search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 17:49
MENU CLOSE

Οι Τούρκοι απειλούν την Αγία Σοφία,  εμείς σώζουμε τα οθωμανικά μνημεία

09.01.2014 22:00
Οι Τούρκοι απειλούν την Αγία Σοφία,  εμείς σώζουμε τα οθωμανικά μνημεία - Media

Ενώ οι Αγίες Σοφίες της γειτονικής χώρας γίνονται τζαμιά (Νίκαια, Τραπεζούντα) ή ανοίγει η συζήτηση (Κωνσταντινούπολη) να ξαναγίνουν τζαμιά…

Ενώ οι Αγίες Σοφίες της γειτονικής χώρας γίνονται τζαμιά (Νίκαια, Τραπεζούντα) ή ανοίγει η συζήτηση (Κωνσταντινούπολη) να ξαναγίνουν τζαμιά, καταστρατηγώντας κάθε διεθνή σύμβαση και πρακτική για την προστασία των μνημείων, στην Ελλάδα τριάντα οθωμανικά μνημεία, απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα, βρίσκονται σε πρόγραμμα αναστήλωσης από το υπουργείο Πολιτισμού, με προϋπολογισμό 33 εκ.

Ήταν 1926 όταν στη Φλώρινα, με εντολή των αρχών, κατεδαφίστηκαν πέντε από τα επτά τζαμιά της πόλης. Την ίδια δεκαετία, τζαμιά μετατρέπονται σε εκκλησίες, όπως η σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην Καβάλα, που κάποτε ήταν το μεγαλύτερο λατρευτικό τέμενος της πόλης, το οποίο ίδρυσε το 1530 ο Ιμπραήμ Πασάς, ο βεζίρης και γαμπρός του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Αργότερα, οι νέες οικιστικές και πολεοδομικές ανάγκες οδηγούν στην κατεδάφιση και οθωμανικών μνημείων (ανάμεσα σε άλλα) προκειμένου οι πόλεις να δεχτούν νέες χρήσεις. Οι αντιδράσεις των αρχαιολόγων και των τοπικών φορέων δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την απόφαση της κυβέρνησης της χούντας το 1971 να κατεδαφιστεί το Βαλιδέ Τζαμί, το οποίο δεν έφτανε που ήταν οθωμανικό, προϋπήρξε και ενετικό, ο περίφημος ναός του Σωτήρος – San Salvador. To Χαμζάρ Μπέη Τζαμί, γνωστότερο ως Αλκαζάρ, στη Θεσσαλονίκη, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ήταν κινηματογράφος και μάλιστα ταινιών πορνό! Μια συναυλία των Χειμερινών Κολυμβητών το 1982, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Δημήτρια», ήταν η αρχή ώστε το μνημείο να ενταχθεί με άλλον τρόπο στη ζωή της πόλης και το έναυσμα ώστε αργότερα να ξεκινήσουν τα προγράμματα αποκατάστασης και ανάδειξής του.
Αν και τα οθωμανικά μνημεία αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, αυτό άργησε να γίνει αποδεκτό και κοινωνικά και ως κρατική πολιτική. Πολλά εγκαταλείπονταν στη φθορά, άλλα γκρεμίζονταν και άλλα δέχονταν μη συμβατές χρήσεις. Αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν. Εδώ και πολλά χρόνια η φροντίδα των οθωμανικών μνημείων από το ελληνικό κράτος έχει αποκτήσει τακτικό, οργανωμένο και συστηματικό χαρακτήρα. Θα έπρεπε να γίνει αυτό νωρίτερα; Σίγουρα. Στα πολεοδομικά σχέδια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, τον 19ο αιώνα, οι μελετητές (Κλεάνθης-Σάουμπερτ-Κλέντζε και Εμπράρ-Μόσον αντίστοιχα) περιλαμβάνουν τα οθωμανικά μνημεία. Ο υπουργός Συγκοινωνιών της κυβέρνησης Βενιζέλου το διάστημα 1917-1922, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, αντιδρά στην κατεδάφιση των μιναρέδων και γράφει: «Είναι εθνικόν κτήμα, έχουν αξία και πρέπει να μένουν σεβαστά». Ήταν η εποχή που το ελληνικό κράτος προσπαθούσε να εξαφανίσει τα σύμβολα των κατακτητών, καταστρέφοντας τους θρησκευτικούς χώρους καθώς είναι οι πιο εμβληματικοί.

