Η Ευρώπη φωτίζει τους δρόμους της κάθε Δεκέμβριο, αλλά το φως αυτό σπάνια φτάνει μέχρι την ίδια της την ιστορία. Τα Χριστούγεννα είναι ακόμη εδώ, οικεία και αναγνωρίσιμα, περισσότερο όμως ως σκηνικό παρά ως αφήγηση. Η γιορτή επιμένει, με τα φώτα, τις μυρωδιές και τις συνήθειές της, όμως το νόημά της δεν μοιράζεται πια με τον ίδιο τρόπο.

Μοιάζει με ένα παλιό τελετουργικό που επαναλαμβάνεται με τρυφερή αδράνεια, κρατημένο στη ζωή από τη μνήμη της συνήθειας, αλλά απομακρυσμένο από εκείνη τη συνοχή που το έκανε, για αιώνες, κοινή εμπειρία.

Η αποχριστιανοποίηση της Ευρώπης αποτελεί μια βαθύτερη μετατόπιση ρυθμού, αντίληψης και προτεραιοτήτων. Η χριστιανική αφήγηση των ημερών – η προσμονή, η λύτρωση, η ανανέωση – παύει να συγκροτεί κοινή εμπειρία. Εκεί όπου άλλοτε συμπυκνωνόταν το νόημα της γιορτής, εμφανίζονται σήμερα εικόνες διαφήμισης, παραλλαγές συναισθήματος, μια εμπορική εκδοχή θαλπωρής.

Η θρησκευτική δομή έχει αποσυρθεί διακριτικά και στη θέση της διαμορφώθηκε ένα υβρίδιο καταναλωτικής ευθυμίας και θεσμικής ουδετερότητας, ικανό να λειτουργεί χωρίς να ζητά πίστη και χωρίς να προσφέρει βάθος.

Οι «μεταδημοκρατικές εορτές» της Ευρώπης, ουδέτερες, συμπεριληπτικές, προσεκτικά αποπολιτικοποιημένες, συγκροτούν έναν ασφαλή χώρο εντυπώσεων, απολύτως ακίνδυνο. Όλα λειτουργούν σωστά, τίποτα δεν αγγίζει βαθιά.

Η κοινή αφήγηση υποχωρεί και στη θέση της απλώνεται μια πολιτισμική σιωπή: οι άνθρωποι συνεχίζουν να γιορτάζουν χωρίς κοινό νόημα, δεμένοι μόνο από τον ίδιο ημερολογιακό συγχρονισμό.

Μέσα σε αυτό το κενό βρήκε χώρο να απλωθεί η υπερκατανάλωση. Τα ψώνια έγιναν σιγά-σιγά το τελετουργικό που άντεξε περισσότερο από την ίδια τη γιορτή, ένα γνώριμο καταφύγιο μέσα στη φασαρία των ημερών.

Ο καταναλωτισμός λειτούργησε ως υποκατάστατο κοινότητας: ένα πλαίσιο ανοιχτό και εύχρηστο, που ζητά τη σιωπηλή συμμετοχή όλων.

Έτσι η Ευρώπη έφτιαξε ένα χριστουγεννιάτικο οικοσύστημα όπου σχεδόν τα πάντα είναι διαθέσιμα, εκτός από εκείνη τη λεπτή, αλλά καθοριστική εμπειρία του ανήκειν.
Η απώλεια των συλλογικών τελετουργιών μαρτυρά μια βαθύτερη κόπωση των κοινωνιών.

Τα τελετουργικά υπάρχουν για να συγκρατούν το παρόν, να το κάνουν κοινό και αναγνωρίσιμο. Όταν αυτά τα μοτίβα χαλαρώνουν, η κοινωνία αναζητά άλλους τρόπους να αναγνωρίσει τον εαυτό της, συχνά πρόχειρους. Έτσι, η κουλτούρα των Χριστουγέννων χωρίς αφήγηση μοιάζει με μια όμορφη σκηνή χωρίς υπόθεση, αδύναμη να κρατήσει τον θεατή μέσα της.

