Μία χώρα όπως η Νορβηγία, που δίνει προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα των κρατουμένων, μπορεί να υπερηφανεύεται για το χαμηλό ποσοστό υποτροπής, που αγγίζει το 20%. Το νορβηγικό σύστημα ποινικής δικαιοσύνης βασίζεται σε ανθρωπιστικές αρχές και σε ατομικές ρυθμίσεις για τους κρατούμενους.

Ο στόχος της προστασίας της κοινωνίας από εγκληματικές πράξεις εξισορροπείται με τον στόχο της διασφάλισης ότι ο κάθε κρατούμενος θα έχει την ευκαιρία να επιστρέψει στην κοινωνία ως μελλοντικός νομοταγής πολίτης. Σύμφωνα με την Αρχή της Κανονικότητας, που αποτελεί την κατευθυντήρια αρχή του νορβηγικού σωφρονιστικού συστήματος, η φυλάκιση θα πρέπει να έχει ως μοναδική συνέπεια τη στέρηση της ελευθερίας, ενώ η ζωή εντός της φυλακής πρέπει να προσομοιάζει με τη ζωή εκτός φυλακής.

Η έννοια της δικαιοσύνης στη χώρα δεν συνδέεται με την τιμωρία, αλλά με την αποκατάσταση και την ισορροπία. Αν έκλεψες, παράγεις. Αν σκότωσες, μαθαίνεις την αξία της ζωής. Με άλλα λόγια, μία αρνητική ενέργεια εξουδετερώνεται από μία διαμετρικά αντίθετη θετική ενέργεια.

Η φυλακή Χάλντεν, που βρίσκεται στο Όστφολντ της νοτιοανατολικής Νορβηγίας, άνοιξε τις πύλες της τον Απρίλιο του 2010 και σήμερα στεγάζει 250 κρατούμενους. Σχεδιάστηκε κατόπιν διαγωνισμού που προκηρύχθηκε από τη νορβηγική κυβέρνηση, με σκοπό να εξυπηρετήσει τις δύο αλληλεξαρτώμενες αντιφάσεις μίας ποινής, δηλαδή αφενός την τιμωρία και τη στέρηση της ελευθερίας, αφετέρου το προσδοκώμενο αποτέλεσμα που σχετίζεται με την έννοια της επανένταξης.

Είναι προσαρμοσμένη – από άποψη σχεδιασμού, αρχιτεκτονικής και περιεχομένου – ώστε να προσφέρει συνθήκες κράτησης που να συνάδουν με τις αρχές στις οποίες βασίζεται η ποινική δικαιοσύνη της Νορβηγίας.

Αρχιτεκτονική και εσωτερικοί χώροι

Η διάταξή της προσομοιάζει σε πανεπιστημιούπολη, πράγμα που επιτρέπει στους κρατούμενους να μετακινούνται μεταξύ των κτηρίων, ενώ περιβάλλεται από ένα τείχος μήκους 1,3 χιλιομέτρων και ύψους έξι μέτρων. Οι εγκαταστάσεις της διαθέτουν μεγάλα παράθυρα, ενώ τα οικοδομικά υλικά έχουν επιλεγεί ώστε να εξαλείφεται η ηχορρύπανση και να μεγιστοποιείται ο φυσικός φωτισμός. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν φυσικά υλικά, όπως κεραμίδια, τούβλα, ακατέργαστο ξύλο και γαλβανισμένος χάλυβας. Η πρόσοψη διαφέρει ανάλογα με το επίπεδο ασφαλείας, από το ακατέργαστο ξύλο έως τα κόκκινα τούβλα που ψήνονται σε κλίβανο, ενώ τα εντυπωσιακά δέντρα, όπως η ψηλή σημύδα, το πεύκο νάνος και το επικλινές έδαφος των χώρων πρασίνου που περιβάλλουν τις εγκαταστάσεις, δίνουν την εντύπωση ότι η φύση συμμετέχει ενεργά ως παράγοντας επανένταξης.