Λίνα Μενδώνη: Ανάδειξη και αποκατάσταση
«Αυτή τη στιγμή σε όλη την Ελλάδα, από τη Θράκη και τη Μακεδονία ως τη Ρόδο και την Κρήτη, η Αρχαιολογική Υπηρεσία κάνει μια τεράστιας έκτασης παρέμβαση για την αναστήλωση, ανάδειξη και απόδοση στην κοινωνία των οθωμανικών μνημείων» λέει στο «Ποντίκι» η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη. Αυτό σε νούμερα σημαίνει ότι 30 μνημεία της οθωμανικής περιόδου στην Ελλάδα, με κονδύλια από το ΕΣΠΑ, που φτάνουν τα 33 εκατ. ευρώ, δέχονται τη φροντίδα αρχαιολόγων, αναστηλωτών, συντηρητών. Ήδη με το Γ’ ΚΠΣ αποκαταστάθηκαν 12 οθωμανικά μνημεία, προϋπολογισμού 13,5 εκατ. ευρώ. Εξάλλου, περισσότερα από 400 οθωμανικά μνημεία είναι κηρυγμένα ως διατηρητέα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Έπαψαν οι αντιδράσεις και οι εθνικιστικές κορώνες; Όχι, αν και ευτυχώς δεν χαρακτηρίζουν το σύνολο των τοπικών κοινωνιών, που υποδέχονται τα αποκατεστημένα μνημεία, με χρήσεις όπως μουσεία και χώροι πολιτισμού, με ενθουσιασμό. «Η δημοπράτηση των τευχών για τον διαγωνισμό για την απακατάσταση του Φετιχιέ Τζαμιού στο Μοναστηράκι έχει εμποδιστεί πολλές φορές» μας λέει ο διευθυντής Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Θεμιστοκλής Βλαχούλης. Μια εθνικιστική κίνηση, που αυτοαποκαλείται Δράση Ελλήνων Πολιτών, κάθε φορά που καλούνται οι υποψήφιοι να υποβάλουν τα τεύχη τους εμποδίζει την είσοδο στα γραφεία της Διεύθυνσης, με αποκορύφωμα το τελευταίο γεγονός, όταν κάποιος «θερμοκέφαλος» εξ αυτών εισέβαλε στην είσοδο με φορτηγό! Αλλά και η Χρυσή Αυγή έχει φροντίσει να υποβάλει τα ρατσιστικά και εθνικιστικά διαπιστευτήριά της με ερωτήσεις στη Βουλή κατά της αναστήλωσης του Φετιχιέ Τζαμιού αλλά και άλλων οθωμανικών μνημείων, όπως στη Ρόδο.
Παρ’ όλα αυτά, η αρχαιολογική υπηρεσία, παρά τις τεράστιες δυσκολίες σε προσωπικό, με υπαλλήλους που τρέχουν σε όλη την Ελλάδα, πληρώνοντας συχνά από την τσέπη τους τα οδοιπορικά, σκύβει με φροντίδα πάνω σε αυτό το κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς.
«Τα οθωμανικά μνημεία αποτελούν ιστορικά τεκμήρια μιας εποχής και η ελληνική πολιτεία είναι υποχρεωμένη να μεριμνά για όλα τα μνημεία που βρίσκονται στο έδαφός της. Αυτό επιβάλλει και επιτάσσει το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, την ισότιμη μεταχείριση των μνημείων. Οι όποιες αντιρρήσεις ακούγονται για τη φροντίδα που η πολιτεία δείχνει σε αυτά δεν λαμβάνουν υπόψη τους ούτε το διεθνές περιβάλλον ούτε την ιστορική και αρχαιολογική ιδιαιτερότητα της χώρας» τονίζει η Λίνα Μενδώνη.

Το μεγάλο τέμενος
 Το μεγάλο τέμενος του Διδυμότειχου, γνωστό ως Βαγιαζήτ, ένα από τα μεγαλύτερα μουσουλμανικά τεμένη στην Ευρώπη, ίδρυμα του Σουλτάνου Μεχμέτ Α’ και δείγμα της μεγάλης οικοδομικής δραστηριότητας των Οθωμανών στην πόλη, αναστηλώνεται με προϋπολογισμό 4,1 εκατ. ευρώ. Το Φετιχιέ Τζαμί (Τζαμί του Πορθητή) στο Μοναστηράκι, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα οθωμανικά μνημεία (κατασκευάστηκε μεταξύ 1668 και 1670 πάνω σε παλαιότερη χριστιανική βασιλική του 8ου ή του 9ου αιώνα) και η μελέτη για την αποκατάστασή του (με προϋπολογισμό 1 εκατ. ευρώ) εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το 2013. Μετά την αποκατάσταση, στον χώρο θα φιλοξενούνται μικρές εκθέσεις και εκδηλώσεις που συνάδουν με τον χαρακτήρα του μνημείου. Το τέμενος του Οσμάν Σαχ στα Τρίκαλα είναι ένα από τα 79 τζαμιά που έκανε ο σπουδαίος Οθωμανός αρχιτέκτονας Σινάν και το μοναδικό που σώζεται σε ελληνικό έδαφος. Μετά το 1900 φιλοξένησε στρατιωτικές αποθήκες, αλλά πρόσφατα ολοκληρώθηκε η αποκατάστασή του και θα φιλοξενήσει έκθεση για την ιστορία της περιοχής των Τρικάλων. Πριν από λίγους μήνες, οι Σέρρες υποδέχθηκαν την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του Τζιντζιρλί Τζαμιού (του 16ου αιώνα που αποδίδεται στη σχολή Σινάν) και σήμερα φιλοξενεί έκθεση για τη μεγάλη πυρκαγιά του 1913 που κατέστρεψε την πόλη. Το Τζαμί Νεραντζέ του Ρεθύμνου είναι ένα από τα τεμένη της πόλης που προήλθαν από τη μετατροπή εκκλησιών μέσα στον 17ο αιώνα. Ιδρύθηκε το 1646 με τη μετατροπή του καθολικού της μονής της Παναγίας του τάγματος των Αυγουστινιανών μοναχών. Η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων εκτελεί ένα γιγάντιο έργο αποκατάστασης του μιναρέ προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα σοβαρά προβλήματα στατικής επάρκειας. Το Τέμενος Ρετζέπ Πασά είναι ένα από τα πρώτα τεμένη που χτίστηκαν στη Ρόδο ύστερα από την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς το 1522. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία οθωμανικής αρχιτεκτονικής του νησιού και πιθανολογείται ότι χτίστηκε από τεχνίτες που ήρθαν γι’ αυτό τον σκοπό από κεντρική περιοχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η αναστήλωση, η οποία έχει ήδη αρχίσει, έχει προϋπολογισμό 1.000.000 € .