Αυτή η πολιτισμική απογύμνωση δεν συνέβη σε κενό. Τα τελευταία τριάντα χρόνια η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα διπλό άγχος: από τη μία, την επιθυμία να εμφανίζεται ανοιχτή, ανεκτική, μετα-εθνική• από την άλλη, την αυξανόμενη παρουσία οργανωμένων μουσουλμανικών κοινοτήτων, που δεν αντιμετωπίζουν τη δημόσια σφαίρα ως ουδέτερο πεδίο, αλλά ως χώρο διεκδίκησης.

Ας είμαστε σαφείς: οι μουσουλμανικές κοινότητες της Ευρώπης δεν αντιλαμβάνονται τη «συμπερίληψη». Κι όμως, κάθε φορά που η Δύση συγκλονίζεται από μια τρομοκρατική επίθεση (στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες, στη Νίκαια, στο Λονδίνο, στο Σίδνεϊ) ο δημόσιος λόγος ακολουθεί ένα γνώριμο μοτίβο: Η βία καταδικάζεται απερίφραστα, αλλά αποσυνδέεται αμέσως από κάθε πολιτισμικό ή ιδεολογικό πλαίσιο.

Η συζήτηση μετατοπίζεται γρήγορα από το ερώτημα τι γεννά αυτή τη βία στο ερώτημα πώς θα αποφύγουμε να θιγεί οποιοσδήποτε. Η κοινωνία καλείται να δείξει ψυχραιμία, ηγεμονεύει ο φόβος της γενίκευσης και η έννοια της ευθύνης διαλύεται μέσα σε έναν λόγο διαρκούς εξισορρόπησης.

Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται η πιο κρίσιμη αντίφαση. Ενώ οι επιθέσεις γίνονται στο όνομα μιας ρητής θρησκευτικής και ιδεολογικής ταυτότητας, η Ευρώπη επιλέγει να απαντήσει με όρους πλήρους απο-νοηματοδότησης. Η ουδετερότητα προβάλλεται ως ηθικό καταφύγιο, αλλά συχνά λειτουργεί ως άρνηση κατανόησης του ίδιου του προβλήματος.

Μέσα στις μουσουλμανικές κοινότητες της Ευρώπης υπάρχουν ρεύματα πολιτικά οργανωμένα και ιδεολογικά σαφή, τα οποία αντιλαμβάνονται αυτή τη στάση όχι ως ισορροπία, αλλά ως αδυναμία. Δεν τη διαβάζουν ως σεβασμό, αλλά ως δισταγμό.

Και μέσα από αυτόν τον δισταγμό η δημόσια σφαίρα μετατρέπεται σταδιακά σε πεδίο πίεσης – αιτήματα, καταγγελίες, διαρκείς εκκλήσεις στην «ουδετερότητα», που στην πράξη καταλήγουν σε κάτι πολύ συγκεκριμένο: στη σιωπή της ευρωπαϊκής παράδοσης.

Η απάντηση που δίνεται μέχρι σήμερα δεν είναι μια απάντηση δύναμης, αλλά διαχείρισης. Και αυτή η διαχείριση, όσο αναγκαία κι αν είναι για την ειρήνη των ημερών, αφήνει άθικτο το βαθύτερο πρόβλημα: μια ήπειρος που δυσκολεύεται να αρθρώσει λόγο για τον εαυτό της, ακόμη και όταν δέχεται επίθεση.

Διαβάστε επίσης

Ο Κίλιαν Μέρφι επιστρέφει στον ρόλο του Τόμι Σέλμπι με την ταινία «Peaky Blinders: The Immortal Man» – Δείτε το επίσημο teaser

Πέθανε ο γνωστός ηθοποιός Pat Finn

Το «White Christmas» το πιο επιτυχημένο single όλων των εποχών σε φυσική μορφή