Πέρυσι, με την ευκαιρία της επετείου για τα διακόσια χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, κυκλοφόρησε πληθώρα εκδόσεων (οι περισσότερες εκ των οποίων ήταν υψηλού επιπέδου) που συνέβαλλαν τα μέγιστα στο να ακουστούν στη δημόσια σφαίρα καινοφανείς, επιστημονικά τεκμηριωμένες και σοβαρές ιστορικές προσεγγίσεις που αναβάθμισαν την ποιότητα της λαϊκής ιστορικής πρόσληψης γύρω από το 1821.

Φαίνεται ότι τα διακόσια χρόνια ήταν δύσκολα ώσπου να συγκροτήσουμε μια συνολική αντίληψη για την ιστορική πορεία του σύγχρονου ελληνισμού, μια πορεία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και συναρπαστική, τόσο που θα μπορούσε να είχε γραφτεί ως ένα επικό μυθιστόρημα, καθώς κάθε πτυχή της υπήρξε απρόσμενα εμπνευσμένη, γεμάτη αντιφάσεις, αγωνία, λάθη και επιτυχίες που ξεπερνούσαν κάθε δυνατότητα πρόβλεψης! 

Μετά από διακόσια χρόνια ανακαλύψαμε ότι η δική μας ιστορία είναι κάτι περισσότερο από ένα μονότονο και βαρετό παραμυθάκι με εξιδανικευμένους ήρωες και αυτοθυσίες. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία ανακαλύψαμε ότι σαν άτομα είμαστε ο καθρέφτης της ιστορίας μας. Εκτός από την εθνική μας ταυτότητα, συγκροτήσαμε εκ νέου και την ατομική. Το βιβλίο του Χατζή, με μιαν αφηγηματική τεχνική που θυμίζει περισσότερο εθνική μυθιστορία, ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα ως προς αυτό: την τόλμη να μεταφερθεί αυτή η εθνική μας περιπέτεια με επιστημονική εγκυρότητα αναδεικνύοντας την μυθιστορηματική της διάσταση. 

Μια άλλη ιδιαιτερότητα είναι ότι το βιβλίο αυτό, όπως και άλλων (στο νου μου πρόχειρα έρχεται του Στάθη Καλύβα), έχει γραφτεί στα αγγλικά και μεταφράστηκε στα ελληνικά. Το γεγονός είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς εξασφαλίζει μιαν εποπτική απόσταση διότι ενδεχομένως, η γλώσσα επηρεάζει σε έναν βαθμό το συναίσθημα. Η ιστορία μας, στην προκειμένη περίπτωση, γράφεται από έναν Έλληνα με την έξωθεν …καλή μαρτυρία – όπως και η ιδέα της οργάνωσης και τελικά καθοδήγησης της Επανάστασης ήρθε από τον ελληνισμό της διασποράς.

Με αυτήν του την επιλογή να συγγράψει την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης προσπαθώντας να αναδείξει ιστορικά την έμπνευση και το μεγαλείο της, βάζει μιαν επιπλέον δυσκολία στο εγχείρημά του. Η ιστορία του είναι γραμμένη με επιστημονική τεκμηρίωση, πράγμα που σημαίνει απόλυτη ακρίβεια που αντλείται από τις υπάρχουσες πηγές. Έτσι, έχουμε μιαν οπτική στα γεγονότα όχι από την ιδεολογική σκοπιά του φιλελεύθερου συγγραφέα η οποία οφείλει να είναι εκσυγχρονιστική, αλλά μιαν αποτύπωση που ακολουθεί πιστά τα ιστορικά τεκμήρια για να  εξάγει πλούσια και πολυδιάστατα συμπεράσματα.

Ο καθηγητής αντλεί την έμπνευσή του, ωστόσο, και από δευτερογενείς πηγές που, αν μη τι άλλο, φωτίζουν σκοτεινές πλευρές ή αμφιλεγόμενα επεισόδια. Αυτές οι πτυχές αποτελούν την «έμπνευση» του βιβλίου καθώς μια επιστολή, μια παράγραφος ενός απομνημονεύματος που δεν κατανοήθηκε πλήρως, ένα έγγραφο που φωτίζει μιαν άγνωστη διάσταση ενός γεγονότος, είναι που συγκροτούν μιαν άλλη ανάγνωση καθώς, όπως σοφά έχει επισημανθεί, οι λεπτομέρειες, πολλές φορές κάνουν τη διαφορά.

