίους που βρίσκονται σε ισραηλινές φυλακές, τη σταδιακή αποχώρηση του Ισραήλ, τον αφοπλισμό της Χαμάς, την αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας και μια μεταβατική κυβέρνηση στη Λωρίδα υπό την ηγεσία ενός εξωτερικού διεθνούς οργανισμού. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι θα μπορούσε να καταρρεύσει σχεδόν αμέσως αν η Χαμάς δεν συμφωνήσει με το αίτημα να απελευθερώσει τους υπόλοιπους Ισραηλινούς ομήρους, ζωντανούς και νεκρούς, εντός 72 ωρών από την έγκριση του Νετανιάχου τη Δευτέρα.

Ένας κυνικός θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι αυτή είναι ακριβώς η επιλογή που ο Νετανιάχου ελπίζει ότι η Χαμάς θα κάνει, αφού εξασφάλισε το πράσινο φως του Τραμπ για να «τελειώσει τη δουλειά» στη Γάζα αν η ριζοσπαστική οργάνωση δεν συμφωνήσει. Ο Νετανιάχου έφτασε στη Ουάσινγκτον τη Δευτέρα, εξαρτώμενος περισσότερο από ποτέ από τον Τραμπ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η απομόνωση του Ισραήλ βαθαίνει. Οι χώρες που πρόσφεραν υποστήριξη και συμπαράσταση μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου έχουν πάρει σαφείς αποστάσεις λόγω του θανάτου δεκάδων χιλιάδων αμάχων στην ισραηλινή προσπάθεια να συντρίψει τη Χαμάς.

Τη Δευτέρα υπήρχαν ενδείξεις ότι ο Τραμπ αυξάνει την πίεση στον Ισραηλινό ηγέτη, μετά από μήνες που έκανε τα στραβά μάτια στις επιχειρήσεις του στη Γάζα. Ο Τραμπ υποστήριξε ότι ενώ ο Νετανιάχου είναι πολεμιστής, ο ισραηλινός λαός «θέλει να επιστρέψει στην ειρήνη. Θέλει να επιστρέψει στην ομαλοποίηση με την πραγματική έννοια του όρου». Και ενώ επέκρινε τις ευρωπαϊκές χώρες για την μονομερή αναγνώριση ενός παλαιστινιακού κράτους, φάνηκε να κατανοεί τους λόγους τους. «Πιστεύω ότι το κάνουν αυτό επειδή έχουν κουραστεί πολύ από την κατάσταση που επικρατεί εδώ και τόσες δεκαετίες».

Ο Τραμπ έφερε επίσης τον Νετανιάχου σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον πρωθυπουργό του Κατάρ, Σεΐχη Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν μπιν Τζασίμ Αλ-Θάνι, και ο Ισραηλινός ηγέτης εξέφρασε τη «λύπη» του για το θάνατο ενός στρατιώτη του Κατάρ σε ισραηλινή επιδρομή εναντίον διαπραγματευτών της Χάμας στη Ντόχα και για την παραβίαση της κυριαρχίας του Κατάρ αυτό το μήνα. Αυτό ήταν ένα ασυνήθιστο σημάδι ότι ο Τραμπ ήταν έτοιμος να χρησιμοποιήσει την επιρροή του στον Νετανιάχου. Ήταν, όμως, μια απόδειξη ότι θα ήταν πρόθυμος να το κάνει και στο μέλλον;

Τα ζόρια του Νετανιάχου

Ο Νετανιάχου, ο οποίος όπως και άλλοι ηγέτες του κόσμου κατανοεί τη δύναμη του να κολακεύει τον Τραμπ, πρόσφερε στον πρόεδρο τον γύρο της νίκης του. «Υποστηρίζω το σχέδιό σας για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, το οποίο επιτυγχάνει τους πολεμικούς μας στόχους. Θα φέρει πίσω στο Ισραήλ όλους τους ομήρους μας, θα διαλύσει τις στρατιωτικές δυνατότητες της Χαμάς, θα τερματίσει την πολιτική της κυριαρχία και θα διασφαλίσει ότι η Γάζα δεν θα αποτελέσει ποτέ ξανά απειλή για το Ισραήλ», δήλωσε.

Ωστόσο, η ιστορία του Νετανιάχου, η ικανότητά του να χειρίζεται με επιδεξιότητα τις απαιτήσεις των ΗΠΑ, παραμένοντας πιστός στους δικούς του πολιτικούς στόχους, και το μακρύ ιστορικό του να αψηφά και να εξοργίζει τους Αμερικανούς προέδρους σημαίνει ότι θα κριθεί από τις πράξεις του και όχι από τα λόγια του. Αυτή η δοκιμασία θα ξεκινήσει μόλις φτάσει στο Ισραήλ. Θα αντιμετωπίσει πραγματικά τα ακροδεξιά μέλη της κυβέρνησης συνασπισμού που θέλουν να συντρίψουν τη Χαμάς, να εκδιώξουν τους Παλαιστινίους από τη Γάζα και να προσαρτήσουν τη Δυτική Όχθη και που θα αντιταχθούν στο σχέδιο του Τραμπ;

Αν δεν υποχωρήσουν, θα είναι αρκετά τολμηρός ώστε να διακινδυνεύσει την πτώση της κυβέρνησής του και να διεκδικήσει την εξουσία με βάση το όραμα του Τραμπ; Υπάρχει ένα εναλλακτικό και ίσως πιο πιθανό σενάριο. Ο Νετανιάχου μπορεί να έχει υποστηρίξει θερμά την πρόταση του Τραμπ στο Λευκό Οίκο, με την προσδοκία ότι η Χαμάς δεν θα μπορέσει ποτέ να την αποδεχτεί και ότι τότε δεν θα αντιμετωπίσει αντιρρήσεις για την κλιμάκωση της επίθεσης στη Γάζα. Ακόμα και αν η Χαμάς συμφωνήσει, ο Νετανιάχου μπορεί να υπονομεύσει την οργάνωση προκειμένου να ανατρέψει τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός.

