Α. Οι ανυπότακτοι

Το Αζαξιό ή Αγιάτσο ή Αιάκειο, η πρωτεύουσα της Κορσικής

Οι λίγες κοινωνιολογικές μελέτες που έχουν γραφτεί για τα φαινόμενα της αυτοδικίας και της βίαιης συμπεριφοράς για τους τόπους αυτούς, αναγάγουν την εμφάνισή τους στις πολύ μακρινές εποχές όπου οι αναφερόμενες περιοχές ήταν υπόδουλες στους κατακτητές τους.

Στους  ανυπότακτους  τόπους : Σούλι, Μάνη, Κρήτη, Κορσική

Στους δικούς μας τόπους όπου γεννήθηκαν ανυπόταχτοι χαρακτήρες, έρχεται να προστεθεί και το νησί της Γαλλίας η Κορσική. Πράγματι αν οι Σουλιώτες δεν στήριζαν τον αγώνα κατά των Οθωμανών θα ήταν αβέβαιη η έκβαση του αγώνα της ανεξαρτησίας. Αν οι Μανιάτες δεν αναδείκνυαν τους γενναίους αγωνιστές και καπεταναίους, επίσης η έκβαση του αγώνα θα ήταν αβέβαιη. Kαι αν οι Κρήτες αγωνιστές δεν εμάχονταν για 80 τόσα χρόνια κατά των Οθωμανών, ως το 1898 στο νησί δεν θα ερχόταν η ανεξαρτησία. Αλλά και στην Κορσική, την περίοδο της τουρκοκρατίας, εγκαταστάθηκαν πολλοί Μανιάτες εκδιωγμένοι από τους Οθωμανούς, που έγιναν καθολικοί και η ελληνική γλώσσα εξακολουθεί να ομιλείται στην περιοχή του Καργκέζε. Εδώ συμπληρώνουμε ότι η Κορσική ήταν η πατρίδα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Και γεννιέται  τώρα το ερώτημα,  πώς και για πιο λόγο και οι τέσσερεις  αυτές ορεινές περιοχές με τα τραχιά βουνά αποτέλεσαν τους  τόπους  που οι άνθρωποί τους χαρακτηρίστηκαν ως οι πλέον  σκληροτράχηλοι αγωνιστές της ανεξαρτησίας τους. 

Ρίχνοντας μια ματιά στο βιβλίο του Αλέξανδρου Δουμά (πατέρα), ‘’Οι Κορσικανοί Αδελφοί ‘’που γράφτηκε το 1844!                                         

‘’Οι Κορσικανοί Αδελφοί’’ εκδόθηκαν στις αρχές του 1844 και είναι το πρώτο μυθιστόρημα  του Αλεξάνδρου Δουμά μετά τα θεατρικά του έργα. Ακολούθησαν ‘’Οι Τρεις Σωματοφύλακες’’, ‘’Ο Κόμης Μοντεκρίστο’’και η’’ Βασίλισσα Μαργκώ’’. Όλα τους αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.  Ο Γάλλος συγγραφέας εμπνεύστηκε το έργο όταν ο ίδιος ταξίδεψε στην Κορσική, σε ηλικία 38 ετών, το 1841.  Δύο πράγματα του είχαν προξενήσει το ενδιαφέρον στο νησί: πρώτον, η Κορσικάνικη  καταγωγή ενός άντρα με πολύ ισχυρή προσωπικότητα όπως ο Βοναπάρτης και  δεύτερον οι τραχείς χαρακτήρες των κατοίκων του νησιού.                                                                    

Ο Αλέξανδρος Δουμάς με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο σχολιάζοντας την πλοκή στο μυθιστόρημά του και θεωρώντας τον εαυτό του Κορσικανό,  ανέφερε:                                                                                                                     «…Δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο περισσότερες βίαιες πράξεις  απ’ όσες συμβαίνουν στην πατρίδα μας∙ αλλά ποτέ δεν θα βρείτε σ’ ετούτες μιαν αισχρή αιτία. Στ’ αλήθεια έχουμε πολλούς τραχείς χαρακτήρες . Αλλά ούτε έναν κλέφτη…»

Παραθέτοντας λίγα σχόλια από την  πλοκή στο βιβλίο του Δουμά.

