Robert Penn Warren

Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδη

Εκδόσεις: Πόλις

Σελ.: 640

Αναμφισβήτητα, ένα από τα σημαντικότερα μεταφρασμένα μυθιστορήματα της φετινής εκδοτικής χρονιάς που, παρά τον όγκο του, εύχεται κανείς να είχε μερικές ακόμα εκατοντάδες σελίδες, γιατί η πρόζα του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν κυριολεκτικά μαγεύει και σαν απέραντη ήρεμη θάλασσα σε καλεί να αφεθείς στα νερά της. Μια πρόζα σαν θάλασσα στο «Ένας τόπος για να επιστρέφεις», χωρίς μεγάλα άγρια κύματα, με παφλασμό και καθαρότητα και ανταύγειες ζωής, που διδάσκει τρέχοντας με λάθη και πτώσεις και ξανά απ’ την αρχή, σιγανά, αθόρυβα, απ’ ακτή σ’ άλλη ακτή, από τόπο σ’ άλλο τόπο, από καρδιά σε καρδιά, με ένα τεράστιο υφαντό λέξεων και στοχασμών για όσα ήρθαν, συνέβησαν, πέρασαν, στοίχειωσαν, ταλάνισαν, διαμόρφωσαν, επούλωσαν, πλήγωσαν ανεπανόρθωτα.

Ο εξέχων Αμερικανός ποιητής και συγγραφέας Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν – βραβεύτηκε δύο φορές με το Pulitzer ποίησης το 1957 και το 1979, με το Pulitzer μυθιστορήματος για το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» το 1947, τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο Ποίησης των ΗΠΑ και πλήθος άλλων διακρίσεων – συστήθηκε, με μεγάλη καθυστέρηση, για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό το 2020 από τις εκδόσεις Πόλις με το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» (σε μετάφραση από την Αθηνά Δημητριάδου), ένα έξοχο πολιτικό μυθιστόρημα φιλοσοφικών προεκτάσεων για την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, ένα έργο το οποίο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 100 σπουδαιότερα δείγματα αγγλόφωνης πεζογραφίας.

Από τις εκδόσεις Πόλις και το μυθιστόρημα «Αγριότοπος» (2023, σε μετάφραση της Άννας Μαραγκάκη), για τον Αμερικανικό Εμφύλιο και το νόημά του, για τη βία και την ανθρώπινη εμπειρία. Από τις εκδόσεις Πόλις, ξανά, και το τελευταίο μυθιστόρημα που έγραψε ο Γουόρεν – και που ο ίδιος θεωρούσε το καλύτερο εκ των τριών –, που αρχές του καλοκαιριού έκανε την εμφάνισή του στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, με σαγηνευτικό εξώφυλλο το Self Portrait του Edward Hopper, για να μας κρατήσει συντροφιά σαν ένας καλός φίλος που κάτω από τ’ άστρα, με ένα κόκκινο ποτήρι παλιό κρασί στα χέρια, μας ανοίγει την ψυχή του ξεγυμνώνοντάς την, προβάλλοντας τις αδυναμίες του, τα πάθη του και τη ζωή του.

Ο Τζεντ Τιούκσμπουρι είναι αυτός ο φίλος που αποκτήσαμε και αγαπήσαμε (συμπεριλαμβανομένου και του γράφοντος) εν μέσω θέρους, πλασμένος διά χειρός του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, που αφήνει την εξομολόγηση του βίου του δώρο και παρακαταθήκη στα χέρια και στην καρδιά όσων – μέσω αυτού του θαυμάσιου υπαρξιακού λογοτεχνικού έργου – τον ακολουθήσαμε από τα εννιά του χρόνια ώς την ωριμότητά του πάνω σε έναν χάρτη τόπων και συναισθημάτων. Σε πρωτοπρόσωπη ολοζώντανη αφήγηση γεμάτη ποιητικότητα αλλά και ωμότητα, με συγκινησιακή φόρτιση και οξύ χιούμορ, ο πρωταγωνιστής Τζεντ Τιούκσμπουρι μας συνεπαίρνει με/σε ένα απολαυστικό ταξίδι εξιστόρησης πίσω στον χρόνο, στα παιδικά του χρόνια, σε μια αγροτική περιοχή της Αλαμπάμα, ώς το χρονικό σημείο που κατάφερε να φτάσει και να πετύχει τον στόχο του, να γίνει ένας διακεκριμένος καθηγητής Φιλολογίας με άριστη και βαθύτατη γνώση του αντικειμένου του.

Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο εννιάχρονος Τζεντ, σ’ αυτή την τρυφερή ηλικία, χάνει τον πατέρα του με ένα κωμικοτραγικό τρόπο. Κι είναι ένας θάνατος – κι ο τρόπος του θανάτου – που στοιχειώνει τον Τζεντ και διαμορφώνει ένα μεγάλο κομμάτι της μετέπειτα ζωής του. Έτσι ξεκινά η ιστορία του Τζεντ: με τον απρόσμενο χαμό του αλκοολικού, ακαμάτη γεννήτορά του. Κι η ιστορία γράφεται από τον Τζεντ στο αφηγηματικό παρόν και με σπειροειδή αφήγηση ο χρόνος συστρέφεται. Ο μικρός Τζεντ μένει πια μόνος με τη μητέρα του, μια γυναίκα δυναμική, με δαιμόνιο πνεύμα – μια τρομερή γυναικεία μυθιστορηματική φιγούρα – που, αντί να πέσει σε βαρύ πένθος, αρπάζει το παιδί της και φεύγουν σε μια άλλη κομητεία, ξεκινώντας ζωή απ’ την αρχή, με γενικές και ειδικές δυσκολίες, αλλά με βλέμμα κατάματα στο φως και στη νίκη.

