Πριν δεκαετίες, διαβάζοντας τον κορυφαίο βυζαντινολόγο Αλέξανδρο Βασίλιεφ και την Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεν μπορούσα να κατανοήσω πώς ήταν δυνατόν μια αυτοκρατορία τόσο πνευματικά λαμπρή, με τόσο πλούσιο πολιτισμό και ισχυρό διοικητικό μηχανισμό, να οδηγηθεί σε αυτοκατάργηση — να πουλήσει τα ίδια της τα κυριαρχικά δικαιώματα, τα λιμάνια, τα νησιά, τους φόρους και τα μέσα της άμυνας της.

Δεν το καταλάβαινα τότε. Το καταλαβαίνω τώρα, βλέποντας την Ελλάδα του 21ου αιώνα.
Όπως το ύστερο Βυζάντιο, έτσι και η σημερινή Ελλάδα ζει τη στιγμή όπου η ηθική κατάρρευση της άρχουσας τάξης προηγείται της πολιτικής και οικονομικής. Όταν η εξουσία θεωρεί το κράτος ιδιοκτησία της και όχι ευθύνη της, όταν η ευημερία μετριέται σε επιτόκια και προνόμια, τότε η παρακμή έχει ήδη αρχίσει.

Ο Βασίλιεφ έδειξε με εντυπωσιακή ακρίβεια πώς, μετά τον Βασίλειο Β΄, το Βυζάντιο οδηγήθηκε σταδιακά σε αποσύνθεση. Η συγκέντρωση πλούτου στα χέρια μιας στενής αυλικής αριστοκρατίας, η υπερφορολόγηση των επαρχιών και η εγκατάλειψη της τοπικής παραγωγής προκάλεσαν δημογραφική κατάρρευση: οι κοινότητες άδειαζαν, οι στρατιώτες λιγόστευαν, τα ταμεία στέγνωναν. Οι αγρότες, που για αιώνες συντηρούσαν το κράτος, χρεοκοπούσαν· ο πληθυσμός των θεμάτων μειωνόταν τόσο, ώστε η Αυτοκρατορία αναγκάστηκε να στραφεί σε ξένους μισθοφόρους και σε δανεισμό με εξωφρενικά επιτόκια από τις ιταλικές πόλεις.

Ήταν η στιγμή που η οικονομική εξάρτηση μετατράπηκε σε πολιτική υποτέλεια.

Η Χρυσόβουλος Χάρτα του 1082 προς τη Βενετία αποτελεί το σύμβολο αυτής της εξάρτησης: για να εξασφαλιστεί πρόσκαιρη στρατιωτική βοήθεια, η Αυτοκρατορία παραχώρησε ατέλεια δασμών, εμπορικά προνόμια και λιμενική κυριαρχία στους Βενετούς. Λίγο αργότερα το ίδιο συνέβη με τους Γενουάτες και τους Πιζάνους. Ακόμα και φοροεισπρακτικά δικαιώματα παραχωρούνταν σε ιδιώτες, αυλικούς ή ξένους αντιπροσώπους. Τα έσοδα των επαρχιών υποθηκεύονταν για να καλυφθούν προσωπικές οφειλές της αυλής ή πολυδάπανα παλάτια και τελετές.

Ο Βασίλιεφ παρατηρούσε: «Η ανάγκη πληρωμής των χρεών της αυλής προηγήθηκε της ανάγκης σωτηρίας της αυτοκρατορίας».

Και καθώς οι επαρχίες ερημώνονταν, οι κρατικές υπηρεσίες αδυνατούσαν να στελεχωθούν· το ίδιο το κράτος, χωρίς έσοδα και χωρίς ανθρώπους, έπαψε να υπάρχει ως κοινωνικό σώμα. Οι λίγοι πλούσιοι ζούσαν μέσα στη χλιδή των παλατιών, ενώ ο λαός εγκατέλειπε τη γη του, οι παραγωγικές τάξεις, η νεολαία και η διανόηση μετανάστευαν μαζικά στη Δύση και η πίστη στο κοινό μέλλον εξαφανιζόταν.

Δέκα αιώνες αργότερα, η Ελλάδα φαίνεται να βαδίζει στο ίδιο μονοπάτι. Για να διατηρηθεί η σταθερότητα ενός συστήματος που υπηρετεί πρωτίστως μια οικονομική (και κομματική) ολιγαρχία, εκχωρήθηκαν εκ νέου κυριαρχικά εργαλεία: πουλά σε ξένους και ιδιωτικοποιεί λιμάνια, αεροδρόμια, ενέργεια, νερά, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές, δρόμους, παιδεία, υγεία, δημόσιες υπηρεσίες — ό,τι άλλο κάποτε όριζε τη συλλογική έννοια του κράτους.