Αν και δίδυμοι οι Κορσικανοί Αδελφοί, Λυσιέν και Λουί ντε Φράντσι, με μια εκπληκτική ομοιότητα στην εμφάνιση, διαφέρουν στον τρόπο ζωής τους. Ο σκληροτράχηλος Λυσιέν εκπαιδεύεται στα όπλα από μικρός, γίνεται άσσος στο σημάδι και επιλέγει να μείνει προσκολλημένος πιστά στην παράδοση και τις ρίζες της Κορσικής, όπου συνεχίζει να κατοικεί μόνιμα μαζί με τη μητέρα του την Σαβίλια. Αντίθετα,ο αδελφός  του,ο  Λυσιέν, αποφασίζει να σπουδάσει νομικά στο Παρίσι και γιαυτό μετακομίζει από την Κορσική. Πλην όμως ο νεαρός διατηρεί εν μέρει στην ψυχή του τις αξίες του τόπου του.  Αναθρεμμένοι με τα ιδανικά της Κορσικής, οι δύο δίδυμοι αδερφοί έχουν ακολουθήσει διαφορετικούς δρόμους. Ο Λυσιέν μένει προσδεδεμένος στην παράδοση, στις αξίες και στους άγραφους νόμους των προγόνων τους και ο Λουί, στον αντίποδα, πρεσβεύει την πρόοδο, τη φυγή από  τον γενέθλιο τόπο και τις παραδόσεις του. Όμως  στο Παρίσι όπου βρίσκεται  και μην μπορώντας να αποδράσει από το πεπρωμένο που του επιβάλει η καταγωγή του, ο Λουί, αναγκάζεται, όπως του επιτάσσουν οι άγραφοι νόμοι της Κορσικής, να εμπλακεί σε μονομαχία για να προστατεύσει την υπόληψη μιας αγαπημένης του φίλης.  Ο Λουί είναι ανεκπαίδευτος στα όπλα, ενώ αντίθετα ο αντίπαλός του είναι ικανότατος, και ο Λουί το γνωρίζει. Μολαταύτα, βαδίζει προς έναν σχεδόν βέβαιο θάνατο, καθώς έχει ξυπνήσει μέσα του ο βέρος Κορσικανός. Την παραμονή όμως της μονομαχίας καλεί τον έναν από τους μάρτυρές του και του παραδίδει μιαν επιστολή να μεταφέρει στην οικογένειά του. Τους γράφει ψέματα ότι επιθυμεί να τους απευθύνει έναν ύστατο αποχαιρετισμό επειδή προαισθάνεται τον θάνατό του∙ Τους γράφει ότι  υποφέρει από μια βαριά ασθένεια και ότι είναι ετοιμοθάνατος για να  αποτρέψει τον αδελφό του να γυρέψει εκδίκηση όταν θα μαθευτεί ο θάνατος του από πυροβολισμό, όπως υπαγορεύει ο άγραφος νόμος της βεντέτας. Όταν ο Λουί δέχεται το θανάσιμο χτύπημα από την πιστόλα του αντιπάλου του, ο Λυσιέν δέχεται και ο ίδιος ένα σφοδρό, αόρατο χτύπημα στο ίδιο ακριβώς σημείο όπου πληγώθηκε ο αδελφός του. Διαισθάνεται τι του συνέβη. Σαλπάρει αμέσως για το Παρίσι, ανακαλύπτει τα πρόσωπα που εμπλέκονται στην ιστορία και καλεί με τη σειρά του τον φονιά του αδελφού του σε μονομαχία.

Οι φόβοι του Δουμά διακόσια χρόνια πριν και το τώρα !

Ο Δουμάς  με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο και έμπνευση μεταφέρει με την πλοκή  του μυθιστορήματός του και τους ήρωές του τις κοινωνικές συνθήκες που ίσχυαν στο νησί της Κορσικής διακόσια τόσα χρόνια πριν και που σήμερα ακόμη έχουν αφήσει τα σημάδια τους. Η κοινωνία της Κορσικής ακόμη και σήμερα υποφέρει από αυτές τις καταβολές της βίαιης συμπεριφοράς, της αυτοδικίας και της αντεκδίκησης.

Οι ομοιότητες με τη χώρα μας

Δυστυχώς  ομοιότητες στις συμπεριφορές αυτές εμφανίστηκαν και στους Ελληνικούς τοπικούς κοινωνικούς χώρους τόσο στις ορεινές περιοχές της Κρήτης όσο και της Μάνης. Στην περιοχή του Σουλίου  μετά την απελευθέρωση δεν αναφέρθηκαν παρόμοιες συμπεριφορές καθότι οι Σουλιώτες είχαν διασκορπισθεί στην υπόλοιπη Ελλάδα. Πριν την Ελληνική Επανάσταση, το Σούλι αριθμούσε περίπου 15.000 άτομα. Μετά, οι λιγοστοί εναπομείναντες Σουλιώτες διασκορπίστηκαν σε όλη τη χώρα .  Οι λίγες κοινωνιολογικές μελέτες που έχουν γραφτεί για το φαινόμενο της αυτοδικίας και της βίαιης συμπεριφοράς, αναγάγουν την εμφάνισή του στις πολύ μακρινές εποχές όπου και οι δύο περιοχές ήταν υπόδουλες στους κατακτητές τόσο στους Ενετούς από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας όσο και στους Οθωμανούς από τα μέσα της ίδιας χιλιετίας.