Ένας αγνώριστος Μαυροκορδάτος, εντελώς διαφορετικός από αυτόν που μας κληροδότησε η λαϊκίστικη πρόσληψη της ιστορίας, είναι ο βασικός ήρωας του πρώτου κεφαλαίου. Πρόκειται για ένα ιστορικό πρόσωπο αποσιωπημένο -έως παρεξηγημένο- από το πάνθεον των ηρώων της επανάστασης το οποίο, ωστόσο, έπαιξε καθοριστικό και κεντρικό ρόλο ώστε η Επανάσταση να μην μείνει ένα πυροτέχνημα αλλά να στοχεύσει  σε ένα νέο σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Η προσωπικότητά αλλά και ο ρόλος του στην διαμόρφωση του νεοσύστατου κράτους, τον καθιστούν, το δίχως άλλο, «έναν ήρωα του καιρού του»!

Ο Μαυροκορδάτος υπήρξε όντως ο εμπνευσμένος και ιδιοφυής εκείνος άντρας που συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η Επανάσταση να αποκτήσει συγκεκριμένο όραμα, σχέδιο και σκοπό. Ήταν ο άνθρωπος που συνέλαβε με αξιοθαύμαστη ενάργεια το ευρωπαϊκό μέλλον τού υπό διαμόρφωση κρατιδίου έχοντας ένα πλήρες γεωπολιτικό σχέδιο για το πώς θα  επιτευχθεί η ανεξαρτησία, και πώς θα διαχειριστεί κανείς την πολυπόθητη απελευθέρωση!

Το βιβλίο του Χατζή ξεκινά σαν μια συναρπαστική ρομαντική ιστορία στην Πίζα όπου συναντώνται εκπεπτωκότες πρίγκιπες, πρώιμες ριζοσπάστριες φεμινίστριες, ρομαντικοί ποιητές, υπουργοί Εξωτερικών της Ρώσικης Αυτοκρατορίας, επίσκοποι σε ρόλο κατασκόπου, σε ένα περιβάλλον γεμάτο επαναστατική ένταση και νεανικό ενθουσιασμό. Αν τα πρόσωπα, το περιβάλλον και τα ιστορικά γεγονότα δεν ήταν απολύτως αληθινά, θα μπορούσαν να αποτελούν μια μοναδική σύνθεση της φαντασίας.

Αφήνοντας το συναρπαστικό ευρωπαϊκό σκηνικό της Πίζας των παραμονών της Επανάστασης, περνάμε στην Αγία Πετρούπολη όπου βρίσκουμε τον Εμμανουήλ Ξάνθο να προσπαθεί να εξασφαλίσει τη στήριξη του υπουργού Εξωτερικών του Τσάρου, Ιωάννη Καποδίστρια στη σχεδιαζόμενη εξέγερση των Ελλήνων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η διήγηση με απόλυτη ιστορική ακρίβεια παρακολουθεί την επίσης μυθιστορηματική δράση της Φιλικής Εταιρείας.

Στην συνέχεια, η αφήγηση βουτά για τα καλά στο παρελθόν παρακολουθώντας την εξέλιξη του διάσπαρτου ελληνισμού μετά τα ερεβώδη χρόνια που ακολούθησαν την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Πρόκειται για μιαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο κατά την οποία ο καταπονημένος ρακένδυτος ραγιάς μέσα από το πνευματικό παρελθόν που τον συνδέει με την αρχαία Ελλάδα, συγκροτεί εθνική συνείδηση.  Ακολουθούν τα προεπαναστατικά χρόνια, ώσπου να φτάσουμε εκ νέου στον Μαυροκορδάτο και την έλευσή του στην Ελλάδα όπου το μεγαλοφυές του σχέδιο βρίσκει τους πάντες απέναντι του!

Ο Χατζής παρακολουθεί τα γεγονότα απαλλαγμένος από βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις σαν αυτές που θέλουν τους Έλληνες διχασμένους και την διχόνοια το βασικό κλειδί ερμηνείας των γεγονότων και των συγκρούσεων, λες και η διχόνοια αποτελεί εθνική μας ιδιότητα. Ανασύρει στο φως άλλες ερμηνείες που δίνουν νέες εξηγήσεις στα πολυσήμαντα εκείνα γεγονότα των πρώτων στιγμών της Επανάστασης, αναδεικνύοντας ταυτόχρονο τον πολυδιάστατο ρόλο των προσώπων που πρωταγωνίστησαν εκείνη την εποχή, ανανεώνοντας εντυπώσεις, απόψεις και συμπεράσματα.

Το δίχως άλλο, πρόκειται για ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα σχετικά με το ’21, αναγνώσματα που κυκλοφόρησαν προς τιμή και δόξα της Ελληνικής Επανάστασης.

Αριστείδης Ν. Χατζής                                                                                                    

Ο ενδοξότερος αγώνας                                                                                                      

Η ελληνική Επανάσταση του 1821       

Εκδόσεις: Παπαδόπουλος                                                                                       

Σελ.: 640      

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ισλάμ, Τουρκία & Μετανάστευση

Υπερ τής των πάντων ενώσεων

Μήνυμα ειρήνης από δυο λογοτέχνες