Γράφει ο Βασίλης Γιαννακόπουλος

Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ 2025 (National Security Strategy of the United States of America – NSS) μεταξύ άλλων αναδιαμορφώνει τον γεωπολιτικό χάρτη και επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας στην περιφερειακή ασφάλεια. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δίνουν έμφαση στην προώθηση των δικών τους συμφερόντων, μεταθέτοντας μέρος της ευθύνης για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στους Ευρωπαίους συμμάχους.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα αναδεικνύεται σε κρίσιμο ενεργειακό και γεωπολιτικό κόμβο στην Ανατολική Μεσόγειο, με δυνατότητα να ενισχύσει τον ρόλο της στην περιφερειακή ασφάλεια, την ενεργειακή σταθερότητα και τη στρατιωτική αποτροπή. Ταυτόχρονα, δημιουργεί προκλήσεις, καθώς θα πρέπει να διαχειριστεί με ισορροπία τους κινδύνους από γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις, ενεργειακές εξαρτήσεις και περιφερειακές εντάσεις.

Απουσία στρατηγικής

Η νέα στρατηγική Τραμπ σηματοδοτεί σημαντική αναδιάταξη των αμερικανικών προτεραιοτήτων. Το έγγραφο των 33 σελίδων, που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Λευκού Οίκου, απομακρύνεται από την παραδοσιακή λογική της παγκόσμιας ηγεμονίας και προκρίνει ένα μοντέλο κατανομής ευθυνών, στο οποίο οι ισχυροί περιφερειακοί δρώντες αναλαμβάνουν κεντρικό ρόλο στη διατήρηση της τάξης και της ασφάλειας στις περιοχές τους.

Κεντρική προτεραιότητα αποτελεί το Δυτικό Ημισφαίριο, με τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική να θεωρούνται κρίσιμες για την εσωτερική ασφάλεια των ΗΠΑ. Η στρατηγική επικεντρώνεται στην αναχαίτιση της παράτυπης μετανάστευσης, την αντιμετώπιση των δικτύων ναρκωτικών και τη σταθεροποίηση κρατών που επηρεάζουν άμεσα την ασφάλεια της Βόρειας Αμερικής.

Για την Ευρώπη, η στρατηγική μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «απαιτητική», επειδή καλεί τους Ευρωπαίους να αναλάβουν μεγαλύτερο βάρος στη συλλογική τους άμυνα. Βέβαια, αυτή η «απαίτηση» της στρατηγικής Τραμπ δεν είναι πρωτόγνωρη για τους Ευρωπαίους. Το ΝΑΤΟ παραμένει σημαντικό για τους Αμερικανούς, αλλά δεν δεσμεύονται ότι θα συνεχίσουν να επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της συμμαχίας. Η νέα προσέγγιση αντιμετωπίζει την Ευρώπη ως ένα σύνολο αυτόνομων κρατών, τα οποία οφείλουν να επωμισθούν το βάρος της ευρωπαϊκής άμυνας.

Όσον αφορά στη Ρωσία, η στρατηγική μειώνει τους τόνους περί άμεσης απειλής και αφήνει περιθώριο για μελλοντική συνεργασία, γεγονός που έχει προκαλέσει συζητήσεις για τις επιπτώσεις στον πόλεμο της Ουκρανίας.

Τέλος, δίνεται έμφαση σε κοινωνικοπολιτισμικές παραμέτρους ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστευτικών ροών, της δημογραφίας και της πολιτισμικής συνοχής, γεγονός που προξένησε επικριτικές αντιδράσεις.

Για παράδειγμα, η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του αμερικανικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ασχολείται με ζητήματα επιστήμης και παγκόσμιας ασφάλειας «Bulletin of the Atomic Scientists», Αλεξάνδρα Μπελ, σε άρθρο της με τίτλο «Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας, χωρίς στρατηγική για τη διαχείριση των υπαρκτών κινδύνων», μεταξύ άλλων υποστηρίζει ότι το έγγραφο παραβλέπει τις υπαρκτές απειλές, που αντιπροσωπεύουν τους πλέον κρίσιμους κινδύνους για την ανθρωπότητα και για την Αμερική, όπως τα πυρηνικά όπλα, η κλιματική αλλαγή και οι ανατρεπτικές τεχνολογίες (τεχνητή νοημοσύνη, βιοτεχνολογία, κυβερνο-όπλα κ.τ.λ.).

Επίσης, οι ανεξάρτητες αμερικανικές δεξαμενές σκέψης «Atlantic Council» και «Transatlantic Security Initiative» ασκούν κριτική στο γεγονός ότι η νέα στρατηγική Τραμπ (NSS 2025) υποβαθμίζει τον ρόλο της Ευρώπης και δεν αναγνωρίζει επαρκώς τις απειλές από τη Ρωσία.

