Οι παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία έχουν εισέλθει σε μία από τις πιο κρίσιμες φάσεις τους από το 2022. Το αρχικό αμερικανικό «σχέδιο Τραμπ» των 28 σημείων, η ευρωπαϊκή αντιπρόταση των 24 σημείων και η αμερικανο-ουκρανική αναθεώρηση σε 19 σημεία συγκροτούν ένα πολυεπίπεδο διαπραγματευτικό τοπίο, στο οποίο διασταυρώνονται τα στρατηγικά συμφέροντα, οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες και η πιεστική πραγματικότητα του πεδίου.

Στον πυρήνα του σχεδίου περιλαμβάνεται η αναγνώριση της Ουκρανίας ως κυρίαρχου κράτους, αλλά με την προϋπόθεση ότι η κυριαρχία της θα πλαισιωθεί από αυστηρούς όρους ασφάλειας. Μεταξύάλλων, το σχέδιο περιλαμβάνει:

• Συμφωνία μη επίθεσης (non-aggression pact) ανάμεσα σε Ρωσία, Ουκρανία και Ευρώπη.
• Περιορισμό του στρατού της Ουκρανίας σε 600.000 στρατιώτες. Σύμφωνα με την ουκρανική κυβέρνηση, σήμερα οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας ανέρχονται σε 850.000 έως 1.000.000 στρατιώτες, εκ των οποίων περίπου 300.000 εμπλέκονται στο μέτωπο.
• Μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και δέσμευση του ΝΑΤΟ ότι δεν θα την εντάξει στη Συμμαχία μελλοντικά. Ουσιαστικά κλειδώνει το γεωπολιτικό μέλλον της Ουκρανίας, καθώς με αμερικανική νομιμοποίηση, η Ρωσία αποκτά de facto ζώνη επιρροής.
• Διάλογο ΗΠΑ – Ρωσίας – ΝΑΤΟ για την ασφάλεια, υπό αμερικανική διαμεσολάβηση. Με άλλα λόγια, η Ουάσιγκτον αναλαμβάνει τον ρόλο του εγγυητή και του βασικού διαπραγματευτή, ενώ η Ε.Ε. μένει σε δεύτερο πλάνο.
• Εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, που μεταφράζονται ως υπόσχεση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα παρέχουν στρατιωτική, οικονομική ή πληροφοριακή υποστήριξη, εάν η Ουκρανία δεχτεί επίθεση. Παρουσιάζονται ως «ισραηλινού τύπου εγγυήσεις», αλλά χωρίς υποχρέωση άμεσης στρατιωτικής επέμβασης.
• Οικονομική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, με αξιοποίηση των «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.
• Επανένταξη της Ρωσίας σε διεθνή φόρα, όπως η G8 (πλέον G7), που συνιστά το κλαμπ των πιο ισχυρών χωρών. Ως γνωστόν, η Ρωσία αποβλήθηκε το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Επομένως, η επιστροφή της θα σήμαινε ότι η διεθνής κοινότητα τη δέχεται εκ νέου στο ανώτατο επίπεδο οικονομικής και στρατηγικής συνεργασίας. Με απλά λόγια, πρόκειται για «γεωπολιτική αμνηστία».
• Δημιουργία «Συμβουλίου Ειρήνης» (Peace Council) για την παρακολούθηση της εφαρμογής της συμφωνίας, πιθανόν υπό την προεδρία Τραμπ. Θεωρείται από τα πλέον ενδιαφέροντα και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενα σημεία του σχεδίου των 28 σημείων, με ξεκάθαρα πολιτικά, στρατηγικά και θεσμικά ζητήματα. Το εν λόγω Συμβούλιο μπορεί να λειτουργήσει ως «μηχανισμός αποκλιμάκωσης», αλλά επί της ουσίας ενισχύει τη Ρωσία και μειώνει την κυριαρχία της Ουκρανίας, καθώς θα βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, ενώ η Ρωσία και οι ΗΠΑ θα ελέγχουν την εφαρμογή της συμφωνίας.

Το προηγούμενο Σάββατο, σύμφωνα με ρεπορτάζ της «Le Monde», η κυβέρνηση Τραμπ πίεσε την Ουκρανία προκειμένου να αποδεχτεί το σχέδιο των 28 σημείων έως τις 27 Νοεμβρίου. Όπως ήταν αναμενόμενο, η επιβολή προθεσμίας του Λευκού Οίκου προς τον Ζελένσκι προκάλεσε ποικίλες και έντονες αντιδράσεις κυρίως από τους Ουκρανούς και τους Ευρωπαίους, καθώς το σχέδιο χαρακτηρίστηκε ως «μονομερές» και «ευνοϊκό» προς τη Ρωσία.

