Τίτλος ταινίας: «Νυρεμβέργη»

Σύνοψη: Μόλις έχει τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος και οι πρωταίτιοι των εγκλημάτων πολέμου, οι προεξάρχοντες ναζί, ετοιμάζονται για το δικαστήριο της Νυρεμβέργης. Αυτό δίνει την αφορμή για τη συνάντηση ενός ψυχιάτρου με το νούμερο δύο του χιτλερικού καθεστώτος, το Χέρμαν Γκέριγκ. Είναι η αφορμή για μια εις βάθος γνωριμία με την ψυχολογία των εγκληματιών.

Σκηνοθεσία: Τζέιμς Βαντερμπίλτ

Παίζουν: Ράσελ Κρόου, Ράμι Μάλεκ, Μάικλ Σάνον

Το φιλμ ξεκινάει εκεί που τελειώνει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τη σύλληψη του Χέρμαν Γκέριγκ, του δεύτερου τη τάξει ναζιστή, στο χιτλερικό καθεστώς, τον άνθρωπο που έδωσε τη διαταγή για τη λεγόμενη «Τελική λύση». Πρόκειται για το σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων, το οποίο άρχισε να εκπονείται από το 1938, λίγο μετά την εφιαλτική «Νύχτα των κρυστάλλων». Ήταν τότε που πάλι από τον Γκέριγκ εκστομίζεται η λέξη «γκέτο», ως πρώτο μέτρο για την εξόντωσή τους, αφού η νύχτα της καταστροφής των συναγωγών και των μαγαζιών, βρήκε ως αφορμή τη δολοφονία του Γραμματέα της γερμανικής πρεσβείας στο Παρίσι από τον Εβραίο Χέρσελ Γκρινσπάν.  

Μετά από την εφιαλτική εξαετία, στο τέλος του πολέμου, οι ναζιστές βρέθηκαν στο εδώλιο της Νυρεμβέργης, αντιμετωπίζοντας την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου και την παραβίαση των όρων της Συνθήκης της Γενεύης. Στο κελί της κράτησης ο ψυχίατρος Κέλι, του αμερικανικού στρατού, αναπτύσσει μια γνωριμία με τον Γκέριγκ. Πέρα από την τυπική διαδικασία της ιχνηλάτησης του χαρακτήρα και των σκέψεων ενός ναζί, μοιάζει να εξελίσσεται μια παρτίδα σκάκι, μεταξύ των δύο ισχυρών προσωπικοτήτων. Ο σκηνοθέτης Βαντερμπίλτ αφήνει στην άκρη όλη την υπόλοιπη δίκη ( κρατάει μόνο μικρές αναφορές για τον πλέον φανατικό αντισημίτη Γιούλιους Στράιχερ) και εστιάζει τον φακό του στο άσπρο και στο μαύρο των δύο πρωταγωνιστών.

Μ’ άλλα λόγια, στη σύγκρουση του καλού με το κακό, που καταλήγει σ’ ένα περίεργο γκριζάρισμα. Ο ψυχίατρος μπορεί και παρακολουθεί τις κινήσεις του Γκέριγκ, ίσως επειδή ο ίδιος αναγνωρίζει τη δυνατότητα όλων μας να περάσουν στη σφαίρα του κακού. Είναι αυτό που δηλώνει σε ραδιοφωνική του συνέντευξη, μετά το τέλος της δίκης, κάτι που τον καθιστά παρεξηγήσιμο στο αμερικανικό ακροατήριο. Ακριβώς, εκεί βρίσκεται και το πλέον ενδιαφέρον σημείο της ταινίας, καθώς προσπαθεί να αναδείξει αυτό που με τον τρόπο της η Χάνα Άρεντ όρισε ως «κοινοτοπία του κακού». Από την άλλη, η περίπτωση του Άιχμαν, με αφορμή τον οποίον συνέγραψε το γνωστό βιβλίο η Άρεντ, και αυτή του Γκέριγκ, δεν διακρίνονται για την ομοιότητά τους. Ο πρώτος υπήρξε ένας ασήμαντος «δημόσιος υπάλληλος», που εκτελούσε εντολές, όπως δικαιολογήθηκε, ο Γκέριγκ ήταν ένας από αυτούς που εκπονούσε τα σχέδια και έδινε τις εντολές.

