Του Λάμπρου Λιάβα

«Εδώ καράβια χάνονται και πεθαίνει ο κόσμος απ’ την πρέζα… για ηλιοβασιλέματα θα γλεντάμε;»

«Τι θένε δηλαδή; Να μη χορεύουμε ζεϊμπέκικο; Να μη λέμε ρεμπέτικο; Να μην τραγουδάμε τις λαχτάρες μας, τα ονείρατά μας;»

Μεγάλες – διαχρονικές – αλήθειες από την αυτοβιογραφία της Αγγέλας Παπάζογλου, παλιάς Σμυρνιάς τραγουδίστριας, γυναίκας του ρεμπέτη Βαγγέλη Παπάζογλου:

● Τα τραγούδια μας τα ’χω καρφώσει στο μυαλό μου βαθιά, τα ’χω σταμπάρει, όπως τα τραγούδια απάνω στης λατέρνας τον κύλινδρο με καρφιά…

● Ο Βαγγέλης έλεγε ότι ο λαός είναι ο πιο μεγάλος καλλιτέχνης… ο πιο μεγάλος συνθέτης. Αυτά τα τραγούδια – έλεγε – έχουνε και θεμέλια και ταράτσα. Σα σπίτια που τα ’χει σιάξει μεγάλος αρχιτέκτονας!

● Ο Θοδωράκης ήτανε καλός τραγουδιστής. Όμορφα τραγουδούσε και γύριζε ο λαιμός του σα ρολόι!

● Οι άνθρωποι της δουλειάς μας είχανε φάει τη μουσική με το κουτάλι. Τη μουσική την υπηρετούσανε σα να ’τανε παπάδες σ’ εκκλησιά. Δεν την μπασταρδεύανε. Δεν τη δουλεύανε μόν’ και μόν’ για να φάνε! Δεν κάνανε για σκυλάδικα, για πανηγύρια. Κρατούσανε την τέχνη τους αψηλά, όπως οι ζωγράφοι που δεν ζωγραφίζουνε ταμπέλες, που δεν μπογιατίζουνε πόρτες και παράθυρα!…

● Στη Σμύρνη παίζαμε από ρεμπέτικα μέχρι όλα τα ευρωπαϊκά. Δημοτικά, κλέφτικα, κρητικά, καλαματιανά, φυσούνια, θρακιώτικα, γιαννιώτικα, κονσέρτα με καβαλαρίες και βαλς, με χορούς του Μπραμς και σερενάτες. Όλα τα παίζαμε. Κι από όπερες κάτι μέρη. Ξέραμε αναγκαστικά κι ένα τραγούδι από κάθε μελέτι (φυλή) για να ευχαριστούμε τσι πελάτες. Κι εβραίικο παίζαμε κι αρμένικο κι αράπικο. Ήμαστε κοσμοπολίτες εμείς. Αγαπούσαμε όλον τον κόσμο και μας αγαπούσανε. Δεν είχε συμφέροντα κανείς στο τραγούδι. Τραγουδούσες, χόρευες, ήσουνα λεύτερος να κάνεις ό,τι θέλει η καρδιά σου και η σειρά σου!… Τώρα εδώ πήρανε τα καλά ρεμπέτικα και τα γελοιοποιήσανε. Κάνανε μπουγάδα του μυαλού στον κόσμο, τους βγάλανε τη γλύκα μέσ’ απ’ το κεφάλι τους.

● Εδώ μας πήρανε τα τραγούδια και τα κάνανε αγνώριστα! Τα βουτήξανε μες στα γκερίζια, τους αλλάξανε τα λόγια, τον σκοπό. Κάνανε έγκλημα, γιατί τα τραγούδια μας ξεκινούσανε όλα από τη βυζαντινή μουσική κι από τα δημοτικά. Δεν θα ’πρεπε να κλέβονται, να μπασταρδεύονται και ν’ ανακατεύονται με τούρκικες, ινδικές κι αράπικες μελωδίες. Αυτοί που κρατάνε στα χέρια τους μικρόφωνα – δίκοπα σπαθιά – πρέπει να προσέχουνε να μη σου σπαθίζουνε την ψυχή με σκοτάδι… Μας γεμίσανε τ’ αυτιά μας με λαϊκά ξενόφερτα, κλαψούρικα, βρώμικα. Ψάχνουνε με λυχνάρι τις χαραγματιές της καρδιάς σου μήπως κλείσεις καμιά με καημό και δεν περνάει από ’κεί το σκοτάδι!

