Ως συστηματική αναγνώστρια της λογοτεχνίας του Κώστα Λογαρά εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια, οφείλω να ομολογήσω πως κάθε άλλο παρά εύκολη δουλειά είναι οι μεστές του ιστορίες, με χαρακτήρες που πάντοτε πατούν γερά στα ποδάρια τους∙ μάλιστα, είναι ακόμα δυσκολότερη, όταν μια σειρά από άκρως επίκαιρα και επείγοντα ζητήματα για τον κόσμο του 2022, αποτελούν κρίσιμα θεμέλια της αφήγησης (γυναικεία χειραφέτηση, διαδίκτυο, οικολογία), χωρίς να εργαλειοποιούνται ούτε κατ’ ελάχιστον.

Έχοντας μεγαλώσει στην ελληνική επαρχία τη δεκαετία του ’90, σκέφτομαι πως θα ήθελα να έχω διαβάσει πολύ νωρίτερα το τελευταίο μυθιστόρημα του Κώστα Λογαρά, «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά». Συγκεκριμένα, έχω κατά νου πως αν τύχαινε και το διάβαζα νωρίτερα, θα φίλτραρα διαφορετικά τον θαυμασμό μου για τα πολλά και διάφορα ζευγάρια που συνάντησα στα παιδικά μου χρόνια και στα χρόνια της εφηβείας μου, ετεροκανονικά ζευγάρια όχι πολύ διαφορετικά από τον Ερρίκο και την Μαρυλλίδα, τους πρωταγωνιστές του γεμάτου σκόπιμη δράση έργου ─ πρόσωπα που καθόρισαν, τότε, τα όνειρα και την επιθυμία μου «για μια ευτυχισμένη ζωή». Αν το είχα διαβάσει νωρίτερα, θα είχα τελειώσει μια ώρα αρχύτερα με τον στίχο από τραγούδι του Σαββόπουλου, όπου η γυναίκα, ως ανώτερη βεβαίως, πάντα υποχωρώντας τον καθοδηγεί. 

Βεβαίως ο πατέρας μου συνήθιζε να επαναλαμβάνει ήδη εκείνη την εποχή, πως «η εξουσία διαφθείρει, και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα», κάτι που ο Λογαράς δίχως ψυχολογισμούς και περιστροφές, εγγράφει πειστικότατα στη ζωή και στα έργα του Ερρίκου Μαλτέζου, που θέλησε να καταστρέψει τα πάντα για να ευδοκιμήσει η δική του «σπορά», η ιδέα η δική του. Παρότι η ερωτευμένη Μαρυλλίδα πιστεύει πως εκείνος ως άνθρωπος του νότου (και έχοντας τα χαρακτηριστικά του δέντρου της ελιάς) μόνο όταν συνθλιβεί ο καρπός του η σάρκα του θα απελευθερώσει τον πολύτιμο χυμό που κρύβει μέσα του, ο Ερρίκος συνθλίβεται πραγματικά όταν γι’ αυτόν είναι ήδη πολύ αργά.

Αναμφίβολα αργά για τον ίδιο, όμως όχι και για εκείνην: Γράφει ο Λογαράς σε ένα από τα πολλά ποιητικά σημεία του βιβλίου, πως υπάρχει ένα παράξενο φυτό που επιβιώνει στη γη από την εποχή των παγετώνων. Το λένε craniospermum subvillosum. Ακόμη και στις όχθες της πιο βαθιάς λίμνης του κόσμου, στην παγωμένη Βαϊκάλη, ξυπνάει την άνοιξη η ζωή κι οι εύθραυστοι κρύσταλλοι λειώνουν. Κι εκεί ακόμα, ως και τα πιο παράδοξα και μυστικοπαθή φυτά και ζώα, κατάλοιπα αρχαίας χλωρίδας και πανίδας, καταφέρνουν τελικά να διασφαλίζουν τη συνέχεια της ζωής. Η Μαρυλλίδα εκπροσωπεί τη ζωή ακόμα κι όταν βρίσκεται, επί μακρόν, στη σκιά (του). Έχοντας αγωνιστεί με ανείπωτους, θηριώδεις εσωτερικούς αγώνες για να βρει το όνομά της, βγαίνει στο φως ως γενναία, ταπεινή νικήτρια, ως αληθινός και όχι ως κοινωνικός εαυτός για τα μάτια του κόσμου, ώστε να μοιραστεί άφοβα πια τα φώτα και τα δημιουργήματά της με την ανθρωπότητα.

