Οι καταστροφές και οι κίνδυνοι που επαπειλούν την κοινωνική, οικονομική και προσωπική ευζωία των πολιτών είναι πολλοί και σοβαροί.

Παρά την συζήτηση περί παγκοσμιοποίησης,  οι εθνικοί, περιφερειακοί και τοπικοί παράγοντες εξακολουθούν να είναι καθοριστικοί τόσο ως προς την κατανόηση όσο και ως προς την αξιολόγηση των επιπτώσεων των καταστροφών και των κινδύνων.

Κρίσιμα μεγέθη που επηρεάζουν την κατανόηση και την έκταση των καταστροφικών φαινομένων είναι η δημογραφική κατάσταση της συγκεκριμένης χώρας, ο βαθμός ωριμότητας των τεχνολογικών επιτευγμάτων της, ο ρυθμός της οικονομικής μεγέθυνσής της, η πολιτική σταθερότητα και η στάση του  πληθυσμού απέναντι στις αλλαγές και τις μεταρρυθμίσεις.

Τα 30εκ. τόνοι βροχής επηρεάζουν μια πόλη, όπως η Αθήνα, διαφορετικά απ’ ότι μια άλλη με παρόμοια σύσταση πληθυσμού αλλά με καλύτερες υποδομές απ’ αυτήν ή με ψηφιακές εφαρμογές που ειδοποιούν τους πολίτες πριν και όχι κατά την διάρκεια εξέλιξης του καταστροφικού φαινομένου.

Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει μια αποκλειστική απαρίθμηση ούτε των παραγόντων που επηρεάζουν την ένταση και την έκταση των καταστροφών και των απειλών ούτε του ειδικού βάρους που έχει ο καθένας. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και περίπλοκο σύστημα καταγραφής και αξιολόγησης των κινδύνων, απανταχού της γης. Πλην, όμως, γνωρίζουμε ότι η αλληλεξάρτηση των κρίσιμων αυτών παραγόντων καθορίζουν την ποιότητα της Πολιτικής Προστασίας.

Ο συντονισμός τους, όμως, είναι δύσκολος να επιτευχθεί ακόμη κι αν η Πολιτική Προστασία αναχθεί σε δημόσια πολιτική προτεραιότητας. Παρ’ ημίν, με εμβρυώδη πρόοδο στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων που οδηγούν σ’ ένα αξιόπιστο σύστημα αντιμετώπισης των καταστροφών, ο συντονισμός των δημόσιων πολιτικών εξακολουθεί να εννοείται ως μια ευκαιρία δημιουργίας πρόσθετων δομών- και, συνακόλουθα, τοποθέτησης ημετέρων- και η δικτύωση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών ως μια άσκηση ηγεμονικού ρόλου από κάποιους  παράγοντες του δικτύου. Έτσι ζήσαμε και, δυστυχώς, ζούμε ακόμη, ανοίκειες παρεμβάσεις πολιτικών προϊσταμένων σε επιχειρησιακά θέματα με ολέθρια αποτελέσματα.

Η αντιμετώπιση των καταστροφών και των απειλών είναι, λοιπόν, εξόχως αντικείμενο της κοινωνίας και της δημόσιας διοίκησης. Για τον λόγο αυτόν, η διαχείριση των κινδύνων αποτελεί, εδώ και χρόνια, ένα διεπιστημονικό αντικείμενο στο οποίο οι φυσικοί επιστήμονες εισφέρουν την γνώση τους για την φύση των φαινομένων. Αυτά καλούνται να τα αντιμετωπίσουν το κράτος (υπό την έννοια της πολυ-επίπεδης διακυβέρνησης) και η κοινωνία πολιτών. Στη χώρα μας, τον λόγο περί των καταστροφών μονοπωλούν οι σεισμολόγοι και οι λοιποί φυσικοί επιστήμονες. Ελάχιστη έως μηδαμινή γνώση διαθέτουμε για την οργάνωση των υπηρεσιών που πρέπει να επιλαμβάνονται των καταστροφών και το ίδιο ισχύει για την ένταση και την ποιότητα οργάνωσης της κοινωνίας πολιτών.

Η ελληνική πολιτεία εξαντλείται στα θέματα της Πολτικής Προστασίας σε βερμπαλισμούς και παράθεση δεοντικών κανόνων. Ελλείπουν τα σχέδια δράσης ανά επίπεδο διοίκησης με βασικότερη έλλειψη την οργάνωση της Πολιτικής Προστασίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Ο «εθνικός μηχανισμός διαχείρισης κρίσεων και αντιμετώπισης κινδύνων», για παράδειγμα, έχει ως προτεραιότητες «την πρόληψη, την ετοιμότητα και την προστασία της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών, του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομίας, των υποδομών, των πλουτοπαραγωγικών πηγών, των υπηρεσιών ζωτικής σημασίας, των υλικών και  άυλων αγαθών από φυσικές και τεχνικές καταστροφές και λοιπές απειλές συναφούς προέλευσης που προκαλούν ή ενδέχεται να προκαλέσουν καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης σε ειρηνική περίοδο και, αφ’ ετέρου, τη μείωση του κινδύνου και την αντιμετώπιση, αποκατάσταση και ελαχιστοποίηση των συνεπειών τους».

