Σεισμοί, λιμοί, καταποντισμοί, πλημμύρες, ξηρασίες είναι τα συνηθισμένα δεινά της ανθρωπότητας. Τώρα όμως έρχονται και οι αμμώδεις θύελλες, που είναι πηγή πολλών προβλημάτων – μόνο που αυτά δεν είναι πάντοτε αναγνωρίσιμα.

● Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών μιλάει για πρόωρους θανάτους που «συνδράμουν» τις άλλες αιτίες της κλιματικής αλλαγής και ευθύνονται για προβλήματα υγείας 330 εκατομμυρίων ανθρώπων.

● Ο Ρενέ Ντυμόν, υποψήφιος των Οικολόγων για τη γαλλική Προεδρία το 1972, μιλούσε για τη διάβρωση του εδάφους και τα σύννεφα σκόνης που εκπέμπονταν στη διάρκεια του Ράλι Παρίσι – Ντακάρ, αλλά τότε ουδείς οικολόγος μπορούσε να προβλέψει μια καταστροφή μεγάλου μεγέθους.

● Αργότερα υπήρξε ένας αγνώστων οικολογικών φρονημάτων, ο μετεωρολόγος – φυσικός Θεμιστοκλής Ιωάννου, που υποστήριξε ότι «η θόλωση της ατμόσφαιρας λόγω σκόνης δεν είναι γενικά από τα πιο σπάνια φαινόμενα και παρατηρείται από την αρχαιότητα». 1

● Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (UNGA) «γιόρτασε» την Παγκόσμια Ημέρα Καταπολέμησης των Καταιγίδων Άμμου και Σκόνης και όρισε την περίοδο 2025-2034 ως Δεκαετία των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση του φαινομένου…

Οι καταιγίδες άμμου «γίνονται γρήγορα μία από τις πιο παραγνωρισμένες αλλά και μακροπρόθεσμες  παγκόσμιες προκλήσεις της εποχής μας» δήλωσε ο πρόεδρος της Συνέλευσης Philemon Yang. Οι οποίες κατά την άποψή του, «προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή, την υποβάθμιση του εδάφους και τις μη βιώσιμες πρακτικές».

Σύμφωνα με το Al Jazeera, η γενική γραμματέας του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO) Celeste Saulo δήλωσε ότι οι αμμοθύελλες και οι θύελλες σκόνης δεν σημαίνουν απλώς «βρόμικα παράθυρα και θολό ουρανό. [Επιπλέον] Βλάπτουν την υγεία και την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων και κοστίζουν πολλά εκατομμύρια δολάρια λόγω της διαταραχής των αεροπορικών και χερσαίων μεταφορών, της γεωργίας και της παραγωγής ηλιακής ενέργειας».

Τα αιωρούμενα σωματίδια από αυτές τις καταιγίδες συμβάλλουν σε 7 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους ετησίως, δήλωσε ο Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ προσθέτοντας ότι προκαλούν αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις και μειώνουν την απόδοση των καλλιεργειών έως και 25%,  επιφέροντας πείνα και μετανάστευση.

Οι μεγαλύτεροι «παραγωγοί σκόνης» είναι οι έρημοι, όπως αυτοί της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, αλλά έχουν παγκόσμια επίδραση επειδή τα σωματίδια μπορούν να ταξιδέψουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα, σε ηπείρους και ωκεανούς. Η Rola Dashti, επικεφαλής της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τη Δυτική Ασία, δήλωσε στη συνέλευση ότι το οικονομικό κόστος των καταιγίδων είναι «συγκλονιστικό».

Το κόστος αυτό για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική ανέρχεται σε 150 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, περίπου το 2,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) των αντίστοιχων χωρών.

«Μόνο αυτή την άνοιξη, η αραβική περιοχή υπέστη σοβαρές  διαταραχές» δήλωσε η Dashti, αναφερόμενη στις σφοδρές καταιγίδες στο Ιράκ και στο Κουβέιτ, που είχαν αποτέλεσμα να κατακλυστούν τα νοσοκομεία με περιστατικά αναπνευστικών προβλημάτων. Μάλιστα είπε ότι η σκόνη από την έρημο Σαχάρα στην Αφρική έφτασε μέχρι την Καραϊβική και τη Φλόριντα, ότι για τις Ηνωμένες Πολιτείες η διάβρωση από τη σκόνη και τον άνεμο προκάλεσε ζημίες ύψους 154 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2017, τετραπλασιάζοντας το ποσό αυτό από το 1995, σύμφωνα με μελέτη του επιστημονικού περιοδικού «Nature».

Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποίησαν επίσης ότι το βάρος για την υγεία αυξάνεται ραγδαία, με 3,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους – σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού – να εκτίθενται σε επίπεδα σκόνης που υπερβαίνουν τα όρια ασφαλείας του ΠΟΥ μεταξύ 2018 και 2022, συγκρινόμενα με τους 2,9 δισεκατομμύρια ανθρώπους που επηρεάστηκαν μεταξύ 2003 και 2007.