Β΄. Εντρυφώντας στο φαινόμενο της αυτοδικίας

Επιχειρώντας μια ερμηνεία

Για να μπορέσουμε να έχουμε μια αδρή αρχική προσέγγιση στη γένεση του φαινομένου, θα πρέπει να διερευνήσουμε κάποιους ισχυρούς παράγοντες που δημιούργησαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίστηκαν και εγκαθιδρύθηκαν αυτές οι σκληρές συμπεριφορές όπως :                                                                                                         

1. Καταρχήν θεωρούμε πως το τραχύ του τοπίου συνδυασμένο με την σχεδόν ανυπαρξία καλλιεργήσιμων εκτάσεων σκλήρυνε τους κατοίκους αφού έτσι κι αλλιώς έδιναν ένα σκληρό αγώνα επιβίωσης. Η πάλη με τη φτώχεια τους και με τα στοιχεία της φύσης για τη καθημερινότητά τους, τους ανάγκαζε να σκληρύνουν σαν «τις πέτρες του τοπίου τους»! Έτσι για να επιβιώσουν γινόταν σαν «τα πετραμύγδαλα» σκληροί . Αλλιώς κινδύνευαν να εξαφανιστούν από την ανέχειά τους όσο και από τους κινδύνους απειλής της υγείας τους. Επίσης η παιδική θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη και γιαυτό ως αμυντικό μηχανισμό είχαν το ότι έπρεπε να γεννάνε πολλά παιδιά ώστε ….. κάποια θα ζούσαν. Ένας βέβαια λόγος της γέννησης πολλών παιδιών ήταν και ότι χρειαζόταν πολλά χέρια για να παραχθεί το έστω και πενιχρό αλλά και απόλυτα απαραίτητο εισόδημα της οικογένειας. Ίσχυε βέβαια και το ότι οι πολυπληθείς οικογένειες μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ευκολότερα τις απειλές που παρουσιάζονταν είτε κατά της ζωής τους είτε  κατά των συμφερόντων τους.
2. Κατά δεύτερον οι  κάτοικοι αυτών των περιοχών λόγω του ότι βρίσκονταν μακριά από τις ευνοημένες γεωγραφικά περιοχές όπου συνήθως κατοικούσαν οι κατακτητές τους, Άραβες,  Ενετοί και τελευταία Οθωμανοί, μπορούσαν να αναπτύξουν μια περισσότερο ανυπότακτη  συμπεριφορά. Έτσι λοιπόν από μόνοι τους μπορούσαν να διατηρούν πιο ανεξάρτητο χαρακτήρα από εκείνον της υποτέλειας και της δουλικότητας στον οποίο εξανάγκαζαν τους κατακτημένους οι δυνάστες τους. Όμως η ευκαιρία αυτή που τους δίνονταν με το να νιώθουν έστω και λίγο ανεξάρτητοι και  με την όποια διατήρηση της αξιοπρέπειάς τους, τους έκανε και περισσότερο μαχητικούς απέναντι στους δυνάστες τους. Όμως αφού είχαν περιέλθει σε τέτοιο σημείο και είχαν πάρει τις αποφάσεις τους και με δεδομένο του ότι θα έπρεπε και μάλιστα αρκετά συχνά να αντιμετωπίζουν τους κατασταλτικούς μηχανισμούς των κατακτητών τους, τους έκανε να γίνουν ακόμη πιο σκληροί και αδάμαστοι. Επιπλέον ήδη είχαν αναλάβει και την προστασία των υπόλοιπων αμάχων, των παιδιών και των γυναικών. Ή θα ήταν σκληροί και να μην φοβούνται το θάνατο, ή δεν θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τον ρόλο τους.
3. Έτσι κτίστηκαν σκληροί χαρακτήρες , παραδοσιακές  αξίες και μηχανισμοί υπεράσπισης. Όμως η αδυναμία ελέγχου των μηχανισμών αυτών οδηγούσε σε αρκετές περιπτώσεις και σε κατάχρηση της δύναμης και της επιρροής τους. Η ανθρώπινη φύση από την ύπαρξη της εμπεριέχει και το χαρακτηριστικό της εκμετάλλευσης ή την αδικία  εις βάρος του διπλανού τους.  Γιαυτό  εξάλλου επινοήθηκαν  από την Ελληνική κλασσική αρχαιότητα οι νόμοι, τα δικαστήρια και η τιμωρία και μάλιστα υπήρχε και η θεά της δικαιοσύνης, η Θέμιδα. Η αδυναμία εφαρμογής νόμων και η αυθαιρεσία στις συμπεριφορές σιγά-σιγά έφεραν στις κοινωνίες αυτές και το φαινόμενο της αυτοδικίας και των υπόλοιπων βίαιων συμπεριφορών.
4. Εδώ αξίζει να επισημανθεί ότι η πολιτεία, δυστυχώς  δεν στάθηκε ως όφειλε αρωγός στις αντικειμενικές δυσκολίες διαβίωσης των κατοίκων αυτών των περιοχών οι οποίοι έχρηζαν μιας παραπάνω βοήθειας και προσοχής. Η Ελληνική κοινωνία από τις αρχές του εικοστού αιώνα σιγά-σιγά έμπαινε σε ένα νέο κεφάλαιο μιας υποτυπώδους ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού και ειδικά μετά τον Ά παγκόσμιο πόλεμο και την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922. Για τις Ελληνικές τοπικές κοινωνίες προέκυπταν  προκλήσεις για αλλαγές στάσεων και συμπεριφορών που όμως θα έπρεπε να υπήρχε και ένα σχετικά μέτριο μορφωτικό επίπεδο για να αφομοιωθούν. Αυτό το επίπεδο παιδείας και μόρφωσης για εκείνους δεν το φρόντισαν οι Ελληνικές κυβερνήσεις και έτσι οι κοινωνικοί αυτοί χώροι παρόλες τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν, αφέθηκαν στην τύχη τους!      
5. Αργότερα, πολύ κακώς βέβαια, η αυτοδικία αυτή θεωρήθηκε πλεονέκτημα της κοινωνικής ή συγγενικής ομάδας και έφτασε να θεωρείται στοιχείο της παράδοσης του κοινωνικού χώρου.                                                                                  