Το εσωτερικό της έχει να επιδείξει ανέσεις όπως εργαστήρια, αίθουσες παιχνιδιών, ανοιχτές κουζίνες, στούντιο ηχογράφησης, γυμναστήριο, βιβλιοθήκη, τοίχο αναρρίχησης, γήπεδο μπάσκετ, αλλά και το πολυτελές για τα δεδομένα μίας φυλακής εστιατόριο «Ærlig Μat» (τίμιο φαγητό). Κάθε κελί φυλακής έχει εμβαδόν 10 τ.μ., διαθέτει γραφείο, μίνι ψυγείο, τουαλέτα με ντους, τηλεόραση και μη φραγμένο κάθετο παράθυρο. Ένας πίνακας γκράφιτι του Νορβηγού καλλιτέχνη Dolk (κατά κόσμον Andreas Hamran Færø) κοσμεί τους τοίχους της αυλής και τις πόρτες των τουαλετών, ενώ οι κοινόχρηστοι χώροι, που παρεμβάλλονται ανά 10-12 κελιά, διαθέτουν μία κουζίνα και ένα καθιστικό. Η κουζίνα διαθέτει πορσελάνινα πιάτα, ανοξείδωτα μαχαιροπίρουνα και τραπέζι φαγητού, ενώ το καθιστικό διαθέτει έναν πτυσσόμενο καναπέ και μία κονσόλα βιντεοπαιχνιδιών.

Για δύο ώρες οι κρατούμενοι μπορούν να δέχονται επισκέψεις από τους αγαπημένους τους, τους συντρόφους ή τους φίλους τους δύο φορές την εβδομάδα. Για τις ιδιωτικές επισκέψεις του ενός ατόμου παρέχονται ιδιωτικά δωμάτια με καναπέ, νιπτήρα και ντουλάπια, ενώ για τα άτομα που έχουν οικογένεια διατίθεται ένας μεγαλύτερος χώρος με παιχνίδια και χώρους αλλαγής – λουτρού βρεφών. Επιπλέον, υπάρχει μία ξεχωριστή κατοικία τύπου σαλέ, όπου οι κρατούμενοι μπορούν να δέχονται 24ωρες επισκέψεις από μέλη της οικογένειάς τους. Η εν λόγω κατοικία διαθέτει δύο υπνοδωμάτια, ένα μπάνιο, ένα καθιστικό με τραπεζαρία, καναπέ, τηλεόραση, μία μικρή κουζίνα και έναν εξωτερικό χώρο παιχνιδιού με παιχνίδια.

Το προσωπικό

Η Σωφρονιστική Υπηρεσία της Χάλντεν δίνει έμφαση στην πρακτική της «δυναμικής ασφάλειας», σύμφωνα με την οποία η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ του προσωπικού και των κρατουμένων αποτελούν τη βάση για τη διατήρηση ενός «οικογενειακού κλίματος» εντός των τειχών. Η πρακτική αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη «στατική ασφάλεια», η οποία είναι κυρίαρχη στις περισσότερες φυλακές υψίστης ασφαλείας ανά τον κόσμο και βασίζεται στη διατήρηση αποστάσεων μεταξύ προσωπικού και κρατουμένων, προκειμένου να αποτρέπονται τα περιστατικά βίας.

Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι της Χάλντεν απευθύνονται στους κρατουμένους με τα μικρά τους ονόματα, αθλούνται και τρώνε μαζί τους, ενώ συνήθως επιλέγουν να μη φέρουν όπλα. Επίσης, περίπου οι μισοί εξ αυτών είναι γυναίκες. Το στοιχείο αυτό της έμφυλης ισορροπίας προσδίδει προστιθέμενη αξία στη «δυναμική ασφάλεια» και συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της ευερεθιστότητας των κρατουμένων.

