Είναι ανάγνωσμα τερπνό και πικρό μαζί το “Στέμμα των αυγών”, το πρόσφατο μυθιστόρημα του Κώστα Χατζηαντωνίου (Καστανιώτης, 2020).

Τερπνό πρώτα απ’ όλα για την υπέροχη γλώσσα του τη θρεμμένη από χίλιες μύριες πηγές των βυζαντινών Μέσων Χρόνων, από κείμενα εκκλησιαστικά και ρητορικά, από τη γλώσσα της αυτοκρατορικής διοίκησης όσο και απ’ αυτή των ιστορικών και των χρονογράφων. Είναι ενδοχώρα απάτητη για τον Νεορωμιό της νυν (πήγα να γράψω προς στιγμήν για τον “Αγριορωμιό”, ας όψεται ο Σαββόπουλος…) αυτός ο γλωσσικός θησαυρός, που είναι συγχρόνως και ύφος βεβαίως και ήθος και ατμόσφαιρα πολιτική και πνευματική. Και ο Χατζηαντωνίου κατορθώνει να τον ενοφθαλμίσει στα ιστορικά και αφηγηματικά του συμφραζόμενα κατά τρόπο ιδεώδη.

Όλη η αφήγηση συμπυκνώνεται στο βιβλίο σε έξι νύχτες του Αυγούστου του 1258. Ένας μοναχός στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας ανιστορεί το παρελθόν (από τη μοιραία πρώτη Άλωση του 1204 ώς τις μέρες του), περιγράφει το παρόν (τον αγώνα του κερματισμένου ταπεινωμένου βυζαντινού κόσμου να ανακτήσει την αξιοπρέπεια και την ανεξαρτησία του και να ανασυγκροτήσει την ελληνική εθνική του ταυτότητα), και προφητεύει το μέλλον (το άμεσο, της ανάκτησης της Βασιλεύουσας, αλλά και το πιο μακρινό, ώς τη Δεύτερη Άλωση και ώς τον Σηκωμό του ’21).

Είναι όμως και πικρό ανάγνωσμα το βιβλίο του Χατζηαντωνίου. Ολιγωρίες και αβουλίες πολιτικές, εκκλησιαστικές μικρότητες, χαμένες ευκαιρίες, άθλιες προδοσίες, η χρόνια αλληλομαχία και οι φυγόκεντρες δυνάμεις που καταρράκωσαν τη Βασιλεία, η αδυναμία ακόμη και την ύστερη ώρα να συνειδητοποιηθεί ο έσχατος κίνδυνος που βρίσκεται ακόμη μπροστά…

Και φυσικά de te fabula narratur: η Ιστορία και η Μυθιστορία όποτε έχουν αξία πάντοτε μιλούν για μας, τους παρατηρητές και τους αναγνώστες τους. Για μας μιλάει λοιπόν μέσα από το βυζαντινό του χειρόγραφο ο μοναχός Ευψύχιος, για μας μιλάει ο Κώστας Χατζηαντωνίου. Σήμερα, διακόσια χρόνια από την Επανάσταση, σε καιρό που τα σημάδια όλο και πληθαίνουν ότι η Παλιγγενεσία του 19ου αιώνα μπορεί να αποδειχθεί ασθενική και ολιγόζωη, προοίμιο απλώς ενός χειρότερου (και ίσως οριστικού) καταποντισμού, η αναλογία με το αναστηλωτικό εγχείρημα της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας είναι ανατριχιαστικά προφανής.

Διότι οι Παλαιολόγοι και ο Στρατηγόπουλος ξαναπήραν την Πόλη στα 1261, όμως δεν έλυσαν κανένα από τα ζωτικά προβλήματα του ελληνισμού. Αντιθέτως σπατάλησαν την ιστορική ευκαιρία, η αποψίλωση της άλλοτε κραταιάς Βασιλείας συνεχίστηκε ακάθεκτη, η εκποίηση του τόπου επιτάθηκε, απλώς το μοιραίο μετακυλήθηκε δύο αιώνες αργότερα.

Και πράγματι, δεν θυμίζει καταπληκτικά το αλληλοφάγωμα και η μικρολογία των ηγετών μας εν έτει 2021, τα συμβαίνοντα οκτώ αιώνες πριν, εν έτει 1220; Τότε που ο Θεόδωρος Λάσκαρις συγκαλεί σύνοδο στη Νίκαια για να αντιμετωπιστούν οι θανάσιμοι κίνδυνοι της εποχής, και οι ολιγόνοες ιεράρχες του απαντούν είτε αρνούμενοι την πρόσκλησή του είτε αναλωνόμενοι σε… μείζονα ζητήματα όπως (αντιγράφω από τις σελίδες 138-139) «…το δικαίωμα νέου γάμου γυναικών των οποίων ο σύζυγος έχει εξαφανιστεί επί πενταετία, η αργία των ιερέων αν εξ αμελείας τους ζώα μόλυναν το ιερουργούμενο θείο σώμα, η απαλλαγή από κάθε επιτίμιο αν το θείο ποτήριο μολύνθηκε από μύγες, η απαγόρευση τέλεσης γάμων κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, η απαγόρευση, τέλος, τρίτου γάμου για όσους πέρασαν το τεσσαρακοστό έτος της ηλικίας. Γι’ αυτά που επιθυμούσε ο βασιλέας ούτε λέξη»…

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974

Βιβλίο: Η Αθήνα τον 19ο αιώνα

Βιβλίο: Αρχαιολογία και πολιτική