Συχνά, η μελέτη της Ιστορίας µάς κρύ­βει εκπλήξεις και παράδοξα, µε την έννοια ότι αυτά ξεπερνούν τα όρια της εποχής τους και τα ξανασυνα­ντούµε αιώνες αργότερα σαν αιτήµατα µελ­λούµενων εποχών. Αν κάποιος ισχυριζόταν ότι η σηµερινή εποχή του 21ου αιώνα µπορεί να αποδειχτεί ιστορικά λιγότερο φεµινιστική από τον Μεσαίωνα, θα βρισκόταν στην καλύτερη των περιπτώσεων αντιµέτωπος µε ειρωνικά µειδιάµατα.

Συχνά, η μελέτη της Ιστορίας µάς κρύ­βει εκπλήξεις και παράδοξα, µε την έννοια ότι αυτά ξεπερνούν τα όρια της εποχής τους και τα ξανασυνα­ντούµε αιώνες αργότερα σαν αιτήµατα µελ­λούµενων εποχών. Αν κάποιος ισχυριζόταν ότι η σηµερινή εποχή του 21ου αιώνα µπορεί να αποδειχτεί ιστορικά λιγότερο φεµινιστική από τον Μεσαίωνα, θα βρισκόταν στην καλύτερη των περιπτώσεων αντιµέτωπος µε ειρωνικά µειδιάµατα. Κι όµως, η Ιστορία έχει τον δικό της τρόπο να γίνεται ανατρεπτική ή να αποκα­λύπτει τα µεγάλα της διδάγµατα, αιώνες αρ­γότερα. Και αυτό είναι ένα ισχυρό πλεονέκτη­µα που κάνει την Ιστορία συναρπαστικό ανά­γνωσµα και τα τετελεσµένα γεγονότα ανοιχτά σε κάθε ερµηνεία.

Ο Εκατονταετής Πόλεµος, ένας πόλεµος που για την ιστορική ακρίβεια διήρκεσε 116 συναπτά έτη, υπήρξε ίσως ο µεγαλύτερος σε διάρκεια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η διαµάχη αυτή ξεκίνησε από µια απλή διαφω­νία περί διαδοχής, η οποία ουδόλως απασχο­λούσε τους λαούς, και εξελίχθηκε σε έναν µακροχρόνιο γαλλο-αγγλικό πόλεµο που δι­ήρκεσε από το 1337 µέχρι το 1453, µε ενδιά­µεσες – ασήµαντες χρονικά – διακοπές. Στον πόλεµο αυτό αναδείχθηκε (εκτός από τα νέα συστήµατα στρατιωτικής σύνθεσης και στρα­τιωτικού εξοπλισµού) µια µοναδική ιστορική µορφή, αυτή της δεκαεπτάχρονης Ιωάννας της Λωραίνης.

Ο βασιλεύς απέθανε, ζήτω ο βασιλεύς

Είχε διαπιστωθεί ότι µια από τις βασικό­τερες αιτίες ταραχών και αστάθειας στη δι­άρκεια της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν η αβεβαιότητα της διαδοχής στον θρόνο. Έτσι, στη διάρκεια του Μεσαίωνα επινοήθηκε η νο­µική κατοχύρωση της κληρονοµικής µοναρχί­ας. Το βασίλειο µεταβιβαζόταν στον νόµιµο κληρονόµο και µε αυτό τον τρόπο δεν υπήρχε κενό εξουσίας. «Ο βασιλεύς απέθανε, ζήτω ο βασιλεύς», έλεγαν χαρακτηριστικά οι νοµο­µαθείς, επιβεβαιώνοντας ξεκάθαρα την αρ­χή, σύµφωνα µε την οποία µετά τον θάνατο ενός µονάρχη την εξουσία αναλάµβανε αυτό­µατα ο διάδοχός του.