Ακόμη και οι τράπεζες —το θεμέλιο της εθνικής οικονομίας— μετατράπηκαν σε διαχειριστές ιδιωτικών χρεών προς όφελος των δανειστών. Οι επαρχίες της χώρας, όπως οι παλιές βυζαντινές θεματικές περιοχές, ερημώνουν: οι νέοι φεύγουν, οι γεννήσεις καταρρέουν, η ύπαιθρος αδειάζει. Το κράτος, ανίκανο να στηριχθεί στους πολίτες του, προσλαμβάνει «μισθοφόρους» με τη μορφή ξένων εταιρειών και συμβούλων.

Και όπως τότε η Αυτοκρατορία δανειζόταν από τους Βενετούς για να πληρώνει στρατούς, έτσι και σήμερα η χώρα δανείζεται για να πληρώνει τους τόκους των προηγούμενων δανείων. Η εξάρτηση έγινε μόνιμη συνθήκη, και η πολιτική εξουσία, όπως άλλοτε οι Κομνηνοί, ανταλλάσσει την κυριαρχία με πρόσβαση σε δάνεια και πρόσκαιρη ασφάλεια.

Σε όλες τις εποχές, το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται: οι ελίτ που εκχωρούν κυριαρχία για να διατηρήσουν προνόμια, οι λαοί που φορολογούνται για να πληρώσουν χρέη που δεν δημιούργησαν, και τα κράτη που χάνουν το ανθρώπινο δυναμικό τους μέσα σε αργή δημογραφική εξάντληση.

Η παρακμή, τόσο τότε όσο και τώρα, δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι πνευματική. Το Βυζάντιο χάθηκε όταν οι κυβερνήτες του έπαψαν να πιστεύουν στην Αυτοκρατορία και νοιάζονταν μόνο για την αυλή τους. Η Ελλάδα κινδυνεύει να χαθεί με τον ίδιο τρόπο, αν η ηγεσία της συνεχίσει να θεωρεί τη χώρα μέσο ατομικής επιβίωσης και όχι κοινό έργο.

Καμία εξουσία δεν σώζει ένα έθνος αν δεν έχει λαό πίσω της και κανένας λαός δεν σώζει την πατρίδα του αν αποδέχεται την υποδούλωση ως «λογιστική αναγκαιότητα».

Η αληθινή άλωση δεν θα έρθει με στρατούς αλλά με υπογραφές, με συμβάσεις που εκχωρούν δικαιώματα για να σωθούν προσωρινές ισορροπίες, με την εσωτερική αποδοχή ότι «έτσι είναι ο κόσμος».

Το Βυζάντιο μάς διδάσκει πως όταν ο άνθρωπος χάνει την πίστη του στο κοινό αγαθό, τότε ακόμη και η πιο λαμπρή αυτοκρατορία γίνεται σκιά του εαυτού της. Η Ελλάδα οφείλει να θυμηθεί πως δεν είναι αποικία της ιστορίας, αλλά συνεχιστής ενός πολιτισμού που κάποτε ύψωσε το μέτρο του ανθρώπου πάνω από το χρήμα.

Και αν πρόκειται να ξαναγεννηθεί, θα γίνει μόνο όταν αντιστρέψει το βυζαντινό της καθρέφτισμα: όταν επαναφέρει τη δημογραφική, παραγωγική και ηθική της δύναμη — όταν δηλαδή πάψει να πουλά την ψυχή της για να πληρώνει τα χρέη μιας παρασιτικής άρχουσας τάξης — της αριστοκρατίας τότε, της οικονομικής (και πολιτικής) ελίτ σήμερα.

*Ο Βασίλης Τσολακίδης είναι Βιοαρχιτέκτονας & Σύμβουλος Στρατηγικού Σχεδιασμού για την ενέργεια, το περιβάλλον και το κλίμα

Διαβάστε επίσης

Όταν, ο πράσινος Πρωθυπουργός, έγινε «MAGA»

Η πτώση της ζήτησης του φυσικού αερίου στην Ε.Ε. – Οι ΗΠΑ και οι μαριονέτες τους

Με «κριτήρια Άγκυρας» – Η νέα τοποθέτηση Ερντογάν, η ευρωπαϊκή σιωπή, η ελληνική αμηχανία