Ο μεγάλος του αδελφός πολέμησε στο πλευρό του Αλέξανδρου Υψηλάντη και σκοτώθηκε στο Δραγατσάνι, ενώ ακόμα ένας άλλος του αδελφός, ο Αλέξανδρος Σούτσος, γεννημένος κι αυτός στην Κωνσταντινούπολη, υπήρξε ρομαντικός πεζογράφος, σατιρικός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας της Α’ Αθηναϊκής Σχολής.

 

Ήταν εξάδελφοι του συγγραφέα και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Ο Παναγιώτης Σούτσος εμπνεύστηκε – όπως μαρτυρεί ο ίδιος – τη δραματική αυτήν ποιητική «εις τους νεφελώδεις ορίζοντες της αρκτώας Ευρώπης». Οι δυο ήρωες του ποιήματος, ο Οδοιπόρος και η Ραλού, συναντιούνται ξανά αλλά δίχως να αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον. Αφού λιποθυμήσουν, χάσουν τα λογικά τους και δουν οράματα, αυτοκτονούν και καθώς ξεψυχούν ανταλλάσσουν τα πιο σπαραχτικά ερωτικά λόγια. 

 

Ο Αλέξανδρος Σούτσος, μεγαλύτερος αδελφός του Παναγιώτη, εκδίδει το 1827 τις «Σάτιρές» του, που δεν διαθέτουν ίχνος λυρισμού, αλλά διαπνέονται από έντονη πολιτική κριτική – σατιρική διάθεση. Η συμμετοχή του στην πολιτική ζωή της χώρας είναι έντονη. Τα πιο ενδιαφέροντα ποιήματά του συγκεντρώνονται στη συλλογή «Πανόραμα της Ελλάδος». Η γλώσσα του Σούτσου βρίσκεται πιο κοντά στη δημοτική.

 

Από ευγενική φαναριώτικη οικογένεια κατάγεται κι ο εξάδελφος των Σούτσων, ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, που μακροημέρευσε επιδεικνύοντας έντονη πολιτική και συγγραφική δράση. Γεννημένος κι αυτός στην Πόλη, σπούδασε στρατιωτικά στο Μόναχο, υπότροφος του Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα λαμβάνει διάφορες θέσεις και αξιώματα (γίνεται καθηγητής Αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο, ανώτερος διοικητικός υπάλληλος, πρέσβης στην Ουάσιγκτον και στο Βερολίνο και τέλος υπουργός. Ταυτόχρονα, έγραψε πλήθος έργων φιλολογικών αλλά και διηγημάτων, μυθιστορημάτων και ποιημάτων, τα οποία καλύπτουν 19 τόμους που εξέδωσε ο ίδιος. 

 

Ο ελληνικός ρομαντισμός κινήθηκε κυρίως στην περιοχή της ποίησης. Η νηφαλιότητα του πεζού λόγου θαρρείς και τον απωθούσε. Τόσο ο Παναγιώτης όσο κι ο Αλέξανδρος, παρ’ ότι έγραψαν πεζά έργα, δεν χαρακτηρίστηκαν απ’ αυτά. Περισσότερο επιτυχής στις πεζογραφικές του επιδόσεις υπήρξε ο Ραγκαβής, ο οποίος είχε ευρύτερα ενδιαφέροντα και έγραψε αξιοπρόσεκτα διηγήματα κι ένα ιστορικό μυθιστόρημα εμπνευσμένο από το «Χρονικό του Μορέως», με παραπλήσιο τίτλο: «Ο Αυθέντης του Μορέως». Ο Ραγκαβής, ωστόσο, δεν κάνει καμιά παραχώρηση στη δημοτική, με συνέπεια ο λόγος του να είναι ψυχρός, πράγμα που σε τελική ανάλυση ζημιώνει την ιδιαιτέρα έντεχνη πλοκή των ιστοριών του και κυρίως τη ζωντάνια των διαλογών. 

 

Η πεζογραφία 

Στο ρομαντικό περιβάλλον της εποχής ταίριαζε μια χαρά το ιστορικό μυθιστόρημα με τις αναδρομές του στο παρελθόν, τις περασμένες περιπέτειες, τα διαχρονικά μίση και πάθη αλλά και τις δολοπλοκίες. Το είδος αυτό γνώρισε άνθιση κυρίως το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

 

