Κοντά ενενήντα χρόνια χώρισαν το πρώτο ελληνικό κράτος, αυτό που συστάθηκε μετά την Επανάσταση του 1821, από την ένταξη της Μακεδονίας και των «νέων χωρών», όπως ονομάστηκαν. Αν και αρχικά δεν καταγράφηκε καμία υστέρηση στη μύηση στον αγώνα.

Πέρα από τον εκ Σερρών Εμμανουήλ Παπά, τον πρωτεργάτη των όσων συνέβησαν στη Μακεδονία, αρκετοί ήσαν αυτοί που γρήγορα οσμίστηκαν τον αέρα της ελευθερίας. Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της Θεσσαλονίκης, η επικοινωνία της με την Κεντρική Ευρώπη σαφώς υποβοήθησε την επαφή με τη Φιλική Εταιρεία, αλλά και τις «θούρειες» ιδέες του Ρήγα. Από την άλλη, η οικονομική ευμάρεια της Μακεδονίας, λόγω των εμπορικών δεσμών με την Κεντρική Ευρώπη και το γεωγραφικό ανάγλυφό της -ιδιαιτέρως πεδινό, στην κεντρική της έκταση, για ανταρτοπόλεμο – στέκονταν εμπόδια για τη βλάστηση του επαναστατικού σπόρου. Αρκεί να σκεφτούμε ότι καταγράφονται στα 1817 μεταπρατικές συναλλαγές ύψους πέντε εκατομμυρίων φράγκων με τη Γερμανική Συνομοσπονδία κι άλλων δύο με το Λιβόρνο και τη Γένοβα.

Τα πάρε δώσε με τις δύο τελευταίες ευνοήθηκαν τα μέγιστα από τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, στα 1774, με τις Θεσσαλονικιώτικες οικογένειες των Αλατίνι και Μοδιάνο να εκμεταλλεύονται τις ήδη υπάρχουσες ναυτικές σχέσεις με τις συγκεκριμένες πόλεις. Εκτός αυτών, η φυσική γειτνίαση της Θεσσαλονίκης με την Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη την καθιστούσε ευκολότερα ελεγχόμενη. Ήταν έδρα πολυάριθμου οθωμανικού στρατού, διοικητικών και πολιτικών αρχών.Όταν, στις αρχές του 19ου αιώνα, η Πύλη αδυνατούσε να ελέγξει τα πράγματα, άνοιξε η όρεξη του Αλή Πασά, ο οποίος καλοέβλεπε την εκμετάλλευση μιας πλουσιότατη περιοχής και κατέπνιξε κατά τόπους εξεγέρσεις. Τελικά, παρά τους μεμονωμένους ξεσηκωμούς της Χαλκιδικής, του Αγίου Όρους, των Βασιλικών, της Νάουσας και του Ολύμπου, η περιοχή θα έπρεπε να περιμένει κοντά έναν αιώνα για την προσάρτησή της στην υπόλοιπη Ελλάδα. Έμειναν όμως κάποιοι ήρωες να υπενθυμίζουν ότι ακόμη κι όταν οι πιθανότητες είναι κόντρα, ο αγώνας δε γνωρίζει από…πονταρίσματα στη λογική.

Ο Εμμανουήλ Παπάς, ένας πρώτος Φιλικός

Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι την πρώτη σπίθα του ξεσηκωμού την άναψε η Φιλική Εταιρεία, αυτή που ενέπνευσε τα ιδανικά της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, παρακολουθώντας τις κινήσεις για τη διαμόρφωση των εθνικών κρατών, όπως επέβαλαν η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση με το παράδειγμά τους. Το αναφερόμενο ως «Γενικόν Σχέδιον Κωνσταντινουπόλεως», εκπονημένο στην Κωνσταντινούπολη τον Απρίλιο του 1820, έδινε τον ρυθμό. Ακόμη κι όταν λίγο μετά μετατράπηκε σε «Μερικόν σχέδιον Κωνσταντινουπόλεως», με το σχέδιο να προβλέπει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να κινείται από την Τεργέστη προς το Μοριά, ενώ ταυτοχρόνως θα πυρπολείται ο οθωμανικός στόλος στην Κωνσταντινούπολη,  ίσως και η ίδια η Πόλη. Όχι και πολύ εύκολα πράγματα, είναι αλήθεια. Στην κάθοδο θα ξεσπούσαν φωτιές στις ορεινές περιοχές της Μακεδονίας, στη Χαλκιδική, στο Βέρμιο, στον Όλυμπο.

