Από ιστορικής απόψεως το ισλάμ είναι η τρίτη μονοθεϊστική θρησκεία μετά τον ιουδαϊσμό και τον χριστιανισμό.

Εμφανίστηκε στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα στη Χερσόνησο της Αραβίας, η οποία έως τότε ήταν ένας τόπος συνύπαρξης μεταξύ του σημιτικού πολυθεϊσμού, του εξαραβισμένου ιουδαϊσμού και του βυζαντινού χριστιανισμού.

Η μακρόχρονη συνύπαρξη των Εβραίων με τους Άραβες είχε ως αποτέλεσμα τους μεικτούς γάμους και στην ουσία είχε δημιουργηθεί μια πολιτισμική συνθήκη όπου τηρούνταν με ευλάβεια όλες οι ιουδαϊκές παραδόσεις: καθαρμοί, νηστείες, περιτομή. Ταυτόχρονα επικρατούσαν στον αραβικό πληθυσμό όλες εκείνες οι αντιλήψεις για τους προφήτες που προμήνυαν την έλευση ενός Μεσσία.

Σημαντική επίσης ήταν και η επιρροή του χριστιανισμού των πρώτων αιώνων. Υπήρχαν αρκετές χριστιανικές φυλές καθώς και ομάδες πληθυσμών με χριστιανοεβραϊκές πεποιθήσεις. Σε αυτή την ιστορική συγκυρία ήταν που ο Μωάμεθ (όταν εκδιώχτηκε από τη φυλή του στη Μέκκα) προτίμησε να καταφύγει στην ιουδαϊκή Γιαθρίμπ (Μεδίνα).

Μουχάμπαντ

Ο Μωάμεθ γεννήθηκε στη Μέκκα γύρω στο 670 μ.Χ. και καταγόταν από οικογένεια έμπορων οι όποιοι ήλεγχαν την πόλη. Ο Μωάμεθ βγήκε, ωστόσο, στη βιοπάλη μόλις στα 10 του χρόνια, όταν πέθανε ο πατέρας του και λίγο αργότερα και η μητέρα του. Ταξίδεψε πολύ συνοδεύοντας τον θείο του και ήρθε σε επαφή με Έλληνες, Ιουδαίους, χριστιανούς.

Στα ταξίδια του αυτά επισκέφτηκε πόλεις της Αραβίας, της Αιγύπτου, της Συρίας και της Παλαιστίνης. Από διάφορες πηγές μαθαίνουμε ότι τις πρώτες του γνώσεις γύρω από τον μονοθεϊσμό τις έλαβε από έναν μοναχό, τον Γεώργιο. Ο μοναχός τον δίδαξε την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Ο μοναχός αυτός, ωστόσο, συχνά αναφέρεται με διάφορα ονόματα: Παχυράς ή Παχείρας, Παχώμιος ή Στέργιος.

Όπως κι αν ονομαζόταν ο μοναχός, η χριστιανική παράδοση τον θεωρούσε αιρετικό, καθώς άλλοι τον συγκαταλέγουν στους οπαδούς του Νεστόριου (Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως) ως «νεστοριανό» και άλλοι σε εκείνους του Άρειου ως «αρειανό».

Για την πρώιμη θρησκευτική διαμόρφωση του Μωάμεθ, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός είναι ο πρώτος που αναφέρει τον συγκεκριμένο μοναχό (Bahira) ως «αιρετικό αρειανό». Η ύπαρξη του μοναχού, μάλιστα, είναι αποδεκτή και στη μουσουλμανική παράδοση, όπου αυτός αναφέρεται με το όνομα Waraqa.

Ο μοναχός θεωρείται από την παράδοση ο πρώτος που διέγνωσε στον Μωάμεθ τον μελλοντικό ρόλο τού Προφήτη. Πηγές αναφέρουν, μάλιστα, ότι τον Waraqa, ο Μωάμεθ τον συνάντησε μετά από πρωτοβουλία της συζύγου του Χαντίτζα, την οποία παντρεύτηκε σε ηλικία 25 ετών ενώ εκείνη, χήρα ούσα, ήταν κατά 15 χρόνια μεγαλύτερή του.

Κοινοί τόποι

Η μεγάλη αλλαγή έρχεται όταν ο Μωάμεθ σε ηλικία 40 ετών άρχισε να διαδίδει ότι έβλεπε οράματα και βίωνε αποκαλύψεις μέσω φωνών, καθώς διαλογιζόταν σε ένα βουνό κοντά στη Μέκκα. Λέγεται, μάλιστα, ότι τη συνήθεια να αποσύρεται σε σπηλιές και να διαλογίζεται την κληρονόμησε από Εβραίους και χριστιανούς ασκητές.

Η τρίτη μονοθεϊστική θρησκεία το δίχως άλλο έχει δεχτεί ισχυρές επιρροές από τον ιουδαϊσμό και τον χριστιανισμό. Γι’ αυτό και στα πρώτα χρόνια, ο Μωάμεθ πίστευε ότι οι Εβραίοι θα τον αποδέχονταν ως τον τελευταίο προφήτη σύμφωνα με τη βασική παράδοση του εβραϊσμού όπου οι προφήτες επικοινωνούν με τον Θεό. «Οι προφήτες, οι οποίοι επικοινωνούσαν απευθείας με τον Θεό, έγιναν ένα είδος φυλάκων της εσωτερικής παράδοσης του εβραϊσμού και της παγκόσμιας θρησκευτικής σκέψης του Μωυσή». Edouard Schuré, Οι Μεγάλοι Μύστες, μτφρ. Κ.Δ. Κτίστης, εκδ. Ελληνική Παιδεία, Αθήνα 2006, σελ. 370-71.