Εάν όλα αυτά μεταφραστούν σε επιχειρησιακές δράσεις απαιτείται ένας τεράστιος, ιδιαίτερα εξελιγμένος επιχειρησιακός μηχανισμός. Αυτός θα πρέπει, σε αλληλόδραση μ’ έναν, επίσης, εξαιρετικά αναπτυγμένο μηχανισμό επιτελικού σχεδιασμού, να μπορεί να εγγυηθεί την αποτελεσματική εφαρμογή των διακηρυσσόμενων.

Αυτοί οι μηχανισμοί, όμως, δεν υπάρχουν και, εν τέλει, ο Εθνικός Μηχανισμός απομειώνεται στη δομή της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας η οποία, εσχάτως, μετονομάστηκε σε Υπουργείο. Τα λειτουργικά και οργανωτικά ελλείμματα δεν θεραπεύονται, όμως, με πρόσθετες δομές αλλά με σειρά μεταρρυθμίσεων που θα έχουν πολιτικό κόστος για όποιον τις επιχειρήσει. Κανένας δεν πιστεύει ότι μπορεί να αντιμετωπιστούν ριζικά τα θέματα των αυθαιρέτων η οι καταπατήσεις ρεμάτων και ποταμών όπως και οι διαχρονικές κακοτεχνίες των δημοσίων έργων.

Μπορεί, όμως, και πρέπει να αντιμετωπιστούν ορισμένα ζητήματα με μέτριο βαθμό δυσκολίας, όπως είναι ο συσχετισμός των κινδύνων με την ευαλωτότητα συγκεκριμένων περιφερειών η η συστηματική παρακολούθηση των κινδύνων και των απειλών ανά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (π.χ. ανά 4 χρόνια) και η επανεξέταση της στρατηγικής της Πολιτικής Προστασίας αναλόγως των εξωτερικών μεταβολών.

Είναι εφικτό, επίσης, να ληφθούν, άμεσα, μέτρα για την αναδιοργάνωση της Υπηρεσίας ώστε να αποτελέσει πρότυπο και για άλλες του ίδιου τύπου. Η Πολιτική Προστασία, σήμερα, δεν διαχειρίζεται τους ικανούς ανθρώπινους και υλικούς πόρους με όρους αποτελεσματικότητας και αξιότητας με αποτέλεσμα να επικρατούν πελατειακές λογικές και κραυγαλέοι ανορθολογισμοί. Η πλειοψηφία των πυροσβεστικών δυνάμεων, για παράδειγμα, εξακολουθεί να υπηρετεί στη Β. Ελλάδα, ενώ οι πυρκαγιές συστηματικά καταστρέφουν την νότια Ελλάδα.

Το πρόβλημα της ελληνικής Πολιτικής Προστασίας δεν είναι, εν τέλει, η επάρκειά της στην αντιμετώπιση των παλαιών και των νέων κινδύνων. Το βασικό της πρόβλημα που αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξή της είναι η εμπλοκή της σε ισχυρά πελατειακά δίκτυα σε όλες τις φάσεις και τις δομές της. Μάλιστα, η ζεύξη των πελατειακών δικτύων μ’ ένα αυταρχικό στυλ διακυβέρνησης οξύνει έτι περαιτέρω τις αντιθέσεις και ενδυναμώνει την εσωστρέφεια στερώντας από την ελληνική κοινωνία την Πολιτική Προστασία που προσδοκά και δικαιούται.

Επείγει, λοιπόν, η λήψη αποφάσεων για την δημιουργία ενός προγράμματος δράσεων με σκοπό την αντι-πελατειακή οργάνωση και λειτουργία της Πολιτικής Προστασίας. Αυτή είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για να μπορέσει η χώρα να σταθεί αποτελεσματικά απέναντι σ’ ένα δυσοίωνο μέλλον που προδιαγράφουν οι σημερινοί κίνδυνοι. 

*Ο Π. Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης και πρώην βουλευτής

Διαβάστε επίσης:

Ποιον καλώ αν θέλω να μιλήσω για την αντιμετώπιση μιας καταστροφής;

«Άστο για αργότερα…»

Η Τουρκία απειλεί, η Ελλάδα θωρακίζεται!