Κληρονομικές υποθέσεις

Όλα άρχισαν όταν το 1328 ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος ο Δ’, άτεκνος αλλά και χω­ρίς αδελφό, εγκατέλειψε τα εγκόσµια – και τον γαλλικό θρόνο ορφανό… Ωστόσο, ο πλη­σιέστερος εξ αίµατος συγγενής του ήταν η κόρη του. Η µητέρα, δηλαδή, του Εδουάρδου του Γ, ο οποίος ήταν ήδη βασιλιάς της Αγγλί­ας. Η κόρη του, σύµφωνα µε τη µεσαιωνική νοµοθεσία, ήταν η καθ’ όλα νόµιµη διάδοχος του θρόνου. Το δικαίωµά της στον θρόνο ήταν αδιαµφισβήτητο. Τότε, ο Εδουάρδος Γ της Αγ­γλίας επικαλέστηκε έναν φράγκικο νόµο, τον λεγόµενο «Σαλικό Νόµο», σύµφωνα µε τον οποίο από τη σειρά διαδοχής αποκλείονταν οι γυναίκες, και διεκδίκησε σθεναρά το νόµιµο κατ’ αυτόν δικαίωµά του στον γαλλικό θρόνο, αποκλείοντας τη µητέρα του ως νόµιµη διά­δοχο. Ωστόσο, µε τον φεουδαρχικό νόµο της εποχής, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράδοξο, είχε άδικο, µια και οι γυναίκες είχαν το δικαί­ωµα στον κληρονοµικό θρόνο. Η κοινή γνώµη όµως – ο λαός που θα λέγαµε σήµερα – δεν το δεχόταν! Γι’ αυτό καλό είναι να κρίνουµε τα γεγονότα όχι µέσα από στερεότυπες ερµη­νείες, αλλά κατά περίσταση. Τον θρόνο, τελι­κά, πήρε ο Φίλιππος Βαλουά, ο πλησιέστερος εξάδελφος του θανόντος, ο οποίος και ανα­κηρύχθηκε αµέσως βασιλεύς, ως Φίλιππος ΣΤ’ (1328-1350), και ίδρυσε τη βασιλική δυ­ναστεία των Βαλουά.

Ένας… αιώνιος πόλεμος

Τότε το βασίλειο της Γαλλίας ήταν µε δεκα­πέντε εκατοµµύρια κατοίκους το πιο πυκνοκατοικηµένο κράτος της Ευρώπης. Από την άλλη µεριά, η Αγγλία είχε µόνο τέσσερα εκα­τοµµύρια. Τη Γαλλία, ωστόσο, την υπεράσπιζε ένας αρχαϊκός στρατός οπλισμένων ιπποτών, οι οποίοι μάχονταν ο καθένας για τον εαυτό του, ενώ από τη μεριά των Άγγλων παρατασ­σόταν ένας υπερσύχρονος στρατός πειθαρ­χημένων αστών. Έτσι, οι Βαλουά υπέστησαν μια σειρά από οδυνηρές ήττες (το 1346 στο Κρεσύ και το 1356 στο Πουατιέ), οι οποίες αποδυνάμωσαν τελείως τη γαλλική ιπποσύ­νη. Αργότερα, ο Κάρολος Ε’ της δυναστείας των Βαλουά μαζί με τον στρατηγό Ντυ Γκεκλέν άλλαξαν τη σε βάρος της Γαλλίας κατά­σταση. Ωστόσο, και πάλι τα πράγματα άλλα­ξαν όταν στον θρόνο ανέβηκε ο Κάρολος Στ’, ο οποίος ήταν φρενοβλαβής. Έτσι, η βουργουνδική αριστοκρατία, η οποία δεν χαρα­κτηριζόταν για τα πατριωτικά της αισθήματα, προτίμησε να συμμαχήσει με τους πέραν της Μάγχης εχθρούς της Γαλλίας, τους Άγγλους. Στις 25 Οκτωβρίου του 1414, οι τελευταί­οι ιππότες που έμειναν πιστοί στους Βαλουά συνετρίβησαν στο Αζενκούρ. Το δε 1420, η Συνθήκη της Τρουά έθεσε θεωρητικά τουλά­χιστον τέρμα σε αυτή τη δυναστική διαμάχη υπέρ του αγγλικού θρόνου, αναγνωρίζοντας την υποψηφιότητα του Ερρίκου Ε’ ως βασι­λιά της Γαλλίας. Λόγω του ότι ο Ερρίκος Ε’ ήταν ακόμα ανήλικος, την αντιβασιλεία στο Παρίσι ανέλαβε ο δούκας Μπέντφορντ. Ο δε ασθενικός Κάρολος της δυναστείας των Βαλουά κατέφυγε στον Λίγηρα. Το πλουσιότε­ρο τμήμα της Γαλλίας, από τον Σομ μέχρι και τον Λίγηρα, βρέθηκε υπό την κατοχή των Άγ­γλων, ενώ η Βουργουνδία παρέμεινε αυτόνο­μη. Αυτή η διαμορφωθείσα πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου αρεστή στην κοινή γνώμη, και η καρδιά των απλών ανθρώπων άρχισε να «πάλλεται γαλλικά»! Το λάθος των Άγγλων δι­εκδικητών του θρόνου ήταν ότι δεν έλαβαν υπ’ όψιν τους αυτή την εμφάνιση και εξάπλω­ση του πατριωτικού αισθήματος που έφτασε στο απόλυτα παράδοξο ιστορικά φαινόμενο να εκπροσωπηθεί κατά συγκλονιστικό τρόπο από ένα δεκαεπτάχρονο κορίτσι, την Ιωάννα της Λωραίνης.