Εδώ μπαίνει στο παιχνίδι ο Εμμανουήλ Παπάς, ένας εύπορος έμπορος από τις Σέρρες, ένας πρώτος μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Ήταν ο ίδιος γιός επιτυχημένου εμπόρου και πρόκοψε στις δραστηριότητές του ακόμη περισσότερο κι από τον πατέρα του. Γεννήθηκε στη Δοβίτσα( σημερινή ονομασία, Εμμανουήλ Παππάς Σερρών) στα τέλη του 18^ου αιώνα, το 1772. Γρήγορα απόκτησε τόσο πλούτο, ώστε αποτέλεσε ένα είδος τραπεζίτη όχι μόνο για τους Έλληνες, μα και για τους Οθωμανούς της περιοχής. Επιφανέστεροι «πελάτες» του, ο διοικητής των Σερρών Ισμαήλ Πασάς, και στη συνέχεια ο γιός του Γιουσούφ, ο αργότερα καταδυναστευτικός πασάς. Με ροπή στην κραιπάλη δανείζονταν ολοένα και περισσότερα χρήματα από τον Παπά, ώσπου απαίτησε να του χαριστούν ένα εκατομμύριο γρόσια. Δεν ήταν, όμως, τυχαία περίπτωση ο Εμμανουήλ Παπάς. Έφθασε στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε υψηλές διασυνδέσεις. Κατάφερε, όχι μόνο να του επιδικαστούν τα οφειλόμενα, αλλά να του αποδοθούν και τόκοι. Ο Γιουσούφ αντέδρασε με το συνηθισμένο τρόπο του ηττημένου κατακτητή: έβαλε και έκαψαν το σπίτι του Εμμανουήλ Παπά, απειλώντας πως δε θα μείνει κανείς ζωντανός από την οικογένειά του. Ο Μακεδόνας ευπατρίδης αναγκάστηκε να διαμείνει στην Κωνσταντινούπολη, όπου άνοιξε τραπεζικό γραφείο, ενώ συγχρόνως οι Φιλικοί έβλεπαν στο πρόσωπό του το ιδανικό άτομο, το οποίο θα μπορούσε να ηγηθεί της Επανάστασης στη Μακεδονία. Τον κατήχησαν και δεν έπεσαν έξω στους υπολογισμούς τους.

Στη μονή Εσφιγμένου, στο Άγιο Όρος

Ο Παπάς αποδείχθηκε μαχητικότατη μορφή του αγώνα κι όταν έμαθε ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μπήκε στη Μολδοβλαχία, ο ίδιος ναύλωσε το καράβι του πλοιοκτήτη Βιζβίζη και κίνησε για το χαλαρά επιτηρούμενο από τους Οθωμανούς Άγιο Όρος. Προηγουμένως, «λαδώνοντας» Τούρκους λιμενικούς και αχθοφόρους, κατάφερε να φορτώσει το πλοίο με όπλα και πυρομαχικά. Ελλιμενίστηκε στη Μονή Εσφιγμένου, στην ανατολική πλευρά της χερόνησου του Άθω και ξεκίνησε τις προετοιμασίες. Ήταν ιδιαιτέρως προσεκτικός, αφού το Αιγαίο, σ’ εκείνη την περιοχή, έβριθε τουρκικών πλοίων και οι διοικητές της περιοχής διέθεταν αρκετές δυνάμεις στη γύρω περιοχή. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι καθυστέρησε κάπως, περιμένοντας την παράλληλη προέλαση του Υψηλάντη στη νότια Ελλάδα, όπως προβλεπόταν από το σχέδιο, ώστε να δημιουργηθούν πιο ευνοϊκές συνθήκες.

Στο μεταξύ, ο Γιουσούφ Πασάς κάτι πήρε χαμπάρι για τις κινήσεις στο Άγιο Όρος, έμαθε και για τον Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία και «προληπτικά» έστειλε δυνάμεις του στον Πολύγυρο, δύο σώματα από πεντακόσιους άνδρες το καθένα, να συλλάβουν τους προκρίτους, να ξαρματώσουν τους κατοίκους και να αποκοπεί όλη η περιοχή από το Άγιο Όρος. Στις 16 Μαΐου του 1821 οι Τούρκοι λεηλάτησαν, έκαψαν, εξανδραπόδισαν, αλλά σε αυτήν την πρώτη επίθεση, οι Χαλκιδικιώτες ανταπάντησαν, την επόμενη μέρα, με επίθεση εναντίον των σωμάτων του Γιουσούφ     Πασά, τα οποία και αναχαίτισαν. Ήταν η «επίσημη πρώτη» της Επανάστασης στη Μακεδονία. Όταν πληροφορήθηκε τα γεγονότα ο Εμμανουήλ Παπάς, δεν μπορούσε να κάνει άλλο από το να ξεσηκωθεί κι αυτός. Πραγματοποιήθηκε επίσημη εκκλησιαστική τελετή, χοροστατούντος του Επίσκοπου Μαρωνείας Κωνσταντίνου και οι ηγούμενοι, συγκεντρωμένοι στο Πρωτάτο των Καρυών, ανακήρυξαν αρχηγό τον Εμμανουήλ Παπά. Δυστυχώς, οι συνθήκες δεν ήσαν ακόμη ευνοϊκές. Οι Έλληνες δεν ήσαν εμπειροπόλεμοι, άρα θα έπρεπε να είναι κατ’ επιλογήν επιθετικοί. Αρχικά, ο Παπάς και το πρωτοπαλίκαρό του, ο Καπετάν Χάψας