Ο Στέφανος Ξένος με την «Ηρωίδα της Ελληνικής Επαναστάσεως» (1852), αλλά κι ο Κωνσταντίνος Ράμφος με τον «Κατσαντώνη» (1860) και το «Τελευταίαι Ημέραι του Αλή Πασά» (1862), αντλούν τη θεματολογία τους από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, προσπαθώντας να συγκινήσουν το λαϊκό κοινό. Τελείως ξεχωριστή θέση στο είδος αυτό κατέχει η περίφημη «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη. Πρόκειται για ένα έργο που προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις, με αποκορύφωμα την καταδίκη της Εκκλησίας. Αν και το μυθιστόρημα του Ροΐδη προερχόταν από τον ρομαντισμό, το ίδιο το έργο, με τον οξύτατο ορθολογισμό, την κοφτερή ειρωνεία, το ατίθασο πνεύμα του αλλά και την ιδιαίτερη εκφραστική του κομψότητα, ερχόταν σε αντίθεση με το πνεύμα του ρομαντισμού, κάτι που προκαλούσε μια γοητευτική αντίφαση. Ένα άλλο αξιοσημείωτο πεζογραφικό έργο εκείνης της εποχής είναι ο «Θάνος Βλέκας» του Παύλου Καλλιγά.

 

Ο συγγραφέας του ήταν σημαντικός νομομαθής, ιστορικός συγγραφέας, καθηγητής πανεπιστημίου, ενώ διετέλεσε βουλευτής και υπουργός. Το θέμα του δεν είναι παρμένο από το παρελθόν, αλλά βγαλμένο, εμπνευσμένο από τη σύγχρονη πραγματικότητα, από την αθλιότητα του νεοσυσταθέντος βασιλείου, το οποίο βασάνιζε η κακοδιοίκηση και η ληστοκρατία. Το έργο διαθέτει καθαρά λογοτεχνικές αρετές, μυθοπλαστική φαντασία, πλοκή, χαρακτήρες, ρεαλιστικές περιγραφές. 

 

Διά των πολλών συστάσεων δεν κατώρθωσε μεν ο Θάνος ν’ απολυθή, αλλά τουλάχιστον παρεπέμφθη ενώπιον των ενόρκων, διά να δικασθή επί συνεργεία ληστείας. Έπρεπεν όμως να συστηθή κακουργοδικείον, το οποίον συνεκαλείτο άπαξ ή δις του ενιαυτού. Κατά καλήν τύχην συνέπεσε τότε να συστηθή τοιούτο, διότι προ πολλού δεν είχε γίνε σύνοδος, και μάλιστα έδρα ωρίσθη η Χαλκίς, μεταξύ δε των μαρτύρων προσεκλήθη και ο Ηφαιστίδης. Αυτός διέμενε τότε αργός εν Λαμία, διότι ο επιθεωρητής των Σχολείων, τον οποίον ωνόμαζεν αράβιον αυλόν, επί τέλους τον αντέμειψε διά τους σαρκασμούς του. Ωφελούμενος της ευκαιρίας ταύτης, διά να μεταβή συγχρόνως εις Αθήνας, όπου είχε σκοπόν να εκδώση την γραμματικήν του, ανεχώρησεν εκ Λαμίας. Θέλω επισκεφθή έλεγε, τας ταλαιπώρους Θήβας και τας μεγαλοπόλεις Αθήνας.

 

Όταν ο Ηφαιστίδης παρέστη ενώπιον των Συνέδρων, διά να καταθέση περί Θάνου, ήτο πλήρης αγανακτήσεως διά τα παθήματα αυτού του αγαθού γεωργού· εν εκτάσει εξέθεσε τας αρετάς του, την φιλοπονίαν του, την σεμνότητά του, την ευπορίαν την οποίαν διά μακρών κόπων και στερήσεων απέκτησε και της οποίας εν ακαρεί τον εστέρησαν οι καλοί χωροφύλακες, οι υπηρέται του νόμου και φύλακες της τάξεως. Η αντίθεσις της αμνηστείας του Τάσου, αληθώς ενόχου, και της απηνούς καταδιώξεως του Θάνου, δίδοντος ευθύνας διά τας πράξεις εκείνου, συνεκίνησε τούς ενόρκους.

Ο Πρόεδρος τον διέκοψε πολλάκις μυκτηρίζοντα τους νόμους και τας αρχάς, αλλά δεν ίσχυσε να θέση φραγμόν εις τον απολυθέντα χείμαρρον. Ναι! είπεν, εις τον Πρόεδρον, έχετε δίκαιον, και οι Ιουδαίοι τον Βαραββάν απέλυσαν. Αν και η παλαιά Διαθήκη λέγει, σταθμίον μέγα και μικρόν, βδελυκτά παρά Κυρίω.

 

Καλλιγάς Παύλος, 

«Θάνος Βλέκας» (αποσπάσματα)