Ζώνη του λυκόφωτος: Η «πέμπτη διάσταση, (…) απέραντη όσο και το Διάστημα και άχρονη όσο και το άπειρο». Ο «μεσαίος χώρος ανάμεσα στο φως και τη σκιά, ανάμεσα στην επιστήμη και τη δεισιδαιμονία». Βρίσκεται «κάπου ανάμεσα στο πηγάδι των βαθύτερων φόβων του ανθρώπου και στις κορυφές της γνώσης του. Αυτή είναι η διάσταση της φαντασίας».

Με αυτά τα λόγια ο Ροντ Σέρλινγκ προλόγιζε την κλασική δημιουργία του, την αμερικανική τηλεοπτική σειρά επιστημονικής φαντασίας «Η ζώνη του λυκόφωτος», που άρχισε να προβάλλεται στις ΗΠΑ το 1959.

Σε μια παρόμοια διάσταση βρίσκεται σήμερα η πολιτική ζωή της Ελλάδας, καθώς βαδίζουμε προς τις βουλευτικές εκλογές του 2023 χωρίς σημαντικές βεβαιότητες και με πολιτικούς παράγοντες οι οποίοι αφήνουν όλο και περισσότερα στην πολιτική φαντασία μας για την επόμενη μέρα της χώρας και τροφοδοτούν πλήθος σεναρίων για το είδος της κυβέρνησης που θα έχει – ή δεν θα έχει – η χώρα τον ερχόμενο Ιούλιο.

Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης, για παράδειγμα, επανέφερε το δόγμα «ούτε Τσίπρας ούτε Μητσοτάκης πρωθυπουργός» και η πρότασή του – χωρίς να αναφέρει όνομα – για τρίτο πολιτικό πρόσωπο έβαλε φωτιά στα τόπια. Όταν το πρωτοείπε, πριν από αρκετούς μήνες, δεν αξιολογήθηκε ως δεσμευτικό, καθώς τότε απείχαμε πολύ από τις κάλπες. Τώρα όμως, μια ανάσα πριν από τις εκλογές, έχει άλλη βαρύτητα.

Προφανώς το σίριαλ θα έχει πολλά επεισόδια και σχεδόν αποκλείεται η επίμαχη τοποθέτηση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ να αποσυρθεί πριν από το δεύτερο – ίσως και το πρώτο – εκλογικό αποτέλεσμα. Συνεπώς, αν κάτι αξίζει τον κόπο, είναι να δούμε γιατί και σε ποιο περιβάλλον διατυπώθηκε, αλλά και κάποιες από τις συνέπειες που μπορεί να έχει.

Η σκοπιμότητα

Κατ’ αρχάς αυτή η κίνηση του Ανδρουλάκη φαίνεται ότι δεν έχει επιθετικό, αλλά αμυντικό χαρακτήρα. Ο ίδιος βρίσκεται εν μέσω διασταυρούμενων πυρών:

● Η Ν.Δ. και ΜΜΕ προσκείμενα σε αυτήν τον έχουν κατ’ επανάληψη περιγράψει ως «ουρά του Τσίπρα».

● Ο ΣΥΡΙΖΑ τον πιέζει ρωτώντας πώς είναι δυνατόν «να συνεργαστεί με τον ωτακουστή του» και τι είδους σοσιαλδημοκρατική και προοδευτική διακυβέρνηση μπορεί να ασκήσει με τον Μητσοτάκη.

● Στο εσωτερικό του κόμματός του υπάρχουν ομάδες με αντικρουόμενες αντιλήψεις για τις μετεκλογικές συνεργασίες: μία που αρνείται κάθε ενδεχόμενο συνεργασίας με τη Ν.Δ. και κλείνει το μάτι στον ΣΥΡΙΖΑ και άλλη μία που γλυκοκοιτάζει τη Ν.Δ και διαπρέπει ως εμπροσθοφυλακή του «αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου».