Τα χρόνια περνούν, ο Τζεντ τελειώνει το σχολείο και η μητέρα του τον συμβουλεύει «Να παίρνεις ό,τι είναι να πάρεις και μετά να τραβάς παρακάτω. Μη σταματάς πουθενά». Και είναι εκείνη που μπαίνει εμπόδιο στα αισθήματα που έχει ο γιος της για ένα κορίτσι της περιοχής, είναι εκείνη που τον προτρέπει να φύγει – ουσιαστικά τον διώχνει – από τον τόπο που τίποτα δεν έχει να του προσφέρει, ν’ ανοίξει τα φτερά του και να πετύχει. Ο Τζεντ τραβάει παρακάτω. Σπουδάζει και διαπρέπει στους τομείς της κλασικής και μεσαιωνικής φιλολογίας. Οι σπουδές του διακόπτονται λόγω της στρατιωτικής του θητείας και της συμμετοχής του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να επιστρέψει αργότερα πίσω και να τις ολοκληρώσει. Θα γνωρίσει την ακαδημαϊκό Άγκνες, την οποία θα παντρευτεί, αλλά λίγο καιρό μετά τον γάμο τους εκείνη αρρωσταίνει και πεθαίνει, ενώ η πένα του Τζεντ κινείται σε δρόμους που σμιλεύονται από λέξεις και νέες και παλιές μνήμες. Και κάπου εκεί, εμφανίζεται (επανεμφανίζεται, για την ακρίβεια) η Ροζέλ Χάρντκασλ, παλιά γνώριμη του Τζεντ, που τώρα μπαίνει ορμητικά στον κενό συναισθημάτων μονήρη βίο του κι έρχονται τα πάνω κάτω. Οι δύο τους παρασύρονται σε μια ερωτική δίνη, μπαίνουν σε μια θυελλώδη ερωτική σχέση, με τη σάρκα και το πνεύμα σε διαρκή μονομαχία. Κι όπως όλες οι θυελλώδεις σχέσεις, έτσι και η δική τους κοπάζει και λήγει.

Στη συνέχεια ο Τζεντ γνωρίζει μια άλλη γυναίκα, την παντρεύεται, αποκτά μαζί της έναν γιο και χωρίζουν (τον χωρίζει η σύζυγός του). Επιτυχημένος στην καριέρα του και στις διδασκαλίες του, με μια μνημειώδη μελέτη για τον Δάντη και τη μεταφυσική του θανάτου, λίγος και αδέξιος στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στις σχέσεις του με το άλλο φύλο, με ένα παλιό τραύμα πάντα ανοιχτό μέσα του, ο Τζεντ με φωτιά και παλμό εσωτερικά, γράφει, καταγράφει, θυμάται, στοχάζεται, ζυγίζει, αφαιρεί, αμφισβητεί, αυτοσαρκάζεται – σχεδόν ανελέητα –, με έναν θίασο προσώπων να πηγαινοέρχεται και με τη μητέρα του πολύ μακριά του και πολύ κοντά του μέσω των σπαρταριστών επιστολών της προς τον μονάκριβο γιο της.

Η Ιστορία πάντα παρούσα μαζί με τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, εδώ και η Αμερική που προσπαθεί να σηκώσει κεφάλι και να κυνηγήσει το όνειρο της ευημερίας, παρών και ο Νότος στην αφήγηση και στη μνήμη, ένας κόσμος κι ένας πρωταγωνιστής χωρίς πατρίδα, παρόντες και οι συμβολισμοί μες στην αλήθεια που μπλέκεται στα δίχτυα της φαντασίας. Κι ο Τζεντ: χωρίς αίσθηση ρίζας, πάντα μόνος, ένας ακροβάτης στο τεντωμένο σχοινί της ζωής του βαδίζει πάνω του δεξιοτεχνικά – με φόντο το παρελθόν και το παρόν σε ανταλλαγή σκυτάλης, με μια αργή αιμορραγία στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα – και μετεωρίζεται σε μια νέα διάσταση της ύπαρξής του.

Ένα φωκνερικών αποχρώσεων, αυτοβιογραφικών στοιχείων, βαθύτατης ενδοσκόπησης και κομψότατης πρόζας, εξαίσιο κι αξιομνημόνευτο μυθιστόρημα το «Ένας τόπος για να επιστρέφεις» για την αίσθηση του ανήκειν και του μη ανήκειν, για την (αυτο)επίγνωση, για την αναμέτρηση με τον χρόνο και τις λάθος επιλογές, για τις πτώσεις και τα πετάγματα, για τη συντριπτική σκοτεινή πλευρά του έρωτα, για τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας, για το Τίποτα ώς το μοναδικό συνώνυμο στην αντιπαράθεση του Όλα. Η εξαίρετη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου έρχεται να δώσει αιώνια λάμψη σε όλες τις επιφάνειες και τους βυθούς αυτού του αριστουργήματος των αμερικανικών γραμμάτων.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Οι τέσσερις γενναίοι του Συντάγματος

Βιβλίο: Ένας οικουμενικός διάλογος  ιδεών

Καρυωτάκης: η μοντέρνα συνείδηση και η ποιητική πρωτοπορία