Αυτή την αντίληψη διαφύλαξαν στην παράδοσή τους οι εβραϊκές αδελφότητες, οι οποίες ουσιαστικά υπήρξαν οι προάγγελοι της Ούμα. Όπως είναι γνωστό, στο πρώιμο Ισλάμ υπάρχει η ιδέα της Ούμα, δηλαδή, της κατάργησης των συνόρων και της αντίληψης ότι όλοι οι λαοί πρέπει να ζουν με το Ισλάμ και όχι με τα έθνη. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο ότι ο Μωάμεθ είχε σχηματίσει την πεποίθηση πως οι Εβραίοι θα αποδεχτούν το κήρυγμά του, βασιζόμενος στους κοινούς τόπους του ισλαμισμού και ιουδαϊσμού.

Για αυτό και η οργή του υπήρξε μεγάλη εναντίον τους όταν αυτό δεν συνέβη. Έτσι, από νωρίς, μόλις το 624, θα αλλάξει την κατεύθυνση της ισλαμικής προσευχής και θα αντικαταστήσει την Ιερουσαλήμ με τη Μέκκα. Παρά αυτή την οργισμένη αλλαγή, η Ιερουσαλήμ θα διατηρηθεί ως ιερή πόλη του Ισλάμ. 

Με το ισλάμ έρχεται στο προσκήνιο ο αραβικός – μουσουλμανικός πολιτισμός, ο οποίος έναν αιώνα μετά τη γέννησή του εξαπλώνεται εδαφικά προς τα νότια παράλια της Μεσογείου και στο εσωτερικό της Περσίας δημιουργώντας το Dar al – Islam (τον Οίκο του Ισλάμ). Για να κατανοήσουμε καλύτερα την ορολογία, οι λέξεις ισλάμ (με μικρό «ι») και Ισλάμ (με «ι» κεφάλαιο) έχουν δύο διαφορετικές σημασίες. Με το μικρό εννοούμε τη θρησκεία ενώ με το κεφαλαίο αναφερόμαστε στο σύνολο των χωρών όπου εφαρμόζεται το μουσουλμανικό δίκαιο.

Έχουμε να κάνουμε με μια θρησκεία η οποία δημιούργησε το δικό της πολιτισμικό πλαίσιο έτσι ώστε το ισλάμ να γίνει το όχημα της διάδοσης και εξάπλωσης της αραβικής γλώσσας, των εθίμων και των παραδόσεων που σχετίζονται με τη θρησκεία αυτή.

Οι αρχές και οι πεποιθήσεις των μουσουλμάνων συγκεντρώθηκαν στο ιερό τους βιβλίο, το Κοράνι. Η λέξη «ισλάμ» στην αραβική γλώσσα σημαίνει υποταγή και υπακοή στους νόμους του Θεού (Αλλάχ) που είναι ο μοναδικός Θεός, ο δημιουργός του σύμπαντος.

Το Κοράνι αποτελεί μέρος του ισλαμικού νόμου, της λεγόμενης σαρία, που αντιστοιχεί στο σύνολο των κανόνων που ο Αλλάχ αποκάλυψε στον Μωάμεθ και έχουν εφαρμογή τόσο στη θρησκευτική όσο και στην κοινωνική ζωή των μουσουλμάνων.

Η σαρία εκφράζει τη διττή όψη του ισλάμ όπου στα πρώτα χρόνια ρύθμιζε την προσωπική πίστη αλλά και το σύνολο των κανόνων που συγκροτούσαν την κοινωνία. Η σαρία λοιπόν έχει και νομικό χαρακτήρα. Επομένως, το σύνολο αυτών των κανόνων του δικαίου αποτελείται από το Κοράνι καθώς και από άλλες πηγές δικαίου.

Σουνίτες και σιίτες

Ένα χαρακτηριστικό των τελευταίων δεκαετιών είναι η εντυπωσιακή αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού. Σήμερα αριθμεί περί τα 1,7 δισεκατομμύρια σε όλο τον κόσμο. Το 90% από αυτούς είναι σουνίτες, ακολουθούν τη Σούνα και είναι πιστοί στην παράδοση διαδοχής του Προφήτη.

Χαρακτηριστικό των σουνιτών είναι ότι δεν διαθέτουν οργανωμένο κλήρο. Οι σιίτες από τη μεριά τους ακολουθούν τη γενεαλογική γραμμή του Αλί, εξάδελφου του γαμπρού του Μωάμεθ, δημιουργώντας την κοινότητα των Σία. Οι σιίτες επίσης χωρίζονται και σε υποκατηγορίες, δηλαδή ομάδες που διαφωνούν ως προς τη σειρά διαδοχής του Προφήτη.

Οι σιίτες υποστηρίζουν ότι ο ιμάμης αποτελεί τη μοναδική πηγή πνευματικής και κοσμικής εξουσίας του ισλάμ. Αντίθετα, οι σουνίτες θεωρούν ότι ο ιμάμης είναι ένας απλός καθοδηγητής στην προσευχή.

Διαβάστε επίσης:

Τραγωδία στα Τέμπη: ήταν θέμα χρόνου…

Γκαζώνουν για την Πρωταπριλιά

Παρατεταμένος ρωσο-ουκρανικός πόλεμος φθοράς