Το ίδιο το φιλμ παρουσιάζει τον Γερμανό αρχιναζί ως ευφυή και εξόχως ναρκισσιστή. Συνεπώς, δεν πρόκειται για ένα «δεύτερο βιολί», αλλά για έναν σολίστα της φρίκης. Παρά την αστοχία αυτή, ο σκηνοθέτης αναπτύσσει με επάρκεια το παιχνίδι των δύο ανδρών, κρατώντας τους φωτισμούς ως σημαντικότερο όπλο για να αναδείξει το γκριζάρισμα. Εκμεταλλεύεται το ημίφως της φυλακής, για να κρατήσει τα πρόσωπα σε αμφισημία, κάτι που εκδηλώνεται με τις συζητήσεις τους και την κριτική που δέχεται από τους υπολοίπους  η επικίνδυνη προσέγγιση του δόκτορα Κέλι. Μοιάζει σαν ο ψυχίατρος να θέλει να αυτοψυχαναλυθεί, βαδίζοντας στα μονοπάτια του κακού, μέσα από τις αφηγήσεις του Γκέριγκ. Είναι όμως η ίδια μέθοδος που τον βοηθάει να υποδείξει τη δικαστική αντιμετώπιση του ναζί, σα να έχει διαβάσει το μέσα του και να γνωρίζει τον τρόπο να πατήσει πάνω στον ναρκισσισμό του. Στο τέλος της κατάθεσής του Γκέριγκ, τον οδηγεί στην αναφώνηση ενός «χάιλ Χίτλερ» και σε μια ομολογία του προεξάρχοντος ρόλου που έπαιξε στην εξόντωση των Εβραίων. Κερδίζει την παρτίδα ο ψυχίατρος, αλλά στο μεταξύ έχει χάσει την ψυχή του. Ακόμη και το τέλος τους θα είναι κοινό: αυτοκτονία και για τους δύο.

Η πρωτοτυπία της ταινίας, αυτό που μόλις περιγράψαμε, πατάει πάνω σε ένα έξοχο βιβλίο-σενάριο, αυτό που αιχμαλώτισε η πένα του Τζακ Ελ Χάι, με τον τίτλο «Ο ναζί και ο ψυχίατρος». Μοιάζει να περιγράφει κίνηση-κίνηση όλη τη σκακιστική αναμέτρηση και ο Βαντερμπίλτ να τη μεταδίδει σε εικόνες. Και για να πάρουν μορφή οι αφηρημένες έννοιες του καλού και του κακού προσφέρουν τα μέγιστα οι ερμηνείες του Ράσελ Κρόου, στο ρόλο του Γκέριγκ και του «σκοτεινού» Ράμι Μάλεκ. Από τον πρώτο ξεπετάγεται, σχεδόν αυθόρμητα, το ύφος της υπεροψίας και τού ναρκισσισμού. Ο δεύτερος συνεισφέρει, σε απόλυτο βαθμό, τη μουντάδα της αμφιβολίας για τον ίδιο του τον εαυτό. Όλοι οι υπόλοιποι σε ρηχά νερά, δεν ξεφεύγουν από γνώριμα κλισέ. Κάθε σκηνή που προστίθεται δίπλα στις συναντήσεις των δύο ανδρών, απλώς αφαιρείται από τον ισολογισμό του φιλμ.

Αξιολόγηση: ***

Διαβάστε επίσης:

«Changing Grounds, Συμπληρωματικές αφηγήσεις» στο Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης από 12/11 – 30/9/2026 σε επιμέλεια Ελπινίκης Μεϊντάνη

«Marty Supreme»: Η A24 κυκλοφόρησε το νέο trailer της δραματικής κομεντί με τον Timothée Chalamet (photos/videos)

«Barcelona» της Bess Wohl στο Πτι Παλαί – Με Μιχάλη Λεβεντογιάννη και Ηλιάνα Μαυρομάτη