Οι ολέθριες συνέπειες

Όταν οι περιοχές αυτές της πατρίδας μας απελευθερώθηκαν από τους τελευταίους  κατακτητές τους Οθωμανούς, δυστυχώς οι αντικοινωνικές αυτές συμπεριφορές δεν εγκαταλείφθηκαν. Όσο και να υπεισήλθαν ευκαιρίες εκπαίδευσης και μόρφωσης των κατοίκων, οι αυτοδικίες και οι βίαιες συμπεριφορές σε αρκετές περιπτώσεις συνεχίστηκαν να εκδηλώνονται. Περίπτωση αντιδικίας και βίαιης συμπεριφοράς ήταν η δολοφονία και του πρώτου κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδας του Ιωάννη Καποδίστρια τον Ιούνιο του 1831. Έκτοτε ο Ελληνικός χώρος έχει θρηνήσει εκατοντάδες θύματα αυτοδικίας και άλλων βίαιων συμπεριφορών.      

Οι πολιτικές διαμάχες και ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος

Αργότερα και όταν πια λειτουργούσε η Δημοκρατία μας, περιπτώσεις αυτοδικίας και βίαιης συμπεριφοράς υπήρξαν τόσο οι δύο απόπειρες δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου, όσο και η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη από παρακρατικούς αντίπαλων  πολιτικών ομάδων. Δυστυχώς μεγάλη αναζωπύρωση του φαινομένου με χιλιάδες θύματα υπήρξε καθόλη τη διάρκεια του Εμφυλίου  πολέμου αλλά και αργότερα.

Οι βεντέτες και η παρεξήγηση

Σήμερα πια και όντες στον εικοστό πρώτο αιώνα, υπάρχουν δυστυχώς κάποιες ελάχιστες περιοχές της πατρίδας μας που το οδυνηρό αυτό φαινόμενο των βίαιων συμπεριφορών, της αντεκδίκησης και της αυτοδικίας ναι μεν έχει περιοριστεί αλλά δεν έχει εκλείψει. Όσον αφορά την περιοχή της Μάνης, το φαινόμενο έχει σχεδόν μηδενιστεί. Όμως δυστυχώς συνεχίζεται σε κάποιες περιοχές της ορεινής Κρήτης. Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, έχει συνδυαστεί και με την οπλοκατοχή και οπλοχρησία που εκδηλώνεται ως μια κακή συνήθεια σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Η συνήθεια αυτή ενυπάρχει ακόμη σε κοινωνικούς χώρους της Κρήτης, απλά και μόνον ως μια παρεξήγηση κοινωνικής συμπεριφοράς και  εντελώς αναίτια μιας και όλοι πια ισχυριζόμαστε ότι είμαστε τουλάχιστον Ευρωπαίοι πολίτες,.