Οι Αγίες Σοφίες
Ο κατάλογος είναι μακρύς, παρά τη θλίψη του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου για την κατάσταση του Φετιχιέ Τζαμιού, την οποία εξεδήλωσε κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα στις 13 Δεκεμβρίου. Και όλα αυτά στον απόηχο της μετατροπής κορυφαίων βυζαντινών μνημείων της Μικράς Ασίας και της Κωνσταντινούπολης σε μουσουλμανικά τεμένη, η οποία πραγματοποιείται κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα από την τουρκική κυβέρνηση. Ο ναός της Αγ. Σοφίας στη Νίκαια από τον Ιούλιο του 2012 επαναλειτουργεί ως τζαμί. Ο ναός της Αγ. Σοφίας στην Τραπεζούντα ήταν βυζαντινός μουσειακός χώρος και υπέστη εσωτερικές κατασκευές που κρύβουν τις τοιχογραφίες για να γίνει τζαμί. Το ερειπωμένο καθολικό της μονής Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη, της μόνης βασιλικής που σώζεται στην πόλη, αποσπάστηκε από το Μουσείο της Αγίας Σοφίας, όπου ανήκε ως μνημείο, και μετατράπηκε σε βακούφι, με στόχο να στεγαστεί και να επαναλειτουργήσει ως τζαμί, παρά την πολύ κακή κατάσταση διατήρησής του. Και βέβαια άνοιξε πάλι η συζήτηση για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. «Δεν είναι τυχαίο ότι επιλέγονται ναοί αφιερωμένοι στην Αγία Σοφία για να μετατρέπονται σε τζαμιά. Επιλογή που έχει μια σαφή ιδεολογική πρόθεση δήλωσης θριάμβου. Οι μετατροπές αυτές δεν γίνονται για να καλυφθούν θρησκευτικές ανάγκες. Απόδειξη είναι ότι συχνά ακόμα και οι τοπικές κοινότητες αντιδρούν, όπως στην Τραπεζούντα, γιατί φοβούνται μείωση του τουρισμού» μας λέει ο λέκτορας βυζαντινής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Πάλλης. Το τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών ετοιμάζει σχετικό ψήφισμα προκειμένου να καλέσει τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς να παρέμβουν ώστε να διακοπεί αυτό το κύμα αλλοίωσης μνημείων.

ΓΝΩΜΗ

Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου

Κομμάτι της ιστορίας

Εκτός από τις περιόδους της δόξας και της λαμπρότητας, περάσαμε και μεγάλα χρονικά διαστήματα υποτέλειας και εξάρτησης. Η αναστήλωση και αποκατάσταση των οθωμανικών μνημείων στην Ελλάδα είναι απολύτως ορθή από επιστημονική άποψη, εφόσον η Τουρκοκρατία αποτελεί ένα κομμάτι της ιστορίας του νέου Ελληνισμού. Η υπόμνηση όλης της ιστορίας μας μέσω των μνημείων τεκμηριώνει πως ο τόπος μας είναι ένα παλίμψηστο επαφών, ανταλλαγών και αλληλεπιδράσεων σε κάθε εποχή και σε κάθε πτυχή του εθνικού μας βίου, από τις αντιλήψεις και τη στάση ζωής μας μέχρι τα φαγητά και τα επώνυμά μας.

 

google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 17:48