Στους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας, το 1999, ζήσαμε ένα μοναδικό αίσθημα ανάτασης, όταν μόνοι εμείς από όλη την Ευρώπη βρεθήκαμε να αποτελούμε το 97% που τάσσονταν εναντίον των βομβαρδισμών της γειτονικής χώρας: Όταν δεν υπήρξε ένας άνθρωπος ο οποίος – έστω από σνομπισμό! – να εκφέρει άποψη φιλική με τη συγκεκριμένη πολιτική του ΝΑΤΟ!

Έτσι και το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου 1940 είχε σχεδόν κάτι από παλλαϊκή συναίνεση, και μάλιστα συναίνεση που συμπεριλάμβανε το ΚΚΕ των φυλακών της μεταξικής δικτατορίας. Ο αρχηγός του Νίκος Ζαχαριάδης σε μια έξαρση του αντιφασιστικού πνεύματος, με τη γνωστή επιστολή του έκφραζε την εθνική ομοψυχία έναντι των υποψήφιων κατακτητών:

«Ο φασισμός του Μουσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα, με σκοπό να την υποδουλώσει και να την εξανδραποδίσει. Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή… Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στον φασισμό του Μουσολίνι… Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη»…

Με δεδομένο ότι ιστορία δεν κάνουμε για να περνάμε την ώρα μας, το σημερινό «όχι» – αντί να στρέφεται σε μια προκάτ εικόνα – έχει κύριο αποδέκτη την Τουρκία. Η πολιτική της ζεϊμπεκιάς και του κατευνασμού του θηρίου με το άνοιγμα των πυλών της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέτυχε, μια άλλη πολιτική δεν είναι απλώς εφικτή αλλά επιβεβλημένη έναντι της χώρας που κοιμάται και ξυπνάει με το όνειρο της γαλάζιας πατρίδας.

Ξαναγυρίζουμε λοιπόν στα λόγια ενός άρθρου μου δημοσιευμένου στην «Αυγή» στις 24.10.20: «Το τουρκικό αυτοκρατορικό όνειρο θεραπεύεται μόνο με την ήττα». Και εμείς ας είμαστε αποφασισμένοι να κάνουμε τους γείτονες να σκεφθούν πριν από μια ήττα που θα είναι τουλάχιστον διπλωματική και πολιτική…

Η κατάσταση το 1940

Μια κατάσταση είναι ακατανόητη όταν δεν προσεγγίζεται σε συσχέτιση με τον περίγυρό της… Εξάλλου η προβολή του ύστερου χρόνου στον παρελθόντα κάνει δυσνόητη την ιστορία με όλες τις διακινδυνεύσεις που τη συνοδεύουν. Για να κατανοήσουμε την «τάξη πνευμάτων» του Οκτωβρίου του 1940 πρέπει να δούμε το «κλίμα» μέσα στο οποίο αυτή διαμορφώθηκε: Το 1940 η νίκη εναντίον του φασισμού ήταν αμφίβολη και το μέλλον της Ελλάδας αόρατο… Όμως αυτή τη νίκη τη ζήσαμε για χρονικό διάστημα 6 μηνών.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Γαλλία ήταν μερικά κατεχόμενη και μερικά είχε συνθηκολογήσει με τον Άξονα, οι Κάτω Χώρες είχαν καταληφθεί, ο αγγλικός στρατός είχε μόλις και μετά βίας διαφύγει από την ηπειρωτική Ευρώπη μέσω Δουνκέρκης. Ο Ισπανικός Εμφύλιος είχε λήξει πριν από έναν χρόνο με νίκη του διεθνούς φασισμού, ο Μουσολίνι είχε καταλάβει την Αιθιοπία και την Αλβανία, ενώ ταυτόχρονα με τον τορπιλισμό της «Έλλης» διαφαίνονταν οι πολεμικές του διαθέσεις εναντίον της Ελλάδας – για ένα show στρατιωτικής ισχύος, με αποδέκτη τον Γερμανό σύμμαχό του.