Σε αυτό το κλίμα η σημαντικότερη ανάγκη του προέδρου του ΠΑΣΟΚ είναι να δώσει ένα πολιτικό στίγμα που θα τον διαφοροποιεί από Μητσοτάκη και Τσίπρα, θα τον απαλλάσσει από τις πιέσεις και θα υπηρετεί την «αυτόνομη πορεία» και τον πολιτικό στόχο για «υψηλό διψήφιο ποσοστό». Βρήκε τον τρόπο που περιγράψαμε. Ας δούμε σε ποιο περιβάλλον διατυπώνεται αυτή η προσέγγιση.

Η κοινωνική απαίτηση

Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση της Pulse RC για τον ΣΚΑΪ (16 Μαρτίου), αυτοδυναμία επιθυμεί ως εκλογικό αποτέλεσμα το 41% (27% Ν.Δ. και 14% ΣΥΡΙΖΑ), το οποίο είναι, προφανώς, απόλυτα ταυτισμένο με τα δύο μεγάλα κόμματα. Ό,τι ξεφεύγει από αυτόν τον σκληρό πυρήνα «μοιράζεται» ως εξής:

● Κυβέρνηση συνεργασίας με κορμό τη Ν.Δ. θέλει το 10%.

● Κυβέρνηση συνεργασίας με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ θέλει το 16%.

● Κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού (με Ν.Δ., ΣΥΡΙΖΑ και άλλους) θέλει το 6%.

● «Κάποιον άλλο» κυβερνητικό συνδυασμό θέλει το 15%.

Με άλλα λόγια, το ρεύμα της αυτοδυναμίας είναι έτσι κι αλλιώς ισχυρό (41%) και, όπως εκτιμούν πολλοί δημοσκόποι, θα ήταν ακόμα ισχυρότερο εάν ο ΣΥΡΙΖΑ εμφάνιζε μια δυναμική πορεία προς την πρώτη θέση, αφού ένα ποσοστό των ψηφοφόρων του θα προτιμούσε την αυτοδυναμία και όχι μια κυβέρνηση συνεργασίας.

Ωστόσο δημοσκοπικά ισχυρότερο εμφανίζεται σε αυτή τη φάση το ρεύμα αυτών που προτιμούν μια κυβέρνηση συνεργασίας (47%), στο οποίο αποτελεί οικτρή μειοψηφία το 6% που θέλουν συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ΣΥΡΙΖΑ.

«Μεγάλος συνασπισμός» ή τρικομματική

Ο Ανδρουλάκης είπε ακόμη το εξής: «Οι πρώτες εκλογές θα δείξουν τον δρόμο μίας κυβέρνησης που θα μπει εμπόδιο στην αλαζονεία, τη φαυλότητα και το πελατειακό κράτος. (…) Η πρώτη Κυριακή είναι η ημερομηνία – κλειδί για να πετύχουμε όσα λέω. Εάν μας οδηγήσουν σε αστάθεια, τότε δυστυχώς θα αλλάξει το περιβάλλον των πολιτικών αποφάσεων».

Από αυτό προκύπτει ότι προκρίνει ένα τρικομματικό σχήμα ή μια κυβέρνηση «μεγάλου συνασπισμού», αφού μόνο αυτό μπορεί να προκύψει ύστερα από τις εκλογές με απλή αναλογική, εάν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις του Μαρτίου, των οποίων τα ευρήματα δείχνουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλειοψηφία από δύο μόνο κόμματα, εκτός εάν μιλάμε για το πρώτο και το δεύτερο.

Με δεδομένο ότι ο Ανδρουλάκης αποκλείει τη δική του συμμετοχή σε μια τρικομματική κυβέρνηση με συμμετοχή είτε της Ελληνικής Λύσης (Βελόπουλος) είτε του ΜέΡΑ25 (Βαρουφάκης), το μόνο σενάριο διακυβέρνησης που απομένει με συμμετοχή του ΠΑΣΟΚ είναι αυτό μιας τρικομματικής κυβέρνησης (Ν.Δ., ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ). Εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα:

