Στην παρούσα φάση οι σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με την Τουρκία εξελίσσονται σε ένα περίπλοκο περιβάλλον. Οι πρόσφατες εντάσεις έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με το μέλλον των διμερών σχέσεων, καθότι έχουν οδηγήσει στη λήψη μέτρων της Ουάσιγκτον κατά της Άγκυρας, συμπεριλαμβανομένων κυρώσεων και πάγωμα πωλήσεων οπλικών συστημάτων.

Ωστόσο οι αξιωματούχοι και των δύο χωρών τονίζουν τη σημασία της όποιας συνεχιζόμενης αμερικανοτουρκικής συνεργασίας, αλλά και τη διατήρηση της Τουρκίας στους κόλπους του ΝΑΤΟ. Όπως αναφέρει πρόσφατη έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου, τα παρακάτω θέματα θα καθορίσουν τις μελλοντικές σχέσεις των δύο χωρών:

1. Η διακυβέρνηση του Ερντογάν και η νομισματική κρίση

Είναι γεγονός ότι η αυταρχική διακυβέρνηση του Τούρκου Προέδρου, καθώς και η σοβαρή νομισματική κρίση, που επιταχύνθηκε στα τέλη του 2021, έχουν προκαλέσει έντονη εγχώρια ανησυχία. Με τη χώρα να αντιμετωπίζει σημαντικό πληθωρισμό, ο Ερντογάν πίεσε την κεντρική τράπεζα της Τουρκίας να μειώσει τα επιτόκια, αν και αυτή η ενέργεια είναι αντίθετη με τη συμβατική οικονομική θεωρία.

Η μελλοντική χρηματοπιστωτική σταθερότητα παραμένει ασαφής, παρότι, τον Δεκέμβριο του 2021, ανακοίνωσε μέτρα που αποσκοπούν στην άμβλυνση των εγχώριων ανησυχιών σχετικά με το κόστος ζωής, ενώ η τουρκική λίρα ανέκτησε προσωρινά μέρος του εδάφους που είχε απολέσει έναντι του δολαρίου και του ευρώ.

Όπως ήταν αναμενόμενο, ηγετικά στελέχη της αντιπολίτευσης, εκμεταλλευόμενα  την αυξανόμενη δημόσια δυσαρέσκεια, ζητούν πρόωρες εκλογές. Από την πλευρά του ο  Ερντογάν τονίζει επανειλημμένα ότι οι επόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές έχουν προγραμματιστεί και θα διεξαχθούν τον Ιούνιο του 2023. Όμως, είναι βέβαιο πως, αν αντιληφθεί ότι, σε δεδομένη χρονική στιγμή, αποκτά πλεονέκτημα ή αποφασίσει να περιορίσει τις συνεχώς αυξανόμενες απώλειες, τότε δεν αποκλείεται να προγραμματίσει πρόωρες εκλογές. Κάποιες πηγές δεν θεωρούν απίθανο η υγεία του Τούρκου προέδρου να προκαλέσει την έναρξη πρόωρης προεκλογικής περιόδου.

Πέραν αυτών, ορισμένοι αναλυτές διερωτώνται εάν θα μπορούσαν να διεξαχθούν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές υπό τον Ερντογάν ή εάν οι δυσαρεστημένοι υποστηρικτές του Ερντογάν θα αποφάσιζαν μαζικά να ψηφίσουν άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης.  

2. Η αγορά των ρωσικών S-400 και οι αντιδράσεις των Αμερικανών

Τον Ιούλιο του 2019 η απόκτηση από την Τουρκία του ρωσικού αμυντικού συστήματος εδάφους – αέρος S-400 είχε σημαντικές επιπτώσεις στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, με σημαντικότερη την απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35 Joint Strike Fighter. Επιπρόσθετα, τον Δεκέμβριο του 2020, για την αγορά του S-400 η κυβέρνηση Τραμπ επέβαλε κυρώσεις στην υπηρεσία αμυντικών προμηθειών της Τουρκίας, βάσει του Νόμου για την Αντιμετώπιση Αντιπάλων της Αμερικής μέσω Κυρώσεων (Countering America`s Adversaries Through Sanctions Act – CAATSA, P.L. 115-44).

Το συνεχιζόμενο αδιέξοδο ΗΠΑ – Τουρκίας, λόγω της αγοράς του S-400, θα μπορούσε να αποτρέψει σημαντικές πωλήσεις αμερικανικών οπλικών συστημάτων προς την Τουρκία. Για παράδειγμα, στα τέλη του 2021, η Τουρκία ζήτησε την αναβάθμιση 80 τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών F-16 και την αγορά 40 καινούργιων F-16V Block 70, ως αποζημίωση για τα 1,4 δισ. δολάρια που κατέβαλε για την προμήθεια των F-35. Ωστόσο, μέλη του Κογκρέσου αντιτάχθηκαν, κυρίως λόγω της αγοράς του ρωσικού αμυντικού συστήματος S-400.

