Στην διάρκεια της περασμένης χρονιάς παρατηρήθηκε ένας εκδοτικός οργασμός σχετικός με τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821.

Όντως εμφανίστηκαν πολλές και ενδιαφέρουσες εργασίες γύρω από το θέμα. Στο πλαίσιο αυτών των εκδόσεων κυκλοφόρησε μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο και ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο το οποίο ήρθε σε γνώση μου στην πρόσφατη έκθεση βιβλίου της Θεσσαλονίκης.

Συγγραφέας του ο γνωστός μας ελληνιστής Roderick Beaton, γέννημα θρέμμα του Εδιμβούργου που σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, όπου ολοκλήρωσε και το διδακτορικό του με θέμα το ελληνικό δημοτικό τραγούδι. Πρόκειται για πανεπιστημιακό που γνωρίζει τα ελληνικά πράγματα – από μέσα κι απ’ έξω κυριολεκτικά.

Από το 1988 ως το 2018 ήταν καθηγητής στην Έδρα Κοραή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Φιλολογίας στο King’s College London, και από το 2012 ως το 2018 διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο ίδιο πανεπιστήμιο, όπου και παραμένει ως ομότιμος καθηγητής. Το βιογραφικό του εμπλουτίζεται με μια σειρά μελετών, άρθρων και βιβλίων που σχετίζονται με την ελληνική ιστορία και την νεοελληνική λογοτεχνία.

Σήμερα θα εστιάσουμε στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μονογραφία του που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αιώρα. Πρόκειται για μιαν εμπλουτισμένη εκδοχή μιας ομιλίας του συγγραφέα που δόθηκε διαδικτυακά το Νοέμβριο του 2020 με θέμα την παγκόσμια σημασία της Ελληνικής Επανάστασης.  Το θέμα είναι ενδιαφέρον για πολλούς λόγους με πρώτον και καλύτερο, αυτόν που εξετάζει την Επανάσταση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας κι όχι σαν ένα τοπικό γεγονός που αντιμετωπίζεται κυρίως από εμάς τους ίδιους που παραμένουμε βυθισμένοι στην αυτοαναφορικότητά μας. Και μόνο το γεγονός ότι προσεγγίζεται η Ελληνική Επανάσταση σαν ένα επεισόδιο της παγκόσμιας Ιστορίας, αυτόματα λαμβάνει μιαν άλλη διάσταση και κυρίως μιαν άλλη οπτική.

Η αλήθεια, έτσι κι αλλιώς, είναι όπως σημειώνει και ο Beaton ότι: «Οι ιστορικοί άργησαν να αναγνωρίσουν τον καίριο ρόλο που έπαιξε η ελληνική εξέγερση και η διεθνής αναγνώριση της Ελλάδας ως κυρίαρχου, ανεξάρτητου κράτους εννέα χρόνια αργότερα, το 1830, σε αυτή τη διαδικασία, η οποία αναδιαμόρφωσε το γεωπολιτικό σκηνικό της ευρωπαϊκής ηπείρου ή, μάλλον, για την ακρίβεια, μεγάλου μέρους του κόσμου».

Έχει λεχθεί πολλές φορές ότι η Ελληνική Επανάσταση οφείλει τις επιρροές της στην Αμερικανική και την Γαλλική που προηγήθηκαν. Αν διευρύνει κανείς αυτό το πλαίσιο -όπως επιχειρεί εύστοχα ο συγγραφέας-  και μεταθέσει το εθνικό στο οικουμενικό, αμέσως αλλάζει η οπτική της πρόσληψής της. Η Ελληνική Επανάσταση βρίσκεται στο μέσον της «εποχής των επαναστάσεων» που διαρκεί περίπου έναν αιώνα, αρχής γενομένης από την Αμερικανική Επανάσταση το 1776 και καταλήγοντας στην δεκαετία 1870 όπου είχε ωριμάσει και επιβληθεί το μοντέλο του εθνικού κράτους. Στην διάρκεια αυτού του αιώνα, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, έχουμε μιαν έκρηξη επαναστάσεων που σαν χαρακτηριστικό τους έχουν την ποικιλομορφία και ως αποτέλεσμα να επηρεάσουν και να αλλάξουν καθοριστικά  την γεωπολιτική μορφή της Ευρώπης.