● Γιατί ο πρώτος των εκλογών να δεχτεί να συγκυβερνήσει με τον μεγάλο αντίπαλό του, εάν έχει χτίσει ένα σκαλοπάτι που θα οδηγεί σε περαιτέρω ισχυροποίησή του στις δεύτερες εκλογές με την ενισχυμένη αναλογική και θα του επιτρέπει να προσέλθει σε διαπραγματεύσεις από ισχυρότερη θέση – ή ακόμη και θα του δώσει αυτοδυναμία;

● Γιατί, εάν (λέμε τώρα) τα δύο μεγάλα κόμματα καταφέρουν – με τεράστιες δυσκολίες – να βρουν οδό συνεννόησης, να βάλουν και τον τρίτο στην παρέα; Για να δυσκολέψουν τη ζωή τους ακόμη περισσότερο;

● Γιατί ο Ανδρουλάκης να ποντάρει σε ένα σενάριο το οποίο δεν θέλει κανείς; Ούτε τα δύο μεγάλα κόμματα ούτε η κοινωνία (στην οποία μόνο το 6% συμφωνεί) το προτιμούν, και ιδίως οι δύο πρώτοι θα κάνουν τα πάντα για να το αποφύγουν.

Ο ρόλος του ΠΑΣΟΚ

Το ΠΑΣΟΚ θα είναι το τρίτο σε δύναμη κόμμα μετά τις επερχόμενες εκλογές. Σε φάση αποδυνάμωσης της Ν.Δ., η οποία μέχρι πρότινος είχε βάσιμες ελπίδες για αυτοδυναμία στις δεύτερες εκλογές με ενισχυμένη αναλογική, δημιουργούνται προσδοκίες στον ΣΥΡΙΖΑ για ανατροπή της μέχρι τώρα δημοσκοπικής εικόνας, στο ΠΑΣΟΚ για ενίσχυση της δύναμής του, αλλά και σε μικρότερα κόμματα που φιλοδοξούν να δουν τον εαυτό τους στη Βουλή.

Ειδικά για το ΠΑΣΟΚ, όμως, η όποια ενίσχυση δεν θα σημάνει την υπέρβαση της τρίτης θέσης. Συνεπώς ο ρόλος του, ακόμη και αν ενισχυθεί κατά τι, θα παραμείνει ίδιος. Ποιος είναι αυτός; Ή, για την ακρίβεια, ποιος είναι ο ρόλος που η κοινωνία θα του δώσει; Με δεδομένο το βαθύ χάσμα που χωρίζει Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ θα κληθεί πρωτίστως να διασφαλίσει τον σχηματισμό μιας σταθερής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, ώστε να μην μπει η χώρα σε περίοδο αβεβαιότητας.

● Εάν οι ψηφοφόροι το διατηρήσουν στο σημερινό του ποσοστό (8%), αυτό θα σημαίνει ότι ο ρόλος του κυβερνητικού εταίρου θα είναι αυστηρά προσδιορισμένος: εγγυητής της πολιτικής σταθερότητας – με κάποιους όρους εκ μέρους του βεβαίως…

● Εάν όμως του δώσουν μια σοβαρή ανοδική ώθηση (το «ισχυρό διψήφιο ποσοστό» που το ίδιο το ΠΑΣΟΚ επιδιώκει), αυτό θα σημαίνει ότι η κοινωνία το θέλει σε ρόλο όχι μόνο εταίρου και σταθεροποιητή του πολιτικού συστήματος, αλλά και εγγυητή για μια πολιτική ανακούφισης τόσο από τα σημερινά βάρη όσο και από νέα που πιθανότατα θα προκύψουν ύστερα από την αναθεώρηση της οικονομικής πολιτικής στον βωμό των πλεονασμάτων.

Επιπλέον μια σοβαρή ενίσχυσή του θα σημαίνει ότι ένα τμήμα της κοινωνίας επικροτεί και τις άλλες – θεσμικού και εκσυγχρονιστικού κυρίως χαρακτήρα – προτάσεις του. Συνεπώς το εύρος του ρόλου του ΠΑΣΟΚ στο πολιτικό σύστημα και στο πλαίσιο μιας συγκυβέρνησης θα είναι ανάλογο του συσχετισμού δυνάμεων και, κυρίως, του δικού του ποσοστού.