Οι αμέτρητες γυναικοκτονίες στην πόλη μας και σε κάθε μεριά του κόσμου αποδεικνύουν, μεταξύ άλλων, καθημερινά πως δεκάδες γυναίκες δεν προλαβαίνουν να διανύσουν την πορεία της Μαρυλλίδας από την αποσιωπημένη ψυχική κακοποίηση στη χαρά και στη ζωή που δικαιώνει την ύπαρξη. Ο συγγραφέας, εν προκειμένω, προσφέρει απλόχερα και τρυφερά τον λογοτεχνικό χωροχρόνο στην ηρωίδα του, μέχρι εκείνη να δυναμώσει και να πετάξει, αμφισβητώντας με εξαιρετική δεινότητα ακόμη και ένα μέρος της δικής του εξουσίας και ταυτότητας: Ο αρνητικός του ήρωας, ο Ερρίκος Μαλτέζος, είναι και αυτός συγγραφέας. Όχι ευαίσθητος και δημιουργικός, αλλά φιλάρεσκος, εγωπαθής και αδιαμφισβήτητα δυστυχής. Βρίσκω συγκινητική τούτη την επιλογή και ιδιαίτερα τον συγκεκριμένο φωτισμό της συγγραφικής ιδιότητας ─όπως το έγραψε ο Μιχάλης Κατσαρός, ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ αντισταθείτε.

Σαν πράξη αντίστασης διαβάζω, εν τέλει, το «Όταν βγήκε απ’ τη σκιά» του Κώστα Λογαρά:  Σαν μια καθαροειπωμένη φωτεινή παρότρυνση με τη φωνή της Μαρυλλίδας που υπομονετικά σκάβει και φυτεύει, καταφεύγει στη γη, αντιδρά και αντέχει, ώστε να αντιστεκόμαστε εξακολουθητικά στην υποτίμηση του θησαυρού που λέγεται απλότητα, στην στολισμένη άμαξα που λάμπει ψεύτικα, στην άγονη διανόηση που πελαγοδρομεί σε μισή κουταλιά νερό, στους ανθρώπους που μας εγκαλούν για κακή χρήση της γραμματικής και του συντακτικού μα δεν μας ανοίγουν ποτέ την αγκαλιά τους, στον εαυτό μας που τρέχει για να πετύχει, σε εκείνους που δεν προθυμοποιήθηκαν να είναι η μουσική που ξαγρυπνά πλάι μας, σε όσους αρνούνται να πατήσουν στο χώμα με γυμνά πόδια. «Το περιβόλι θέλει ξεβοτάνισμα», λέει χαμηλόφωνα η Μαρυλλίδα στο τέλος  του έργου∙ αυτή η κουβέντα είναι σπουδαία από μόνη της, κι ακόμα σπουδαιότερη αφού αρθρώνεται από εκείνη που διαφύλαξε για δεκαετίες τον πυρήνα της μέσα σε καταιγίδες και τρικυμίες, προσέχοντας πότε θα ερχόταν η ώρα του θερισμού, για να μην ξεριζώσει τα σπαρτά μαζί με τα ζιζάνια.

Κώστας Λογαράς

Όταν βγήκε απ’ τη σκιά

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.:  256                                                                                                

*Η Παυλίνα Μάρβιν είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Βίβλιο: Η πρόταση της εβδομάδας

Βιβλίο: Το διαλυμένο σπίτι

Βιβλίο: Η παγίδα