Εν ολίγοις, η στρατηγική αγνοεί κρίσιμα ζητήματα και επομένως δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη. Κατά την άποψη της Μπελ, πρόκειται για μια «ορατή καταστροφή», διότι η Αμερική κινδυνεύει καθημερινά από τις προαναφερόμενες απειλές.

Επιπτώσεις για την Ευρώπη

Η στρατηγική «American First»ξεδιπλώνεται ωςνέα στρατηγική Τραμπ, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων συμμάχων και πιέζοντας ταυτόχρονα για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αυτονομία σε θέματα άμυνας. Εκτιμάται ότι οι επιπτώσεις για την Ευρώπη θα είναι σημαντικές και πολυδιάστατες:

• Μείωση της στρατηγικής προτεραιότητας της Ευρώπης: Η NSS 2025 δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην Κίνα, την περιοχή Ινδικού – Ειρηνικού και την τεχνολογική υπεροχή. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να διατηρήσουν πλεονέκτημα σε κρίσιμες τεχνολογίες με στρατηγική σημασία για την ασφάλεια και την ισχύ τους, με αποτέλεσμα η Ευρώπη να εμφανίζεται σε δευτερεύοντα ρόλο. Ουσιαστικά, αναμένεται μειωμένη αμερικανική δέσμευση σε ευρωπαϊκές κρίσεις. Με άλλα λόγια, αναμένεται σημαντικά μικρότερη στρατιωτική παρουσία και οικονομική υποστήριξη, καθώς και μειωμένη διατλαντική συνεργασία.
• Υποβάθμιση του ΝΑΤΟ: Η έμφαση στην αυτόνομη δράση των ΗΠΑ και όχι στη συνεχή στήριξη των συμμάχων αναμένεται να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα ασφάλειας κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ, οι Ευρωπαίοι όλο και συχνότερα αμφιβάλλουν τόσο για την προοπτική των ευρω-αμερικανικών σχέσεων συνεργασίας σε αμυντικό επίπεδο όσο και για τη βούληση των Αμερικανών να εμπλακούν ενεργά στην άμυνα της Ανατολικής Ευρώπης. Τα μείζονα ερωτήματα που διατυπώνονται είναι: «Το ΝΑΤΟ παραμένει οργανισμός συλλογικής άμυνας;» και «θα ανταποκριθεί άμεσα όταν απαιτηθεί;». Τα αμερικανικά συμφέροντα προηγούνται και επομένως η εμπλοκή των Αμερικανών σε διεθνείς κρίσεις θα είναι επιλεκτική, ανάλογα με το άμεσο όφελος για την εθνική τους ασφάλεια. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ήδη αντιμετωπίζουν αυξημένη αβεβαιότητα όσον αφορά στην ασφάλειά τους. Ως εκ τούτου, η διατλαντική εμπιστοσύνη μπορεί να υπονομευτεί, δημιουργώντας την ανάγκη για νέες μορφές συνεργασίας.
• Μείωση της υποστήριξης προς την Ουκρανία: Η νέα στρατηγική Τραμπ δεν αντιμετωπίζει τη Ρωσία ως μείζονα άμεση απειλή, αλλά εστιάζει σε άλλες γεωπολιτικές προτεραιότητες. Επομένως, εγκαταλείπεται ή έστω τείνει να μηδενιστεί η συνεχής οικονομική και στρατιωτική αμερικανική στήριξη προς την Ουκρανία, προκαλώντας αβεβαιότητα για την ασφάλεια στην Ανατολική Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα χρειαστεί να αναλάβουν μεγαλύτερο βάρος για την άμυνα και τη σταθερότητα της περιοχής.
• Ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας: Η μειωμένη εστίαση της νέας Εθνικής Στρατηγικής Ασφαλείας των ΗΠΑ στην Ευρώπη αναμένεται να διαταράξει την παραδοσιακή διατλαντική ασφάλεια, γεγονός που θα ενθαρρύνει τις ευρωπαϊκές χώρες να ενισχύσουν τη στρατηγική τους αυτονομία. Αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη ανεξάρτητων ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων, την ενίσχυση της άμυνας μέσω σύγχρονων τεχνολογιών και τη βελτίωση των συστημάτων κυβερνοασφάλειας. Η στρατηγική αυτονομία δεν σημαίνει απαραίτητα απομάκρυνση από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά μεγαλύτερη ικανότητα λήψης αποφάσεων και δράσης σε περιφερειακές κρίσεις, χωρίς πλήρη εξάρτηση από την αμερικανική παρέμβαση. Μεσο-μακροπρόθεσμα, αυτή η τάση μπορεί να σταθεροποιήσει την Ευρώπη και να ενισχύσει τη διατλαντική συνεργασία σε πιο ισότιμη βάση.