● Ο Βαγγέλης (Παπάζογλου) ήρθε βδομάδα που ’σιαξε και δυο και τρία τραγούδια… Τον άκουα που άρχιζε με τον τίτλο και πώς το τελείωνε με την κιθάρα. Όπως ο χτίστης που σηκώνει ένα ντουβάρι τούβλο – τούβλο κι ύστερα το λασπώνει και το σουβαντίζει με ψιλό… Και τελευταία το τραγούδαγε και το χόρευε μόνος του, ολομόναχός του… Σαν να ’χε σιάξει ένα άγαλμα και το ’χε τελειώσει εκείνη τη στιγμή και το χάιδευε, έτσι έμοιαζε ο χορός του!…

● Η Σμύρνη χτίστηκε μαζί με την Τροία κι ο Μεγαλέξαντρος την εξανάχτισε απ’ την αρχή. Αυτά μας μάθανε δυο τάξεις που ηπήγα στο δημοτικό. Και το ζεϊμπέκικο είναι από τότε που έγινε ο κόσμος. Κι ο κόσμος χάνεται μες στο παραμύθι στη Θράκη, χάνεται μες στην Ιστορία. Γιατί δεν υπάρχει μόνο ο φανερός ρυθμός του βαδίσματος, εν-δυο, αλλά υπάρχει ο μυστικός, αόρατος ρυθμός της καρδιάς, στα εννιά όγδοα, στον ρυθμό του ζεϊμπέκικου… Χορεύανε τα παλικάρια ολομόναχα, χωρίς λόγια. Τι ήτανε, Θεοί να θένε ψαλμουδιές; Άμα χορεύανε τα παλικάρια ήτανε πιο πάνω από Θεοί!…

● Τι θένε δηλαδή; Να μη χορεύουμε ζεϊμπέκικο; Να μη λέμε ρεμπέτικο; Να μην τραγουδάμε τις λαχτάρες μας, τα ονείρατά μας; Γιατί εμείς – ο λαός – χάνουμε την ισορροπία μας όταν μέρα – νύχτα μάς αναγκάζουνε ν’ ακούμε λαϊκά, γεγέδικα κι αρρωστημένο τραγούδι, ψεύτικο ολωσδιόλου, γλυκανάλατο, ψευτορομαντικό και ξενοφερμένο.

● Ο Αττίκ, όταν άκουσε την «Μπαμπέσα» και το «Κουτσαβάκι» που ήβγαλε ο Βαγγέλης, του μήνυσε πως θέλει να ’ρθει να τονε δει. Κι ο Βαγγέλης του απάντησε: «Να ’ρθεις να με βρεις άμα αλλάξεις πάρτες… Εδώ καράβια χάνονται και πεθαίνει ο κόσμος απ’ την πρέζα… για ηλιοβασιλέματα θα γλεντάμε;».

● Είχε τόση δύναμη και τρυφεράδα μέσα του (ο Παπάζογλου), που μπορούσε και μιλούσε με άψυχα πράγματα. Μπορούσε να μιλά ώρες μ’ ένα παλιό μπαστούνι, μ’ ένα ερειπωμένο άδειο σπίτι, μ’ ένα ξεχαρβαλωμένο ρολόι. «Έχει ψυχή κι αυτό», έλεγε, «γιατί έχει ανθρώπινο πόνο μέσα…». Έτσι, άμα σταμάτησε να παίζει και να τραγουδά (σημ.: απογοητευμένος από τα κυκλώματα του τραγουδιού), έγινε παλιατζής πλανόδιος με το τσουβάλι στον ώμο. «Τι δουλειά έχω εγώ με τις φιλίντρες;» έλεγε. «Εγώ είμαι λεύτερος!…».

Πραγματικά μαθήματα ήθους από την κυρα-Αγγέλα, κρατημένα ευλαβικά από τον γιο της, τον Γιώργη Παπάζογλου, σ’ ένα βιβλίο με τον τίτλο «Ονείρατα της άκαυτης και της καμμένης Σμύρνης», που χρειάστηκε τρία χρόνια για να γραφτεί «μέσα από 750 σελίδες σημειώσεων γραμμένων οποιαδήποτε ώρα του εικοσιτετραώρου, μια ολόκληρη ζωή!…».

Κορυφαία στιγμή της αφήγησης, η περιγραφή του φευγιού από τη Σμύρνη μέσα στη μεγάλη πυρκαγιά και τον χαλασμό. Η μάνα της Αγγέλας έτρεξε μαζί της στο πλυσταριό για να μαζέψουν τις απλωμένες κουρελούδες, να τις διπλώσουν προσεκτικά και να τις τακτοποιήσουνε μαζί με τ’ άλλα ρούχα που θ’ αφήνανε πίσω τους. «Να καούνε διπλωμένες», είπε, «να μη μας πούνε σκατονοικοκυράδες!…».

Πώς, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι να μη βγάλουν αυτές τις μουσικές;

Το κείμενο αυτό περιλαμβάνεται στην επετειακή επανέκδοση (από τις εκδόσεις Κουκκίδα – Αιγαίον) του βιβλίου του Γιώργη Παπάζογλου «Ονείρατα της άκαυτης και της καμμένης Σμύρνης – Αγγέλα Παπάζογλου – Τα χαΐρια μας εδώ»

Διαβάστε επίσης:

Αστυνομική κατασκοπευτική λογοτεχνία – Νέες κυκλοφορίες

Βιβλίο: Η Ελλάδα του Χαρίλαου Τρικούπη 

Καλοκαιρινό αναγνωστήριο (photos)