Η ευρωπαϊκή αντιπρόταση

Οι συνομιλίες που πραγματοποιήθηκαν στα τέλη της προηγούμενης εβδομάδας στη Γενεύη, υπό την αιγίδα της αμερικανικής πρεσβείας, με τη συμμετοχή των ΗΠΑ (Ρούμπιο, Γουίτκοφ, Κούσνερ), των Ευρωπαίων συμβούλων ασφαλείας του σχήματος E3 (Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία) και του επικεφαλής του γραφείου του Ζελένσκι Αντρέι Γερμάκ εκ μέρους της Ουκρανίας, στόχευαν στον συντονισμό των θέσεών τους σχετικά με μια πιθανή συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου.

Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στο «ειρηνευτικό σχέδιο των 28 σημείων» της αμερικανικής πλευράς, το οποίο κρίθηκε από πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ότι αφήνει περιθώρια υπερβολικών παραχωρήσεων προς τη Ρωσία. Αμέσως μετά τη σύσκεψη, η ευρωπαϊκή πλευρά παρουσίασε αντιπρόταση 24 σημείων, επιδιώκοντας να θωρακίσει περαιτέρω την ασφάλεια και την κυριαρχία της Ουκρανίας και να ενισχύσει τον στρατηγικό χαρακτήρα της συμφωνίας.

Κεντρικό στοιχείο της ευρωπαϊκής προσέγγισης είναι η διατήρηση της ουκρανικής κυριαρχίας. Δηλαδή, καμία περιοχή της Ουκρανίας που βρίσκεται σήμερα υπό ρωσικό στρατιωτικό έλεγχο δεν θα θεωρείται ότι ανήκει στη Ρωσία, χωρίς προηγούμενη διαπραγμάτευση και συμφωνία.

Οι Ευρωπαίοι αύξησαν και το όριο της συνολικής δύναμης των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων σε 800.000 στρατιώτες σε καιρό ειρήνης, αντί για 600.000 που πρότειναν οι Ηνωμένες Πολιτείες, θεωρώντας ότι μια υποστελεχωμένη Ουκρανία θα παρέμενε ευάλωτη σε μελλοντική ρωσική επιθετικότητα.

Η πρόβλεψη εγγυήσεων ασφαλείας τύπου ΝΑΤΟ συνιστά επίσης κομβικό σημείο, συνδυάζοντας τη συλλογική άμυνα με έναν μηχανισμό που αφαιρεί τις εγγυήσεις, εάν η Ουκρανία καταστεί επιτιθέμενη δύναμη. Είναι προφανές ότι αυτή η ρύθμιση εξυπηρετεί την ευρωπαϊκή επιδίωξη για σταθερότητα και αποφυγή μελλοντικής κλιμάκωσης.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η ρητή δέσμευση για διατήρηση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων έως ότου καταβληθούν οι ρωσικές αποζημιώσεις. Αυτό αντικατοπτρίζει την ευρωπαϊκή προτεραιότητα για «οικονομική δικαιοσύνη» και αποτρέπει μια πρόωρη άρση των κυρώσεων χωρίς ανταλλάγματα.

Επιπρόσθετα, η πρόταση για νομοθετημένη κατοχύρωση μη επιθετικότητας και για ρωσο-αμερικανικές συμφωνίες ελέγχου πυρηνικών όπλων έχει στρατηγική βαρύτητα, όχι μόνο για την Ουκρανία αλλά και για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Η ευρωπαϊκή αντιπρόταση δεν απορρίπτει εντελώς το αμερικανικό σχέδιο, αλλά επιχειρεί σημαντικές τροποποιήσεις για να μειώσει τους κινδύνους για την Ουκρανία και να αποφύγει υπερβολικές παραχωρήσεις. Δίνει έμφαση στην ασφάλεια και την κυριαρχία της Ουκρανίας. Πιέζει ώστε τα ρωσικά παγωμένα περιουσιακά στοιχεία να χρησιμοποιηθούν ως αποζημίωση, γεγονός που καταδεικνύει ότι επιδιώκει οικονομική δικαιοσύνη και όχι διαδικασίες fast track, που φαίνεται να δρομολογεί ο Λευκός Οίκος. Επιπρόσθετα, αναζητά ενεργό ρόλο στο σχέδιο ειρήνης, διότι αντιλαμβάνεται ότι στο άμεσο μέλλον θα κληθεί να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα ασφάλειας, οικονομικά και ενεργειακής ασφάλειας.

