Στις αρχές του 19ου αιώνα, και συγκεκριμένα το 1803, ο Αλή Πασάς κυριάρχησε επιτέλους στο Σούλι και σ’ όλη τη Θεσπρωτία και την ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων. Για να σιγουρέψει την επικράτησή του, ο Αλή Πασάς διέταξε να εκδιωχθούν οι ηρωικοί κάτοικοι, και να ορφανέψει ο τόπος, κι έριξε βαριά κατάρα, «να μην ξανακαπνίσει τζάκι Σουλιώτικο».

Έτσι κι έγινε. Το σπίτι του οπλαρχηγού Λάμπρου Τζαβέλλα σφραγίστηκε το 1803, και τα επόμενα δύσκολα χρόνια της Επανάστασης του 1821, έμεινε βουβό, περιμένοντας την ελευθερία. Οι Τζαβελλαίοι, μαζί με τους Μποτσαραίους κι άλλους Σουλιώτες, πέρασαν στα Επτάνησα  κυρίως στην Κέρκυρα, όπου αγωνίστηκαν με τους Γάλλους ενάντια στους Άγγλους μέχρι το 1813. Ύστερα πέρασαν ξανά στην Ήπειρο και το 1820, βοήθησαν τον Αλή Πασά στον αγώνα του ενάντια στο στρατό του Σουλτάνου με τον όρο να γυρίσουν ξανά στα πατρογονικά μέρη και τα λημέρια τους.

Το παλιό πέτρινο σπίτι που έμεινε δύο αιώνες σφραγισμένο κι ακατοίκητο, βρίσκεται στους πρόποδες της κορυφής Βούτση, και έξω από αυτό δεσπόζουν τώρα πια οι προτομές του Λάμπρου Τζαβέλλα και της συζύγου του, Μόσχως Τζαβέλα.

Προσπάθεια αναστήλωσης

Η πρώτη προσπάθεια αναστήλωσης του σπιτιού, και της αποκατάστασής του στην αρχική του μορφή, άρχισε το 1985. Πρωτεργάτης στην προσπάθεια αυτή, στάθηκε ο Ταξίαρχος ε.α., Λάμπρος Τζαβέλλας, ο οποίος είναι 7ος κατά σειρά απόγονος του θρυλικού Σουλιώτη αγωνιστή. Ο Τζαβέλλας γαλουχήθηκε με τις διηγήσεις του παππού του, Λάμπρου Τζαβέλλα, Στρατηγού των Βαλκανικών Πολέμων 1912 – 1913, ο οποίος του εξιστορούσε τα κατορθώματα του ένδοξου προγόνου του -και προπάππου του- τα χειμωνιάτικα βράδια καθισμένοι κοντά στη φωτιά, στο σπίτι τους στη Ναύπακτο.

Αυτός ο παππούς, τού είχε πει: «Πρέπει, μόλις μπορέσουμε, να ξαναφτιάξουμε το σπίτι το Τζαβελαίϊκο, κόντρα στην κατάρα του Αλή – Πασά, που όταν πήρε το Σούλι ευχήθηκε να μην ξανακαπνίσει ποτέ Σουλιώτικο τζάκι».

Η ιστορία της αναστήλωσης δεν ήταν εύκολη. Έπρεπε να εκδοθούν ειδικές άδειες από την αρχαιολογική υπηρεσία, διότι όλος ο ιστορικός χώρος του Σουλίου είναι προστατευμένος, και έπειτα όλα τα έξοδα θα βάρυναν την οικογένεια Τζαβέλλα. Η πρώτη κίνηση που έπρεπε να γίνει, ήταν να διανοιχθεί ο δρόμος για να μπορέσουν να περάσουν τα φορτία των υλικών. Εντωμεταξύ, η ΝΔ πλευρά του σπιτιού, είχε καταρρεύσει. Χρειάστηκε ειδική αντιμετώπιση, με ενίσχυση των τοίχων, οι οποίοι ψήλωσαν και ευθυγραμμίστηκαν για να υποδεχθούν τη νέα στέγη. Ταυτόχρονα οι τοίχοι ενισχύθηκαν περιμετρικά με ένα εσωτερικό τσιμεντένιο δοκάρι, το οποίο εξωτερικά θα ήταν αθέατο. Καθαρίστηκαν τα κάτω δωμάτια, ώστε να είναι έτοιμα προκειμένου να στρωθούν με πέτρα, και αποκαταστάθηκε η παλαιά πετρόχτιστη μάντρα σ’ όλο το βόρειο κομμάτι του περιβόλου και του κτήματος.