Εάν η Τουρκία δεν καταφέρει να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες για τον εκσυγχρονισμό των μαχητικών αεροσκαφών της, τότε είναι πιθανόν να στραφεί προς τη Ρωσία. Σε αυτή την περίπτωση είναι προφανές ότι οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις θα επιδεινωθούν περαιτέρω και η παραμονή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ θα είναι μάλλον αδύνατη.

3. Ο στρατηγικός προσανατολισμός της Άγκυρας

Παραδοσιακά η Τουρκία συνεργάζεται στενά με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ στον αμυντικό τομέα, με τις ευρωπαϊκές χώρες στον τομέα του εμπορίου και των επενδύσεων, ενώ για την προμήθεια υδρογονανθράκων συνεργάζεται με τη Ρωσία και το Ιράν.

Στην παρούσα φάση, μια σειρά από περίπλοκες καταστάσεις σε περιφερειακό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν τη Συρία, την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Λιβύη, επηρεάζουν τις σχέσεις της Τουρκίας τόσο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όσο και με άλλους περιφερειακούς δρώντες, καθώς η Άγκυρα επιδιώκει μεταξύ άλλων μια πιο ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Εν μέρει οι ενέργειες του Ερντογάν, σε ορισμένες από τις καταστάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, εξηγούνται και από τις ανησυχίες του για τη διατήρηση του κοινοβουλευτικού συνασπισμού με τους Τούρκους εθνικιστές.

Εκτός από την αγορά του S-400, οι ρωσοτουρκικές σχέσεις συνεργασίας έχουν αυξηθεί σε ορισμένους τομείς τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο οι τουρκικές προσπάθειες – ειδικά το 2020 – να αντιμετωπίσουν τη Ρωσία σε πολλά θέατρα επιχειρήσεων με σχετικά χαμηλό κόστος, χρησιμοποιώντας μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη εγχώριας παραγωγής και Σύρους μισθοφόρους, υποδηλώνουν ότι η συνεργασία Τουρκίας – Ρωσίας είναι περιστασιακή, περιορισμένη και εύθραυστη.

Οι εντάσεις της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο, με χώρες όπως η Κυπριακή Δημοκρατία και η Ελλάδα, έχουν επηρεάσει αρνητικά τις σχέσεις της με αρκετές χώρες της περιοχής. Αντίθετα, η Κύπρος, η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Αίγυπτος έχουν βελτιώσει τις σχέσεις συνεργασίας τους, λόγω της κοινής τουρκικής απειλής. Βέβαια, το τελευταίο χρονικό διάστημα, η Τουρκία έχει σημειώσει κάποια πρόοδο στην άμβλυνση των εντάσεων με ορισμένες κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής και κυρίως με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Πάντως, ο στρατηγικός προσανατολισμός της Άγκυρας χαρακτηρίζεται ως ασαφής, και ως εκ τούτου, εκτιμάται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διερευνούν εναλλακτικές λύσεις, για την αντικατάσταση των αμερικανικών και ΝΑΤΟϊκών βάσεων στην Τουρκία.

Η Αθήνα πρέπει να προβληματιστεί

Όλα δείχνουν ότι ο πολιτικός βίος του Ερντογάν θα ολοκληρωθεί μάλλον σύντομα. Αυτή όμως η πιθανή εξέλιξη θα πρέπει να προβληματίσει σοβαρά την Αθήνα. Αναμφίβολα, τα τελευταία χρόνια, οι επιτυχίες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής (αμυντικές συνεργασίες, εξοπλιστικά προγράμματα, οριοθετήσεις ΑΟΖ, κτλ) οφείλονται κυρίως στην «καταστροφική» για την Τουρκία εξωτερική πολιτική του Τούρκου ηγέτη. Ωστόσο η δυσοίωνη κατάσταση για την Τουρκία παραμένει αναστρέψιμη.

Ήδη, στις 12 Νοεμβρίου 2021, ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας Ρόμπερτ Μενέντεζ έδωσε το στίγμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής έναντι της Τουρκίας, στη μετά Ερντογάν εποχή. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, δήλωσε μεν την ξεκάθαρη αντίθεσή του στην πώληση των 40 F-16, αλλά ταυτόχρονα τόνισε ότι «το πρόβλημα είναι με τον Ερντογάν και τις πολιτικές του, όχι με την Τουρκία».

Δηλαδή «ξεκαθάρισε» ότι η επόμενη τουρκική κυβέρνηση, εάν συναινέσει στην απόσυρση του S-400, μεριμνήσει για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μετατοπίσει την εξωτερική της πολιτική σύμφωνα με τα κελεύσματα της Ουάσιγκτον, τότε αναμένεται να επιτευχθεί αναθέρμανση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων. Σε σημείο μάλιστα που θα μπορούσε να διεκδικήσει ακόμη και την απόκτηση των 100 F-35 (;).

Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης:

Αυτοδυναμία πάση θυσία

Η τσόντα ως ιδεολόγημα!

Τα «εργοδοτικά πρωτόκολλα»