Το ρίσκο

Εδώ όμως υπάρχει μια ακόμη παράμετρος που βάζει ο Ανδρουλάκης, ο οποίος λέει ότι δεν πρόκειται να συζητήσει καν για κυβερνητικές συνεργασίες αν δεν λάβει ένα «ισχυρό διψήφιο» ποσοστό στις πρώτες εκλογές. Εκ του ασφαλούς αυτή η «δέσμευση», εφόσον κατά πάσα πιθανότητα δεν θα χρειαστεί: δεν θα βγαίνουν τα κουκιά για πλειοψηφία εξαιτίας της απλής αναλογικής, η οποία απαιτεί συνολικό ποσοστό γύρω στο 47% για κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

● Τι γίνεται όμως εάν τα κουκιά βγαίνουν λόγω ισχυρού ποσοστού του πρώτου κόμματος και αξιοπρεπούς δικού του (ένα άθροισμα 34% + 13% ας πούμε);

● Θα αρνηθεί να μπει στη συζήτηση;

Δεν είναι ξεκάθαρο από την τοποθέτησή του, αφού άλλωστε δεν προσδιορίζει τι ακριβώς θεωρεί «ισχυρό διψήφιο ποσοστό».

Στις αμέσως επόμενες εκλογές με ενισχυμένη αναλογική, η κοινωνία – από τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες μέχρι τους μικρομεσαίους και τους εργαζόμενους – θα επιζητήσει συγκρότηση κυβέρνησης και πολιτική σταθερότητα, αφού πλέον ο στόχος θα είναι εφικτός και ουδείς θα προτιμήσει την προσφυγή σε τρίτες κατά σειρά εκλογές.

Εάν το ΠΑΣΟΚ έχει αρνηθεί τη συμμετοχή του μετά τις πρώτες εκλογές, θα έχει αναλάβει πολύ μεγάλο ρίσκο: είτε ο πρώτος να βαδίσει προς την αυτοδυναμία είτε το ΠΑΣΟΚ, έχοντας απαρνηθεί τον ρόλο του ρυθμιστή και εγγυητή της σταθερότητας, να διολισθήσει εκλογικά – ή και τα δύο.

Ενδέχεται, με άλλα λόγια, να βρεθεί στην ίδια θέση, αλλά αποδυναμωμένο και με το μαχαίρι στον λαιμό: θα του φορτωθεί ολόκληρη η ευθύνη για το ενδεχόμενο να έχουμε τρίτες κάλπες – εκτός εάν ο πρώτος έχει κι άλλη, έστω και ανεπιθύμητη, λύση για συνεργασία ή καταφέρει να συγκροτήσει πλειοψηφία με τη συνδρομή μεμονωμένων βουλευτών.

Το «τρίτο πρόσωπο»

Ο Ανδρουλάκης βάζει έναν ακόμη όρο για να συγκυβερνήσει: ο επόμενος πρωθυπουργός να είναι ένα τρίτο πολιτικό πρόσωπο εκτός από τον Μητσοτάκη και τον Τσίπρα. Παρά τις επικρίσεις, ο εν λόγω όρος δεν έχει κανένα στοιχείο αντιθεσμικότητας. Αφενός τον έχει διατυπώσει εγκαίρως, αφετέρου το όποιο «τρίτο πρόσωπο» θα γίνει πρωθυπουργός μόνο εάν συμφωνήσει και ο ισχυρός κυβερνητικός εταίρος. Είναι ωστόσο μια επιλογή πολιτικά προβληματική.