Επιπτώσεις για την Ελλάδα

Όπως προαναφέρθηκε, η «National Security Strategy 2025» των ΗΠΑ, που εκδόθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου 2025, θέτει σε εφαρμογή τη στρατηγική «America First», σύμφωνα με την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες προτεραιοποιούν τα δικά τους συμφέροντα (οικονομία, εμπόριο, ενέργεια κ.ά.) έναντι της αντιμετώπισης παγκόσμιων απειλών (τρομοκρατία, περιφερειακές συγκρούσεις κ.ά.), όπως συχνά γινόταν μέχρι και την κυβέρνηση Μπάιντεν. Κατά συνέπεια, η Ελλάδα αναμένεται να επηρεαστεί σημαντικά σε στρατηγικό, αμυντικό και γεωπολιτικό επίπεδο:

• Ενεργειακή στρατηγική (οφέλη και απειλές): Η Ελλάδα, με τις συμφωνίες της ExxonMobil και Chevron για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, αλλά και με τον σχεδιασμό του κάθετου διαδρόμου ενέργειας για μεταφορά αμερικανικού LNG στην Ανατολική Ευρώπη, καθίσταται κρίσιμος ενεργειακός κόμβος και ενισχύει την περιφερειακή ενεργειακή ασφάλεια. Αυτό προσφέρει σημαντικά γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη, όπως αύξηση της επενδυτικής ελκυστικότητας και ενίσχυση των εσόδων από ενεργειακές υποδομές. Βέβαια, εκτός από τα οφέλη, η Ελλάδα μπορεί να γίνει στόχος γεωπολιτικών πιέσεων ή εντάσεων από χώρες, όπως η Ρωσία και η Τουρκία, που χαρακτηρίζουν αυτές τις επενδύσεις ως απειλή στα δικά τους συμφέροντα. Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος της πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης από αμερικανικές εταιρείες και υποδομές, γεγονός που μπορεί να περιορίσει την εθνική στρατηγική αυτονομία. Πέραν αυτών, σε εθνικό επίπεδο, η εστίαση στις εξαγωγές και στις διεθνείς ενεργειακές ροές μπορεί να οδηγήσει σε περιβαλλοντικές και κοινωνικές αντιδράσεις, ιδίως σε περιοχές με έντονη εξορυκτική δραστηριότητα. Συνολικά, η Ελλάδα κερδίζει έναν κεντρικό ρόλο στον ενεργειακό και γεωπολιτικό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου και της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά θα χρειαστεί σταθερή διπλωματική και στρατηγική διαχείριση προκειμένου να μετριάσει τους κινδύνους και να μεγιστοποιήσει τα οφέλη.
• Ενίσχυση της αποτροπής και του περιφερειακού ρόλου: Η απόφαση των ΗΠΑ – τουλάχιστον μέχρι σήμερα – να αποκλείουν την Τουρκία από το πρόγραμμα των F‑35 ενισχύει τη στρατιωτική ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο και προσφέρει στην Ελλάδα στρατηγικό πλεονέκτημα. Όπως προαναφέρθηκε, η NSS 2025 αποδίδει μεγαλύτερη ευθύνη στους συμμάχους των Αμερικανών για την περιφερειακή τους ασφάλεια, γεγονός που, σε συνδυασμό με τα πρόσφατα εξοπλιστικά προγράμματα, ενισχύει σημαντικά το στρατηγικό βάρος της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, η εμπλοκή σε πολυεθνικά προγράμματα υψηλής τεχνολογίας συνοδεύεται από κινδύνους, όπως οι πιθανές αντιδράσεις γειτονικών χωρών που αξιολογούν την ενίσχυση ως απειλή. Παρά ταύτα, η νέα στρατηγική Τραμπ φαίνεται να δίνει στην Ελλάδα τη δυνατότητα αφενός να ενισχύσει την αποτρεπτική της ικανότητα, αφετέρου να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην περιφερειακή σταθερότητα.
• Ενίσχυση του γεωστρατηγικού βάρους: Η στρατηγική «America First» δίνει έμφαση σε συνεργασίες με αξιόπιστους εταίρους. Η Ελλάδα, μέσω του σχήματος 3+1 (Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ – ΗΠΑ) και της στενής σχέσης με το Ισραήλ, αναδεικνύεται ως κρίσιμος κόμβος συνεργασίας για την Ανατολική Μεσόγειο. Αυτές οι συνεργασίες ενισχύουν την ασφάλεια, διευκολύνουν κοινές αμυντικές και τεχνολογικές πρωτοβουλίες και προσφέρουν μεγαλύτερη γεωστρατηγική επιρροή στην περιοχή. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον «Διάδρομο Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης» (IMEC) προσφέρει σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα ως μεταφορικό και ενεργειακό κέντρο, μειώνοντας την ευρωπαϊκή εξάρτηση από μη φιλικές προς τη Δύση πηγές ενέργειας και ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Ωστόσο, η Ελλάδα μπορεί να βρεθεί στο επίκεντρο γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων, καθώς χώρες όπως η Ρωσία, η Τουρκία ή η Κίνα ενδέχεται να χαρακτηρίσουν τις συνεργασίες αυτές ως απειλή στην προώθηση των δικών τους συμφερόντων. Επίσης, η σημαντική εξάρτηση από διεθνείς ενεργειακούς και εμπορικούς διαδρόμους είναι πιθανό να περιορίσει την εθνική στρατηγική αυτονομία και να δημιουργήσει προβλήματα ενεργειακής ασφάλειας σε περιπτώσεις κρίσεων σε περιοχές εκτός Ελλάδας. Ο συνδυασμός ενεργειακών, εμπορικών και στρατηγικών συμφερόντων απαιτεί συνεχή διπλωματική διαχείριση, ώστε η Ελλάδα να αποφύγει να εμπλακεί σε εντάσεις ή συγκρούσεις, που δεν εξυπηρετούν άμεσα τα εθνικά της συμφέροντα. Συνολικά, η Ελλάδα αναμένεται να ενισχύσει το γεωπολιτικό και ενεργειακό της βάρος, αλλά η μεγιστοποίηση των ωφελειών απαιτεί ισορροπημένη στρατηγική και σταθερή διπλωματική πολιτική για τη διαχείριση των κινδύνων.