Πολλοί αμερικανοί παρατηρητές πιστεύουν ότι ο πρωθυπουργός, που αντιμετωπίζει σοβαρά νομικά προβλήματα και μελλοντικές έρευνες για τις 7 Οκτωβρίου, θεωρεί την παράταση του πολέμου ως ζήτημα πολιτικής επιβίωσης. Και σε ορισμένες στιγμές, η κοινή συνέντευξη Τύπου των Νετανιάχου και Τραμπ τη Δευτέρα έμοιαζε περισσότερο με τελεσίγραφο για το τι θα συμβεί αν οι όμηροι δεν απελευθερωθούν αμέσως, παρά με πρόταση για ειρήνη. Ο Τραμπ δήλωσε ότι αναμένει θετική απάντηση από τη Χαμάς. Αλλά πρόσθεσε: «Αν όχι, όπως ξέρεις, Μπίμπι, θα έχεις την πλήρη υποστήριξή μας για να κάνεις ό,τι πρέπει να κάνεις».

Οι δύσκολες αποφάσεις για τη Χαμάς

Αν το Ισραήλ είναι πιο απομονωμένο, το ίδιο ισχύει και για τη Χαμάς. Ο Τραμπ έκανε μεγάλη επίδειξη απαγγέλλοντας τα ονόματα όλων των Αράβων και Μουσουλμάνων ηγετών που είχαν υποστηρίξει το σχέδιό του. Για τη Χαμάς είπε: «Είναι οι μόνοι που έχουν απομείνει. Όλοι οι άλλοι το έχουν αποδεχτεί». Ωστόσο, η αισιοδοξία του Τραμπ μπορεί να είναι αβάσιμη. Ένα μέλος του πολιτικού γραφείου της Χαμάς, ο Γκάζι Χαμάντ, κατέστησε σαφές σε συνέντευξή του στον Τζέρεμι Ντάιμοντ του CNN ότι υπάρχουν λίγα σημάδια ότι η οργάνωση είναι έτοιμη να απελευθερώσει και τους 48 εναπομείναντες ομήρους ή να μετριάσει τη στάση της, όπως η αντίθεσή της στο αίτημα του Ισραήλ να αφοπλιστεί.

Ερμήνευσε την απόπειρα δολοφονίας του και άλλων διαπραγματευτών της Χαμάς στο Κατάρ από το Ισραήλ ως ένδειξη ότι ο Νετανιάχου δεν ήταν σοβαρός όσον αφορά την ειρήνη. Και εξέφρασε τη δυσπιστία του προς τον Τραμπ και την αμερικανική ομάδα. Η παράδοση των ομήρων εντός 72 ωρών θα ανάγκαζε τη Χαμάς να εγκαταλείψει το κύριο μέσο πίεσης που διαθέτει.

«Δυστυχώς, αυτό το σχέδιο είναι γεμάτο νάρκες, τεράστιες νάρκες που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν ακόμη και την εφαρμογή του», δήλωσε ο Μουσταφά Μπαργκούτι, συνιδρυτής της Παλαιστινιακής Εθνικής Πρωτοβουλίας, στο CNN. «Η μεγαλύτερη νάρκη εδώ είναι τι θα κάνει το Ισραήλ αφού πάρει πίσω τους κρατούμενους ή τους ομήρους του; Θα ξαναρχίσει ο Νετανιάχου τον πόλεμο; Ποιες είναι οι εγγυήσεις ότι δεν θα το κάνει αυτό;», είπε.

Το προβληματικό «Συμβούλιο Ειρήνης»

Ένα άλλο εμφανές μειονέκτημα του σχεδίου του Τραμπ είναι ότι πάσχει από ένα χαρακτηριστικό ελάττωμα τέτοιων πρωτοβουλιών: την έλλειψη συμβολής από τους ίδιους τους Παλαιστινίους. Και η ιδέα ότι ο Τραμπ θα ασκεί de facto εξουσία στη Γάζα ως επικεφαλής ενός γενικού διεθνούς οργάνου που ονομάζεται «Συμβούλιο Ειρήνης» θα μπορούσε να είναι απαγορευτική για πολλούς Παλαιστινίους. Το συμβούλιο θα συμπληρώνεται από μια απολιτική επιτροπή Παλαιστινίων τεχνοκρατών.

Υπάρχει επίσης μια πρόταση για την ένταξη του Τόνι Μπλερ στο συμβούλιο ειρήνης. Ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας έχει ασχοληθεί εντατικά με το θέμα της Μέσης Ανατολής κατά τη δεκαετή θητεία του ως πρωθυπουργός. Ωστόσο, στην περιοχή είναι περισσότερο γνωστός για την υποστήριξή του στην καταστροφική εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ. Και η ιδέα ότι ένας εξέχων Βρετανός θα βοηθήσει ουσιαστικά στην άσκηση εξουσίας επί των κατοίκων της Γάζας φέρνει στο νου απαγορευτικές ιστορικές αναμνήσεις. «Έχουμε ήδη υποστεί βρετανική αποικιοκρατία στο παρελθόν, έχουμε αγωνιστεί για περισσότερα από 100 χρόνια για να απελευθερωθούμε από αυτήν την αποικιοκρατία και στη συνέχεια από την ισραηλινή κατοχή», δήλωσε ο Μπαργκούτι.