Τα έλατα είναι από τα πιο ανθεκτικά δέντρα που συναντάμε στην Ελλάδα. Αντέχουν τις φωτιές, τις ξηρασίες, τα έντομα, που πλήττουν κατά καιρούς το μεσογειακό τοπίο, ωστόσο είναι αμφίβολο αν θα καταφέρουν να επιβιώσουν από την κλιματική αλλάγή.

Ο Δημήτρης Αυτζής, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) του ΕΛΓΟ–ΔΗΜΗΤΡΑ, βρέθηκε στην Πελοπόννησο για να καταγράψει τις επιπτώσεις μιας πυρκαγιάς που είχε ξεσπάσει την Άνοιξη. Η εικόνα που αντίκρισε δεν περιοριζόταν στις αναμενόμενες απώλειες από τη φωτιά. Υπήρχαν εκατοντάδες στρέμματα με δέντρα που είχαν χαθεί ή πέθαιναν, σε σημεία όπου η φωτιά δεν είχε φτάσει, είπε στον Guardian.

Η κλίμακα της καταστροφής ήταν μεγαλύτερη. Καθώς ο Αβτζής και οι συνάδελφοί του προχωρούσαν βαθύτερα στα δάση είδαν εκατοντάδες εκτάρια νεκρών και ετοιμοθάαντων ελάτων, που δεν είχαν επηρεαστεί από τη φωτιά.

Στα βουνά της Πελοποννήσου, ολόκληρες εκτάσεις πράσινου δάσους γίνονται πορτοκαλί, καθώς τα μακρόβια έλατα ξεραίνονται και πεθαίνουν. Το επίπεδο της καταστροφής ήταν τόσο μεγαλύτερο από αυτό που είχε δει ο Αβτζής τα προηγούμενα χρόνια, που τον ανάγκασε να επικοινωνήσει αμέσως με το υπουργείο Περιβάλλοντος και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου.

Ερευνητές από όλη την Ελλάδα και την Κεντρική Ευρώπη προειδοποιούν εδώ και χρόνια ότι η κλιματική αλλαγή ωθεί τα τοπικά οικοσυστήματα σε άγνωστα «νερά».

Γιατί πεθαίνουν τα έλατα;

Η ξηρασία επιδεινώνεται από τη σταθερή μείωση των χιονοπτώσεων τον χειμώνα. Μια μελέτη του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών και Αειφόρου Ανάπτυξης και του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών διαπίστωσε ότι μεταξύ 1991 και 2020, η Ελλάδα έχασε κατά μέσο όρο 1,5 ημέρες χιονοκάλυψης ετησίως, διαβρώνοντας μία από τις πιο σημαντικές πηγές αργής απελευθέρωσης υγρασίας.

Τα εδάφη υποβαθμίζονται από την ξηρασία και τη μείωση των υπόγειων υδάτων, δημιουργώντας ένα κενό για τα έντομα. «Γνωρίζουμε ότι η σοβαρή ξηρασία αποδυναμώνει τα δέντρα», λέει ο Αβτζής. «Αλλά όταν εξετάσαμε πιο προσεκτικά τι συνέβαινε, διαπιστώσαμε ότι τα σκαθάρια φλοιού είχαν εκμεταλλευτεί την κατάσταση. Επιτίθονταν στα δέντρα».

Τα σκαθάρια φλοιού – ιδιαίτερα εκείνα της υποοικογένειας Scolytinae – έχουν αναδειχθεί τα τελευταία δύο χρόνια σε αυξανόμενη απειλή για τα ήδη καταπονημένα δάση της Ελλάδας.

Το όνομά τους οφείλεται στο γεγονός ότι τα έντομα τρυπάνε κάτω από τον εξωτερικό φλοιό, κόβοντας τα συστήματα στα οποία βασίζονται τα δέντρα για τη μεταφορά νερού και θρεπτικών ουσιών. Μόλις εγκατασταθούν μέσα σε έλατα που έχουν υποστεί ξηρασία, ο αριθμός τους μπορεί να αυξηθεί ραγδαία. «Όταν ένας πληθυσμός φτάσει σε επίπεδα επιδημίας», λέει ο Αβτζής, «γίνεται εξαιρετικά δύσκολο να τον επαναφέρουμε υπό έλεγχο».

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Οι επιδημίες των σκαθαριών έχουν γίνει ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό πρόβλημα, λέει ο Αβτζής, αντανακλώντας τα μοτίβα που παρατηρούνται και αλλού στην ήπειρο. «Η Νότια Ευρώπη μπορεί να είναι πιο ευάλωτη», λέει, «αλλά παρατηρούμε παρόμοια δυναμική σε χώρες όπως η Ισπανία».

Ο Αβτζής προειδοποίησε ότι χρειάζεται να προστατευθούν τα ορεινά δάση της Ελλάδας. «Η κυβέρνηση και τα υπουργεία πρέπει να αναλάβουν την πρωτοβουλία και να κινητοποιήσουν τα απαραίτητα κονδύλια για να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα».

Ορισμένα μέτρα, σημειώνει, είχαν ήδη αρχίσει να λαμβάνονται από τη στιγμή που υπέβαλε την έκθεσή του για την Πελοπόννησο. «Επικοινώνησαν με τις κύριες περιφερειακές δασικές υπηρεσίες και ρώτησαν πόσα χρήματα χρειάζονται», λέει. «Αυτό που έχει πραγματικά σημασία τώρα είναι αν αυτά τα σχέδια θα τεθούν πράγματι σε εφαρμογή».

«Έχουμε τις γνώσεις. Έχουμε τους επιστήμονες. Τώρα, πρέπει να αρχίσουμε να βγαίνουμε και να μιλάμε για αυτό. Γιατί αυτό που βλέπουμε τώρα θα γίνει μόνο πιο συχνό και πιο έντονο», κατέληξε.

Διαβάστε επίσης

Οι αγρότες κλιμακώνουν τον αγώνα επιβίωσής τους «ξηλώνοντας» τα επιχειρήματα της κυβέρνησης που θέλει να αντιστρέψει το κλίμα – Live χάρτης με τα μπλόκα

Νίκος Γιαννόπουλος: «Η παραδοχή του Παππά ότι με χτύπησε είναι το πρώτο βήμα για την παραδοχή της πλήρους αλήθειας»

Γιώργος Μαζωνάκης: «Άτομα της παραγωγής έλεγαν στον 21χρονο να πάει στο καμαρίνι του, αν θέλει να κάνει καριέρα»