Το αμερικανο-ουκρανικό σχέδιο των 19 σημείων (2η τροποποίηση)

Το αρχικό αμερικανικό σχέδιο ειρήνης των 28 σημείων, που προκάλεσε αντιδράσεις τόσο στην Ευρώπη όσο και στο Κίεβο, έχει πλέον περιοριστεί σε μια πιο στοχευμένη δέσμη 19 σημείων, έπειτα από διαβουλεύσεις μεταξύ των αντιπροσωπειών των ΗΠΑ και της Ουκρανίας. Σύμφωνα με τη «Washington Post», η συρρίκνωση αυτή αντανακλά την προσπάθεια των δύο πλευρών να επικεντρωθούν αποκλειστικά σε ζητήματα που αφορούν άμεσα την Ουκρανία και τη σύγκρουση, αφαιρώντας θέματα που εμπλέκουν ευρύτερα ζητήματα, όπως διμερείς ρυθμίσεις ΗΠΑ – Ρωσίας και θέματα που αφορούν τη δομή ασφαλείας της Ευρώπης, ώστε να παραμείνει το κείμενο αυστηρά εστιασμένο στην ουκρανική πραγματικότητα.

Ένα κρίσιμο θέμα που ρυθμίστηκε είναι της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Συγκεκριμένα, συμφωνήθηκε ότι οποιαδήποτε σχετική διαδικασία θα βασιστεί στο υπάρχον σύστημα λήψης αποφάσεων με συναίνεση της Συμμαχίας, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η ένταξη της Ουκρανίας θα εξαρτηθεί από τη συλλογική βούληση όλων των συμμάχων και όχι από προαποφασισμένες επιλογές. Παράλληλα, οι Ουκρανοί διαπραγματευτές ξεκαθάρισαν στους Αμερικανούς ότι το Κίεβο είναι πρόθυμο να ξεκινήσει συζητήσεις για τα εδάφη από την υφιστάμενη γραμμή του μετώπου, απορρίπτοντας προτάσεις που θα νομιμοποιούσαν ρωσικές επιδιώξεις για ανταλλαγές εδαφών.

Σημαντική είναι και η πληροφορία του Bloomberg ότι η τελευταία εκδοχή του σχεδίου δεν περιλαμβάνει πλέον πρόβλεψη για διάθεση περίπου 100 δισ. δολαρίων από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία προς ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Εκτιμάται ότι η αφαίρεση αυτή αποφασίσθηκε προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω σκλήρυνση της ρωσικής θέσης ή για να διατηρηθεί ένα «διαπραγματευτικό ατού», που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε μεταγενέστερο στάδιο των συνομιλιών.

Σύμφωνα με το RBK-Ukraine έχουν κλείσει αρκετά τεχνικά ζητήματα, όπως το καθεστώς στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια, το επιτρεπόμενο μέγεθος των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και οι μηχανισμοί ανταλλαγής αιχμαλώτων.

Συνομιλίες στο Άμπου Ντάμπι

Την ώρα που μπαράζ ρωσικών πυραύλων και drones έπλητταν την ουκρανική πρωτεύουσα και οι ρωσικές δυνάμεις πίεζαν ασφυκτικά τη «ζώνη – φρούριο» του Ντόνετσκ, οι «Financial Times» αποκάλυψαν ότι οι ΗΠΑ ξεκίνησαν «μυστικές» διαπραγματεύσεις στο Άμπου Ντάμπι με αντιπροσωπεία Ρώσων και Ουκρανών αξιωματούχων.

Οι συνομιλίες πραγματοποιήθηκαν ως συνέχεια των διαπραγματεύσεων της Γενεύης, όπου οι ΗΠΑ και η Ουκρανία αναθεώρησαν το αρχικό σχέδιο, περιορίζοντάς το από 28 σε περίπου 19 σημεία.

Σύμφωνα με τους «Financial Times», η αμερικανική και η ουκρανική πλευρά δήλωσαν ότι έχουν επιτύχει συμφωνία σε μια πλειάδα βασικών όρων του σχεδίου ειρήνης και ότι μόνο μερικές λεπτομέρειες απομένουν προς διευθέτηση.

Η ρωσική άρνηση

Παρά τη ρωσική συμμετοχή στη σύνταξη του σχεδίου των 28 σημείων Τραμπ, Ρώσοι αξιωματούχοι και υπερεθνικιστικές φωνές από τη Μόσχα έχουν εκφράσει την έντονη αντίθεσή τους. Η κύρια αιτία αυτής της άρνησης είναι ότι το σχέδιο δεν πληροί όλες τις στρατηγικές και μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Μόσχας, αφήνοντας ουσιαστικά ανοιχτές περιοχές διαπραγμάτευσης, που η Ρωσία θεωρεί κρίσιμες για την επίτευξη των στόχων της. Εκτιμάται ότι το Κρεμλίνο σκοπεύει να παρατείνει τις διαπραγματεύσεις, προκειμένου οι ρωσικές δυνάμεις να συνεχίσουν τις προελάσεις τους στο πεδίο της μάχης. Η ρωσική στρατηγική επιδιώκει να πείσει τη Δύση και την Ουκρανία ότι η στρατιωτική νίκη της Ρωσίας είναι αναπόφευκτη. Με αυτόν τον τρόπο, η Μόσχα προσπαθεί να δημιουργήσει πίεση ώστε η Ουκρανία να αποδεχθεί τις απαιτήσεις της Ρωσίας.