(Κάψας το πραγματικό του επίθετο, που για ευνόητους λόγους μετονομάστηκε) συνάντησαν τους Τούρκους λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη (στη σημερινή Αμερικανική Γεωργική Σχολή), στις 8 Ιουνίου, όπου και κατήγαγαν μια «πύρρεια νίκη». Στη συνέχεια, ένα τμήμα υπό τον Παπά κινήθηκε προς τα στενά της Ρεντίνας, όπου και ηττήθηκε στο Ζαγκλιβέρι. Ένα άλλο, υπό τον Χάψα, έφθασε στα σημερινά Βασιλικά, όπου και εξοντώθηκε σε μάχη, στη σκιά της Μονής της Αγίας Αναστασίας, αφού πρώτα προστατεύτηκαν τα γυναικόπαιδα στο μοναστήρι. Ακολούθησαν σφαγές στην περιοχή. Δεν έμεινε τίποτα όρθιο, σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων, ως τη Βέροια και τον Κολινδρό.

Ο αγώνας που δεν τέλειωσε

Είχαν αποκαλυφθεί οι υπέρμετρες δυσκολίες, κι όταν ο Εμμανουήλ Παπάς ζήτησε τα χρυσά και ασημένια αναθυμήματα των εικόνων, για την οικονομική ενίσχυση του αγώνα, οι μοναχοί δε το δέχθηκαν. Αντ’ αυτού, συμφώνησαν  να παραδώσουν τον Εμμανουήλ Παπά, στον φοβερό και τρομερό Αβδούλ Αμπούδ. Υπήρξε τότε, ανάμεσα στους ρασοφόρους, ένα θαρραλέος και πατριώτης, ο ηγούμενος της Εσφιγμένου Ιωακείμ, ο οποίος τον φύλαξε και τον έκρυψε, όσο να επιβιβαστεί ξανά στο πλοίο του Βιζβίζη. Ο απόπλους του από το Όρος είχε για προορισμό του την Ύδρα. Μόνον που στο δρόμο, ταλαιπωρημένος και εξαντλημένος από το κυνηγητό, έπαθε συγκοπή και απεβίωσε. Ο Χατζή Βιζβίζης τον μετέφερε νεκρό στην Ύδρα, όπου ετάφη με τιμές αρχιστρατήγου.

Δεν έμεινε εκεί η προσφορά του Παπά, αφού το αίμα των παιδιών του ήρθε να συμπληρώσει τη θυσία. Ο Αθανάσιος αιχμαλωτίστηκε το 1826 στην Αταλάντη και αποκεφαλίστηκε στη Χαλκίδα. Ο Ιωάννης σκοτώθηκε σε μάχη στο Νιόκαστρο το 1825. Ο Νικόλαος σε μάχη στο Καματερό το 1826. Ο Γιώργος πέθανε στη Βόνιτσα, ο Αναστάσιος στην Πάτρα, ο Μιχαήλ στη Χαλκίδα, ενώ ως τα 1885 ζούσαν στις Σέρρες τα παιδιά του Κωνσταντίνος και Ελένη.

Διαβάστε επίσης:

Οργή με τον πρύτανη του ΕΜΠ: Χυδαία λόγια κατά φοιτητριών, τις αποκάλεσε «escorts» – «Μαγαζί» το δημόσιο πανεπιστήμιο

Εξάρθρωση κυκλώματος διακίνησης μεταναστών από την Τουρκία στην Ελλάδα

Ρόδος – κύκλωμα Πολεοδομίας: Οι «θησαυροί» στα σπίτια της 49χρονης – Από… τσάντες Gucci, μέχρι… κρυσταλιέρα με χιλιάδες ευρώ