 Η ιδρυτική διακήρυξη ανεξαρτητοποίησης δεκατριών Πολιτειών της Αμερικής από την αποικιοκρατία των Βρετανών, θεωρείται ως η πράξη ίδρυσης του κράτους των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής με ότι αυτό συνεπάγεται για την νεώτερη ιστορία της ανθρωπότητας. Ακολούθησε η καθοριστικής σημασίας Γαλλική Επανάσταση που άφησε το αιμάτινο αποτύπωμά της σε μια σειρά από φιλελεύθερες και ριζοσπαστικές ιδέες και ένα ισχυρό πρόταγμα που άλλαξε ριζικά την πορεία της σύγχρονης ιστορίας. Από την Βιομηχανική Επανάσταση που έφερε τα πάνω κάτω έως την επανάσταση του ρομαντισμού στις τέχνες που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν οι άνθρωποι τον εαυτό τους, σημειώνονται μια σειρά από τεράστιες αλλαγές που αναδιαμορφώνουν ριζικά τον κόσμο τόσο ως γεωπολιτική οντότητα όσο και την ανθρωπιστική του θέαση.

Μετά το πέρας των επαναστάσεων, ο κόσμος συνέχισε αλλιώς. Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων, η Ελληνική Επανάσταση  είχε σαν αποτέλεσμα την αναγνώριση του νεοελληνικού κράτους ως ανεξάρτητου και κυρίαρχου, πράγμα που υπήρξε η αφορμή για τη δημιουργία πολλών εθνικών κρατών, συνδιαμορφώνοντας έτσι το πολιτικό σκηνικό και τις ισορροπίες της ευρωπαϊκής ηπείρου και πυροδοτώντας ένα ντόμινο εξελίξεων που επέδρασε σε ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου.

Ο συγγραφέας επισημαίνει την προσπάθεια των Ελλήνων της εποχής να δώσουν διεθνή διάσταση στην εξέγερσή τους καλώντας σε βοήθεια τους Ευρωπαίους, πράγμα που είχε ως άμεσο αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός σημαντικού φιλελληνικού ρεύματος.  Ο συγγραφέας μάλιστα αναγνωρίζει την γένεση της λεγομένης «ανθρωπιστικής παρέμβασης» στο φιλελληνικό κίνημα.

Αξιοσημείωτη είναι και η αποσύνδεση της Επανάστασης από την αρχαιότητα καθώς ο Beaton την θεωρεί αποκλειστικά επίτευγμα των σύγχρονων Ελλήνων και την αποσυνδέει από την αρχαιότητα ως  αποτέλεσμα μιας ευρύτερης επαναστατικής αναστάτωσης που κατάφερε να διεμβολίσει την κραταιά οθωμανική κυριαρχία συγκλονίζοντάς την συθέμελα.                                                                                                                 

Η σημασία και η λιγότερο γνωστή διεθνής διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης που πρόσφατα άρχισε να διερευνάται, διακόσια ολόκληρα χρόνια μετά το ξέσπασμά της, εξετάζεται σε αυτό το συνοπτικό βιβλίο με εξαιρετική ακρίβεια και βαθύτητα.

Roderick Beaton

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η παγκόσμια σημασία της 

Μετάφραση: Δέσποινα Κανελλοπούλου

Εκδόσεις: Αιώρα

Σελ.: 91

Διαβάστε επίσης:

Η κατάργηση της εθνικής κυριαρχίας και ο φυλετισμός

«Έθνος και εθνικές μειονότητες»: Ένα ξεχωριστό βιβλίο για τη γενοκτονία των Αρμενίων

Βιβλίο: Ο Εφιάλτης