Προς το παρόν, η ρωσική πλευρά δεν δείχνει καμία προθυμία για συμβιβασμούς, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποδεκτή συμφωνία τερματισμού του πολέμου. Αυτή η στάση της Μόσχας ενισχύει την αίσθηση αβεβαιότητας και καθιστά τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις εξαιρετικά περίπλοκες, ενώ παράλληλα παρέχει στη Ρωσία στρατηγικό πλεονέκτημα.

Συμπερασματικά, η ρωσική άρνηση δεν περιορίζεται απλώς σε πολιτικές δηλώσεις. Αντιπροσωπεύει μια στρατηγική μεσοπρόθεσμης επιδίωξης: τη διατήρηση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της Ρωσίας, την ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέσης της και την πίεση προς την Ουκρανία και τη Δύση, προκειμένου να αποδεχτούν τετελεσμένα στο πεδίο. Η εξέλιξη αυτή καθιστά σαφές ότι, παρά τις ευρω-αμερικανικές πρωτοβουλίες, η Μόσχα παραμένει απρόθυμη να δεχθεί περιορισμούς ή υποχωρήσεις, που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τα γεωπολιτικά της κέρδη.

Η πραγματικότητα στο πεδίο

Η ρωσική στάση υπογραμμίζει την προτεραιότητα που δίνει το Κρεμλίνο στη στρατιωτική επιβολή έναντι της διπλωματικής επίλυσης και ιδιαίτερα στο μέτωπο της περιφέρειας Ντόνετσκ.

Η κατάσταση στο στρατηγικής σημασίας Ποκρόφσκ παραμένει συγκρουσιακή, με τις ρωσικές δυνάμεις να συνεχίζουν τις προσπάθειες για την ολοκλήρωση της περικύκλωσης του θύλακα Ποκρόφσκ – Μύρνοχραντ και τις ουκρανικές δυνάμεις να αμύνονται. Οι δηλώσεις των δύο πλευρών, σχετικά με τον έλεγχο της πόλης του Ποκρόφσκ και των γύρω περιοχών, διίστανται.

Το «Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου» (ISW) συνεχίζει να αξιολογεί ότι οι εποχιακές ομιχλώδεις και βροχερές καιρικές συνθήκες εμποδίζουν τις επιχειρήσεις των ουκρανικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην ανατολική Ουκρανία, επιτρέποντας στις ρωσικές δυνάμεις να διεξάγουν επίγειες επιχειρήσεις εντός και εκτός του Ποκρόφσκ.

Πάντως, ο συνεχιζόμενος επίμονος ρυθμός προέλασης της Ρωσίας δεν υποδηλώνει ότι οι ρωσικές δυνάμεις θα καταλάβουν άμεσα την υπόλοιπη περιφέρεια Ντόνετσκ. Το ISW εκτιμά ότι η ρωσική προσπάθεια να καταλάβει την περιφέρεια Ντόνετσκ θα είναι μια πολύχρονη μάχη, που θα κοστίσει στη Ρωσία σημαντικές ανθρώπινες και υλικές απώλειες.

Οι κόκκινες γραμμές

Παρά τις εντατικές συνομιλίες και τα αισιόδοξα μηνύματα, η επίτευξη συμφωνίας ειρήνης παραμένει εξαιρετικά δύσκολη. Τρία κομβικά ζητήματα εξακολουθούν να δημιουργούν αδιέξοδο: το εδαφικό, οι εγγυήσεις ασφαλείας και το δικαίωμα της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, το οποίο η Ρωσία θεωρεί κόκκινη γραμμή. Αυτές οι διαφορές όχι μόνο επιβραδύνουν τις διαπραγματεύσεις, αλλά καθιστούν αβέβαιη την προοπτική ουσιαστικής προόδου.

Βασίλης Γιαννακόπουλος, ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής, geostrategical@yahoo.gr

Διαβάστε επίσης:

Τουλάχιστον 36 νεκροί από πυρκαγιά σε πολυώροφα κτίρια στο Χονγκ Κονγκ – 279 άνθρωποι αγνοούνται (Photos/Video)

Οι χώρες της ΕΕ αναζητούν επειγόντως plan Β για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας – Στο τραπέζι δάνειο «γέφυρα» μέσω κοινού δανεισμού

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά απαγόρευση των social media σε άτομα κάτω των 16 ετών