Η παρθένα της Λωραίνης

Οι Γάλλοι απαιτούσαν να τους κυβερνούν ηγεμόνες οι οποίοι μετείχαν του γαλλικού πολιτισμού. Ωστόσο, οι αυτοκρατορίες ήταν ακόμα πολυπολιτισμικές και ο πατριωτισμός έμενε «εγκλωβισμένος» στα στενά όρια των πόλεων. Αυτόν τον καινοφανή εθνικό πατριω­τισμό εξέφρασε η Ιωάννα της Λωραίνης, μια νεαρή κοπέλα που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ντομρεμύ του Μεζ, στα σύνορα της χώ­ρας – εξ ου και το «Λωραίνης» –, στις 5 ή 6 Ιανουαρίου του 1412. Οι γονείς της ήταν από τους άρχοντες του τόπου και ο τοπικός διοι­κητής με έδρα το Βοκουλέρ ήταν οπαδός του Βαλουά. Με τον Βαλουά επίσης ήταν και οι γύρω χωρικοί, οι οποίοι ήταν πολύ καλά πλη­ροφορημένοι για τα όσα συνέβαιναν στο βα­σίλειο. Τα νέα τότε μεταδίδονταν εκτός των άλλων και από τους πραματευτάδες, οι οποίοι μετέφεραν από τόπο σε τόπο τις τελευταίες πληροφορίες. Η μικρή Ιωάννα έδειχνε έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική, πράγμα πρωτο­φανές, όχι μόνο για την εποχή της, αλλά και για τη σημερινή! Ούτε στις μέρες μας δεν πα­ρακολουθούν τα δεκαεπτάχρονα κορίτσια τις πολιτικές εξελίξεις με τέτοια μανία! Πολύ δε περισσότερο δεν επιθυμούν, στην πλειονότητά τους, να μετέχουν στις εξελίξεις. Η Ιωάννα ωστόσο «θρηνούσε για τη συμφορά που είχε βρει το βασίλειο της Γαλλίας». Ο λα­ός απαριθμούσε στα τραγούδια του τα μέρη της Γαλλίας που δεν βρίσκονταν υπό αγγλική κατοχή: Ορλεάνη, Μποζανσύ, Παναγία του Κλερί, Βαντόμ… Τότε, η είδηση της πολιορ­κίας της Ορλεάνης από τους εισβολείς προ­κάλεσε μεγάλη αναταραχή στους κατοίκους της Ντομρεμύ, μεταξύ των οποίων ήταν και η Ιωάννα, η οποία σκέφτηκε ότι έπρεπε όλοι να προστρέξουν για να βοηθήσουν τον Δελ­φίνο (δηλαδή τον Κάρολο), όπως ήταν η επονομασία του διαδόχου του γαλλικού θρόνου. Και συνέβη το απροσδόκητο: πίστεψε πως η ίδια θα μπορούσε να απελευθερώσει τη Γαλ­λία! Της έγινε έμμονη ιδέα η υπεράσπιση της πατρίδας και έσπευσε στον πυργοδεσπότη της περιοχής να ζητήσει βοήθεια. Ο άρχο­ντας, όπως ήταν φυσικό, την έστειλε πίσω στον πατέρα της. Ωστόσο, εκείνη επανήλθε τόσες φορές, ώστε ο άρχοντας, για να γλυ­τώσει από τις επίμονες οχλήσεις της, διέτα­ξε να της δώσουν ένα άλογο και τρεις ή τέσσερεις έφιππους συνοδούς! Έτσι, ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1429 για να συναντήσει τον Δελφίνο, στα νότια του Λίγηρα. Ντυμέ­νη σαν άνδρας, η Ιωάννα κατάφερε να φτά­σει στον προορισμό της στις 8 Μαρτίου 1429, περνώντας μέσα από τις τάξεις των Άγγλων κατακτητών! Η εξυπνάδα της δεν άργησε να φανερωθεί. Λέγεται ότι όταν οι νομομαθείς του Δελφίνου την ρώτησαν «αν ο Θεός επιθυ­μεί να φύγουν οι Άγγλοι, τι χρειάζεται τους στρατιώτες;», εκείνη τους αποκρίθηκε ότι «οι στρατιώτες θα πολεμήσουν, τη νίκη θα τη δώσει ο Θεός». Η αποφασιστική συμβολή της στην απελευθέρωση της Γαλλίας, η προσωπι­κή της τραγωδία και η μετά θάνατον δικαίωσή της, έμειναν στην Ιστορία ως ένα, δίχως προηγούμενο, παγκόσμιο παράδοξο…

[email protected]