Οφέλη και κίνδυνοι

Η NSS 2025 προσφέρει στην Ελλάδα και την Ευρώπη σημαντικές δυνατότητες ενίσχυσης της στρατηγικής τους αυτονομίας και του γεωπολιτικού τους ρόλου. Στην Ευρώπη προσφέρει κίνητρα για την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας και της συλλογικής της άμυνας. Στην Ελλάδα δίνει τη δυνατότητα να αναδειχθεί σε κεντρικό κόμβο ενεργειακής, στρατιωτικής και τεχνολογικής δραστηριότητας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ενεργειακή στρατηγική, η συμμετοχή σε πολυεθνικά σχήματα και η ενίσχυση της αποτροπής μέσω σύγχρονων εξοπλιστικών προγραμμάτων αναμένεται να προσφέρουν σημαντικά οφέλη, όπως αύξηση της επενδυτικής ελκυστικότητας, ενίσχυση των εσόδων και μεγαλύτερη επιρροή στις περιφερειακές αποφάσεις.

Ταυτόχρονα, τα οφέλη συνοδεύονται από ποικίλους κινδύνους. Η εμπλοκή σε διεθνείς ενεργειακούς και στρατιωτικούς διαδρόμους μπορεί να προκαλέσει γεωπολιτικές εντάσεις, ενώ η εξάρτηση από ξένες τεχνολογίες και εταιρείες περιορίζει μερικώς την εθνική στρατηγική αυτονομία.

Οι προκλήσεις αυτές απαιτούν προσεκτική διπλωματική διαχείριση, μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό και σταθερή συνεργασία με αξιόπιστους διεθνείς εταίρους. Η ικανότητα της Ελλάδας να ισορροπήσει ανάμεσα σε οφέλη και κινδύνους θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την ενίσχυση του γεωπολιτικού και ενεργειακού της βάρους στην περιοχή, καθώς και την ικανότητά της να συμβάλει στη σταθερότητα της Ανατολικής Μεσογείου και της Ευρώπης.

* Βασίλης Γιαννακόπουλος, ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής
[email protected]

Διαβάστε επίσης:

Μακελειό στο Bondi

ΚΚΕ: Η ΑΔΕΔΥ, οι αγρότες, η αλλαγή συσχετισμών «από τα κάτω» και οι μπηχτές για Τσίπρα

Τσίπρας: Επιταχύνει τις κινήσεις για νέο κόμμα – Γιατί επιτίθεται σε ΣΥΡΙΖΑ, ΝΕΑΡ και τι «γράφουν» οι δημοσκοπήσεις