Η ιταλική επίθεση

Η επίθεση των Ιταλών τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου προκάλεσε φόβο έως και πανικό σε πολλούς αμυνόμενους που έπαιρναν το βάπτισμα του πυρός. Υπήρξαν κρούσματα λιποψυχίας και λιποταξίας, που αντιμετωπίστηκαν από τον επικεφαλής στρατηγό Κατσιμήτρο με έκτακτα στρατοδικεία και θανατικές καταδίκες!

Παράλληλα οι ενισχύσεις που απεγνωσμένα αναζητούσαν οι της πρώτης γραμμής «έσπευδαν βραδέως» από διάφορα σημεία της χώρας προς την Ήπειρο, με τους φαντάρους να υποβάλλονται σε δεκατετράωρες εξοντωτικές πορείες μέσα σε ένα σκηνικό πρόωρου και βαρύτατου χειμώνα, με τα πόδια πληγωμένα από άρβυλα – που ήταν άλλοτε μικρότερα κι άλλοτε μεγαλύτερα από αυτά που χρειαζόταν ο καθένας …

Εκείνες τις πρώτες ημέρες ο ελληνικός στρατός υποχώρησε μέχρι τον ποταμό Καλαμά, που είχε ένα μήκος 115 χιλιομέτρων έως τις εκβολές του. Σε μια εποχή όχι και τόσο μακρινή από τότε που αθηναϊκή εφημερίδα έγραφε «τεσσαρακοντούτης γέρων εφονεύθη» – ο πατέρας μου, έχοντας κάνει στρατιώτης 5 χρόνια (1917-1922) και όντας πλέον 43 ετών, δεν είχε καν επιστρατευθεί, οπότε είχε την ευκαιρία να παρακολουθεί στον ελληνικό Τύπο τις ανταποκρίσεις που έρχονταν από το εξωτερικό.

Μου έλεγε λοιπόν ότι τις πρώτες ημέρες του πολέμου, και μέχρι τις 8 Νοεμβρίου, οπότε κατέρρευσε πλήρως η επίθεση των Ιταλών, αυτοί που παρακολουθούσαν τον πόλεμο αναζητούσαν στους «υπαρκτούς χάρτες» τον ποταμό Καλαμά, αλλά δεν τον έβρισκαν… Οι χάρτες ήταν λίγοι, οι κλίμακές τους μεγάλες, το ελληνικό ποτάμι πολύ μικρό, ενώ το Google Earth αποτελούσε επιστημονική φαντασία της εποχής – αν αποτελούσε…

Σήμερα, χρόνια μετά, οι καιροί είναι διαφορετικοί, όμως το ηρωικό πνεύμα – ως ο βαθύτερος πυρήνας του 1940 – εξακολουθεί να είναι ωφέλιμο. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου περιττό και άσχετο με τη συγκυρία, το να μεταγγίσουμε στο παρόν κάτι από εκείνη την ηρωική «αποκοτιά» που θριάμβευσε, σε πείσμα των συσχετισμών δύναμης.

Με αυτήν ακριβώς τη χρησιμοθηρική στόχευση, ιστορώντας όχι χάριν της ιστορίας αλλά για τις ανάγκες του παρόντος, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ψύχραιμα και χωρίς δογματισμούς για τις κατάλληλες «τελετουργίες» μνήμης: Για τις παρελάσεις, πορείες, στεφάνια, ομιλίες, θεατρικές εκδηλώσεις – τις όποιες εκδηλώσεις εν πάση περιπτώσει, που είναι ικανές να συντηρήσουν την ουσία του Έπους του 1940…

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Πόλεμος στην Ουκρανία: Η Μόσχα «πιέζεται και απειλεί»

ΣΥΡΙΖΑ: Οι δημοσκοπήσεις και ο «μονόδρομος» της «σύγκλισης» με Τσίπρα

Σφίγγει η θηλιά του ΟΠΕΚΕΠΕ – Η κυβέρνηση αναβάλλει τις καταθέσεις κρίσιμων μαρτύρων με κομβικό ρόλο