Κατ’ αρχάς, εάν το ποσοστό του πρώτου κόμματος είναι έως και το διπλάσιο από αυτό του ΠΑΣΟΚ (π.χ. 32% έναντι 16%), η θέση του πρώτου θα είναι τόσο δύσκολη πολιτικά και η έλλειψη εναλλακτικών τόσο απόλυτη, ώστε ενδέχεται αυτός ο όρος να εκπληρωθεί. Εάν όμως το ποσοστό του πρώτου είναι το τριπλάσιο (π.χ. 33% έναντι 11%) ή ακόμη και το τετραπλάσιο (π.χ. 34% έναντι 8,5%), κανείς δεν θα δικαιώσει αυτή την απαίτησή του. Στην περίπτωση αυτή ο Ανδρουλάκης:

● Θα μπει σε συζήτηση περί συνεργασίας;

● Θα επιμείνει στον όρο περί τρίτου προσώπου;

Εάν επιμείνει, τότε θα έχει να αντιμετωπίσει μια συγχορδία πανίσχυρων πιέσεων και αντιρρήσεων, οι οποίες πάνω – κάτω θα συνίστανται στα εξής:

● Το ΠΑΣΟΚ, με βάση την ψήφο του λαού, δεν έχει κανένα ηθικό και πολιτικό δικαίωμα να απαιτεί πρωθυπουργό της αρεσκείας του αγνοώντας τον αρχηγό του πρώτου κόμματος.

● Ο πρωθυπουργός, σε ένα πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα, έχει τον κεντρικό πολιτικό ρόλο και δεν μπορεί να οριστεί με ανάθεση, χωρίς να έχει ψηφιστεί από τον ελληνικό λαό γι’ αυτόν τον ρόλο.

● Ένας εντολοδόχος πρωθυπουργός θα αντιμετωπίζει ανά πάσα στιγμή τον κίνδυνο υπονόμευσης του ρόλου και του έργου του από τα ίδια τα κόμματα που συγκροτούν την κυβερνητική συνεργασία – το έχουμε δει και στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Παπαδήμου.

● Τι θα γίνει εάν ο κατ’ ανάθεση πρωθυπουργός διαφωνεί με τους επικεφαλής των κυβερνώντων κομμάτων σε κομβικές επιλογές; Θα εφαρμόζει την άποψή του ή θα μεταβάλλεται σε μια μαριονέτα που θα περιμένει να τα βρουν οι δύο εταίροι;

● Ένας πρωθυπουργός θα βρει μπροστά του, εκτός από τη συρροή κρίσεων που ήδη αντιμετωπίζει η χώρα, και το ενδεχόμενο μιας κρίσης με την Τουρκία. Ποιος θα λαμβάνει τότε τις αποφάσεις; Ο κατ’ ανάθεση πρωθυπουργός ή οι αρχηγοί των δύο κυβερνητικών εταίρων; Και πόσος χρόνος θα απαιτείται σε μια τόσο κρίσιμη κατάσταση;

● Πόσο ηθικό είναι το πολιτικό κόστος από τυχόν καταστροφικές πολιτικές επιλογές ή συγκυρίες να μην καταλογίζεται στις ηγεσίες των συγκυβερνώντων κομμάτων, αλλά σε έναν κατ’ ανάθεση και – εν τέλει – αναλώσιμο πρωθυπουργό; Μήπως δηλαδή ένας κατ’ ανάθεση πρωθυπουργός δεν είναι τίποτε άλλο από έναν… φερετζέ συγκάλυψης της πολιτικής ευθύνης των δύο κυβερνητικών εταίρων;

Προφανώς η τελευταία τοποθέτηση του Νίκου Ανδρουλάκη δημιουργεί περισσότερες απορίες απ’ όσες λύνει. Κάτι μας λέει όμως ότι στο τέλος την απάντηση – και μάλιστα καθαρή – θα τη δώσει η ψήφος του ελληνικού λαού, η οποία θα καθορίσει, και μάλιστα με αυστηρότητα, τους ρόλους του καθενός…

Διαβάστε επίσης:

ΣΥΡΙΖΑ: Προγραμματική αντεπίθεση με πρώτο σταθμό το ιδιωτικό χρέος

Αύξηση φορο-εσόδων εξαιτίας της ακρίβειας – Η κυβέρνηση μάζεψε 10 δισ. ευρώ με υπεραπόδοση στα 1,25 δισ.

Τα «όπλα» και οι «φόβοι» του Μητσοτάκη