Οι κρατούμενοι είναι ενεργοί

Στη Χάλντεν οι κρατούμενοι δεν μπορούν να παραμένουν συνεχώς στα κελιά τους όντας εγκλωβισμένοι σε έναν ατέρμονο κύκλο απραξίας και μονοτονίας, αλλά είναι υποχρεωμένοι να επιλέξουν μεταξύ εργασίας ή εκπαίδευσης. Μπορούν να εγγραφούν σε διάφορα μαθήματα, από μαθήματα δημιουργικότητας έως σχολικά μαθήματα χημείας, φυσικής, αγγλικών και φιλοσοφίας, ενώ μπορούν επίσης να επιλέξουν να ειδικευτούν σε ένα από τα επαγγελματικά προγράμματα που προσφέρονται και να αποκτήσουν πτυχίο. Αυτά περιλαμβάνουν ξυλουργική, μηχανική αυτοκινήτων, μηχανική, μαγειρική, σερβίρισμα, κατεργασία μετάλλων και εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου.

Υγειονομική περίθαλψη και συμβουλευτική – ψυχολογική υποστήριξη

Όλοι οι κρατούμενοι έχουν πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα υγειονομικών υπηρεσιών, ενώ οι ουσιοεξαρτημένοι μπορούν να απευθυνθούν στην ειδική μονάδα απεξάρτησης «Navigator» που λειτουργεί υπό την αιγίδα της ψυχιατρικής κλινικής του Sarpsborg, η οποία φημίζεται για την παροχή εξειδικευμένων θεραπειών στους χρήστες ναρκωτικών. Επίσης η Χάλντεν ήταν η πρώτη φυλακή στη Νορβηγία που το 2013 εισήγαγε ένα πρόγραμμα βασισμένο στη θεραπευτική πρακτική αυτογνωσίας του Ignacio de Loyola, η οποία ανάγεται χρονικά στον 16ο αιώνα. Κατά τα μοναστηριακά πρότυπα, κρατούμενοι από όλο το φάσμα των θρησκειών αλλά και άθεοι, σχηματίζουν έναν κύκλο και διαβάζουν προσευχές και αποσπάσματα της Βίβλου. Στόχος του προγράμματος είναι να δοθούν στους κρατούμενους τα κατάλληλα εργαλεία για να δουλέψουν πάνω στο παρελθόν, στο μέλλον και στις στενές σχέσεις τους, ούτως ώστε να «αγκαλιάσουν» θετικές αλλαγές στη ζωή τους.

Η βράβευση

Το 2010, η Χάλντεν έλαβε το βραβείο «Østfold Arnstein Arneberg», το οποίο απονέμεται ετησίως σε κτήριο ή εγκατάσταση που θεωρείται υπόδειγμα καλής αρχιτεκτονικής, ενώ έναν χρόνο αργότερα κατέλαβε τη δεύτερη θέση στον διαγωνισμό αρχιτεκτονικής εσωτερικού χώρου που διοργανώθηκε από την έκθεση επίπλου και διακόσμησης εσωτερικών χώρων «Designers’ Saturday Oslo».

Αποτελεί πρότυπο

Η Χάλντεν αποτελεί μία τρανή απόδειξη ότι η βία και η εξαθλίωση δεν χρειάζεται να είναι εγγενή χαρακτηριστικά του εγκλεισμού. Παρέχοντας συνθήκες διαβίωσης κατά τα πρότυπα μίας απλής και φυσιολογικής καθημερινότητας, αποτελεί το κατάλληλο στάδιο προετοιμασίας των κρατουμένων για απελευθέρωση και κοινωνική επανένταξη. Το κόστος κατασκευής της μπορεί να είναι υψηλό, ωστόσο ο σχεδιασμός και ο τρόπος λειτουργίας της θέτει νέα σημεία αναφοράς για το πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν οι φυλακές του μέλλοντος.

* O Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας είναι υποψήφιος διδάκτορας, MSc: «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές», MA: «Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία»

Διαβάστε επίσης:

Ιερουσαλήμ: Η Χαμάς ανέλαβε και επίσημα την ευθύνη για την επίθεση με τους 3 νεκρούς (video/photos)

Χένρι Κίσινγκερ: Ο άνθρωπος που λάτρευε τις χούντες

Expedia: Διαλέξτε Πάρο αντί για Σαντορίνη και Λίβερπουλ αντί του Λονδίνου