Εγκαίνια και το «σπάσιμο» της κατάρας

Όταν οι εργασίες αναστήλωσης ολοκληρώθηκαν και το σπίτι ετοιμάστηκε, άρχισαν να έρχονται τα ιστορικά κειμήλια δύο δοξασμένων Σουλιώτικων οικογενειών, του Λάμπρου Τζαβέλλα και του Κίτσου Μπότσαρη, τα οποία θα επέστρεφαν πλέον μόνιμα στην πατρογονική τους γη, για να εξοπλίσουν το αναστηλωμένο σπίτι το οποίο θα λειτουργεί και ως Ιστορικό Μουσείο.

Ήλθε λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου. Την Κυριακή 24 Οκτωβρίου του 2021, έγιναν τα εγκαίνια του αναστηλωμένου σπιτιού και του Ιστορικού Μουσείου με τα πλήρη τους εκθέματα.

Ο Κώστας Τζαβέλλας στην πρόσκληση ανέφερε: «Την Κυριακή 24 Οκτωβρίου, στο Σούλι, το Τζαβελλαίικο ανοίγει τις πόρτες του, τιμώντας όλους τους Γίγαντες Σουλιώτες προγόνους μας. Με την ελπίδα αυτή η μέρα να είναι μόνο η αρχή για την ιστορική αποκατάσταση του ‘’βουνού’’, κοινοποιούμε πρόσκληση σε όσους φίλους θα ήθελαν να παραστούν. Οι καιροί είναι δύσκολοι, και οι αποστάσεις για κάποιους φίλους είναι μεγάλες. Κατανοούμε απόλυτα. Ωστόσο, εμείς, ως κοινωνοί μιας ιδιαίτερης και λίγο πιο προσωπικής κληρονομιάς, ας μας επιτραπεί να πούμε μαζί με τον αδελφό ‘’Κίτσο Μπότσαρη’’, αλλά και ως ‘’μη’’ απλοί κομιστές δοξασμένων ονομάτων, οφείλουμε να κοινοποιήσουμε».

Φιλέλληνες στα πέρατα του κόσμου

Για την ιστορία, αξίζει να αναφέρουμε ότι η γενναιότητα των Σουλιωτών πολεμιστών, και η τραγική θυσία των Σουλιωτισσών που χόρεψαν τον τελευταίο τους ιερό χορό στο Ζάλογγο, ακούστηκαν κι αντήχησαν στα πέρατα του κόσμου, αφυπνίζοντας τις καρδιές των νέων φοιτητών της Ευρώπης, αλλά και τις ψυχές κάποιων διανοούμενων Ευρωπαίων «φιλελλήνων», που στήριξαν τον δίκαιο αγώνα του έθνους μας τόσο υλικά, όσο και ηθικά, ερχόμενοι να αγωνιστούν και να χύσουν το αίμα τους για τη ελευθερία της Ελλάδας, κάνοντας εράνους και μαζεύοντας χρήματα για τον Αγώνα, και διαδίδοντας το δίκαιο του Αγώνα, και το «νέο – ελληνικό» όραμα στα πέρατα της οικουμένης.

Τα ονόματά τους έγιναν γνωστά σε όλη την υφήλιο, από τα κατορθώματά τους. Στο Παρίσι μάλιστα, υπάρχει πλατεία, και παρακείμενη στάση του μετρό με το όνομα «Μάρκος Μπότσαρης». Έτσι, εκεί, στο ένδοξο Σούλι, 218 χρόνια από το σφράγισμα του σπιτιού, τον άγριο διωγμό και τον ξεριζωμό των αδούλωτων Σουλιωτών από τη γενέθλια γη τους, η κατάρα του Αλή Πασά επιτέλους «σπάει», και καπνός βγαίνει ξανά από την καμινάδα του σπιτιού των Τζαβελλαίων. Ο καπνός αυτός τυλίγει ανεβαίνοντας γλυκά τις απάτητες κορυφές των βουνών, κι ύστερα γίνεται αιθέρας και σύννεφο κατάλευκο των αδούλωτων ψυχών των Σουλιωτών.

Διαβάστε επίσης:

Forest Whitaker: Ένας Σαμουράι, προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών

Ηχορύπανση στην Αθήνα: Ποιοι είναι οι πιο θορυβώδεις – και πιο επικίνδυνοι για την υγεία – δρόμοι (Photos)

Γιάννης Ψειμάδας: Ο συνθέτης της τελετής Αφής της Ολυμπιακής Φλόγας στο topontiki.gr