Ποντάροντας στην παιδεία των κατοίκων

Όμως χρειάζεται κάτι βαθύτερο. Θα πρέπει να καλλιεργηθούν πολιτικές που να βοηθήσουν να αλλάξει η αξιακή  κλίμακα του πληθυσμού. Να μετατοπισθεί η αξία του ατόμου στην προσπάθεια για μόρφωση. Να αρχίσουν να σκέφτονται και να υπολογίζουν ότι η αξία του ατόμου είναι συνισταμένη του επιπέδου μόρφωσής του. Αυτό έχει χαθεί στη Κρήτη και γιαυτό συμβαίνουν και τα σημερινά βίαια γεγονότα στο χωριό της ορεινής Νότιας Κρήτης. Τώρα η αξία του ατόμου μετριέται με την οικονομική του θέση και την υποτιθέμενη κοινωνική του επιρροή. Η αξιακή εκτίμηση της μόρφωσης ίσχυσε για κάποιες δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80 το πολύ! Μετά χάθηκε! Άμεσος στόχος πρέπει να είναι ένας τουλάχιστον πτυχιούχος ανά στενή οικογένεια. Μόνο αν υπάρξουν πτυχιούχοι στην οικογένεια μπορεί να υπάρξουν φωνές για λογικές αποφάσεις. Αλλιώς πάμε με τα ένστικτα μας!

Μια πρόταση  ‘’θεραπείας’’

Προς τούτο προτείνουμε  με προσωπική πρωτοβουλία του Πρωθυπουργού και με συντονιστή τον σχετιζόμενο υφυπουργό παιδείας, την συγκρότηση μιας κορυφαίας επιτροπής συνεχούς δράσης με άτομα παγκόσμιας φήμης σχετιζόμενα με την Κρήτη. Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Michael Herzfeld, ανθρωπολόγος που έζησε στα Ζωνιανα 2 χρόνια και μελέτησε την κοινωνία τους, έχει γράψει και δύο βιβλία για αυτό, ο Κώστας Δασκαλάκης του ΜΙΤ της Βοστώνης των ΗΠΑ, ο Νίκολας Χρηστάκης κοινωνιολόγος της ιατρικής του Princeton University, η Victoria Hislop που έγραψε το βιβλίο ” Nησί ” για τη Σπιναλόγκα, κάποιος πολύ διάσημος  ξένος καλλιτέχνης που να σχετίζεται με την Κρήτη, όπως ας πούμε ο Τομ Χανκς πού έχει σπίτι στην Αντίπαρο. Αυτή θα είναι η επιτροπή επιρροής. Συμπληρωματικά όμως με αυτήν θα υπάρχει μία 5-7 μελής επιτροπή εργασίας με ένα Έλληνα νεότερο φιλόσοφο όπως ας πούμε τον Κώστα Τσουκαλά, έναν Πανεπιστημιακό καθηγητή κοινωνιολογίας ή ψυχολογίας, έναν επίσης καθηγητή εγκληματολογίας, έναν καθηγητή συνταγματολόγο – πολιτειολόγο, έναν Έλληνα του εξωτερικού καθηγητή πολιτικής της εκπαίδευσης σε Πανεπιστήμιο της Ευρώπης και κάποιον σοφό της εκκλησίας ή  με κορυφαία θεολογική μόρφωση όπως τον Χρήστο Γιανναρά ή τον Κώστα Αξελό η τον Στέλιο Ράμφο. Αυτές οι δύο επιτροπές με μελέτες δύο χρόνων τουλάχιστον θα καταφέρουν να χαράξουν ένα οδικό χάρτη ολιστικής παρέμβασης. Μετά θα πρέπει να υπάρξει η ανάλογη κυβερνητική αποφασιστικότητα! Παράλληλα και άμεσα θα πρέπει να υπάρξουν στις περιοχές αυτές, αστυνομικά μέτρα γενναίας παρέμβασης που να εγγυώνται την ασφαλή διατήρηση της τάξης.

*Ο Γιώργος Ουρανός είναι υδρογεωλόγος

Διαβάστε επίσης:

Γιατί η κυβέρνηση και στο καλώδιο αναζητά λύσεις σε ιδιωτικές εταιρείες;

Ο μέγας χειμερινός οδηγός επιβίωσης χωρίς καλοριφέρ, αλλά με πλεόνασμα** (έκδοση 2025)

Drones πάνω από την Ευρώπη – Απειλή ή προβοκάτσια;