Διάσταση απόψεων

Άλλοι όμως διατείνονται πως η σκόνη, που έχει ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες, προέρχεται από την επεκτεινόμενη έρημο και από τη βλάστηση που υποχωρεί. Η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη, μια επιστήμων που έφυγε στις αρχές του 2023, έγραφε:

«Ερημοποίηση είναι η διαδικασία υποβάθμισης ξηρών, ημίξηρων και ύφυγρων γαιών, που προκαλείται από βιοφυσικούς και ανθρώπινους (κοινωνικο-οικονομικούς και θεσμικούς) παράγοντες.

Υποβάθμιση της γης σημαίνει μείωση ή απώλεια της βιολογικής και οικονομικής παραγωγικότητας και πολυπλοκότητας αρδευόμενης και μη-αρδευόμενης γεωργικής γης, λειμώνων, βοσκοτόπων, δασών και δασικών εκτάσεων»…

Παράλληλα γνωστοποίησε ορισμένα δραματικά στοιχεία από το μέτωπο της ερημοποίησης – όπως λόγου χάρη ότι κάθε χρόνο 120.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης (έκταση λίγο μικρότερη από την Ελλάδα), που θα μπορούσαν να παράγουν 20 εκατομμύρια τόνους σιτηρών, μετατρέπονται σε ανθρωπογενείς ερήμους. Ή ότι η κλιματική αλλαγή, που τροποποιεί τον «χάρτη» των ξηροθερμικών περιοχών διαρκώς, καθιστά την ερημοποίηση τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση της εποχής μας. Σύμφωνα μάλιστα με έκθεση του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών, προβλέπεται να προκαλέσει απώλειες 15% – 50% στις σοδειές μέχρι το 2050 με τις τωρινές καλλιεργούμενες ποικιλίες και τις τρέχουσες γεωργικές πρακτικές…

Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στη μεγαλύτερη πηγή σκόνης στον κόσμο – καταπώς διαβεβαίωσε ο μετεωρολόγος Κώστας Λαγουβάρδος. 2 Και ότι αυτή η πηγή γίνεται τόσο περισσότερο ενοχλητική όσο πιο πολύ υφίσταται τη δράση των 4×4 αυτοκινήτων στο επιφανειακό στρώμα εδάφους – σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χρήστο Μπαλαφούτη.

Οι επιπτώσεις

Η Σαχάρα, οι ερημικές εκτάσεις της Αραβικής Χερσονήσου, της Αυστραλίας, των δυτικών πολιτειών της Αμερικής και οι έρημοι της Κεντρικής Ασίας είναι οι μεγάλες εστίες άμμου στον πλανήτη. Στη μεσογειακή περιοχή η άνοιξη είναι η εποχή με τα συχνότερα επεισόδια «αμμοληψιών» από τη βόρεια Αφρική, και ακολουθεί το φθινόπωρο.

Σωματίδια του εδάφους με διάμετρο 10-15 εκατομμυριοστών του μέτρου χρειάζονται ταχύτητες ανέμων μόλις 25-30 χιλιομέτρων για να «απογειωθούν», να διακινηθούν στον ευρύτερο χώρο και να επηρεάσουν αρνητικά ανθρώπους που πάσχουν από αναπνευστικά προβλήματα.

Πρόσφατα η Ένωση Πνευμονολόγων Ελλάδας με ανακοίνωσή της κάλεσε τους πολίτες, και ιδιαίτερα τα άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί λόγω της αυξημένης συγκέντρωσης αφρικανικής σκόνης στην ατμόσφαιρα. Και τούτο επειδή η σκόνη αυτή περιέχει μεταφερόμενα σωματίδια τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν με γύρη, βακτήρια και μύκητες, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερα τοξικό και επικίνδυνο μείγμα για τον ανθρώπινο οργανισμό και κυρίως για το αναπνευστικό σύστημα.

Εννοείται ότι η συγκεκριμένη επίδραση της σκόνης αφορά και άλλες περιοχές του πλανήτη. Λόγου χάρη είναι εις βάρος της έκτασης των κοραλλιογενών υφάλων – καταπώς έδειξε η εμπειρία της Καραϊβικής και της Φλόριντα των ΗΠΑ. Ακόμα η αφρικανική σκόνη θεωρείται ότι αυξάνει το φυτοπλαγκτόν στις θάλασσες, με επακόλουθες αλλαγές στην τροφική αλυσίδα…

Ο Andrew Goudie, καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υποστηρίζει ότι η σκόνη είναι ένα από τα λιγότερο κατανοητά συστατικά της ατμόσφαιρας, που μπορεί όμως να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή. 3

Σύμφωνα με τον Άγγλο καθηγητή η «αμμορρύπανση» της ατμόσφαιρας συνδέεται με καταστάσεις όπως η ξηρασία, η υπερβόσκηση, η μεγάλη ταχύτητα του ανέμου και, τέλος, η αποδάσωση, λόγω της οποίας τα σωματίδια σκόνης «αναχαιτίζονται» όλο και λιγότερο.

Σύμφωνα με την άποψή του, σημαντική είναι και η ευθύνη της «τογιοτοποίησης» (Toyotarisation), της κυριαρχίας δηλαδή των τζιπ Τογιότα, που πλήττει και τελικά καταλύει τη συνοχή του επιφανειακού στρώματος στο βόρειο τμήμα της αφρικανικής ηπείρου, στέλνοντας σωματίδια άμμου κατά τη διεύθυνση των νοτίων ανέμων…

Τώρα πλέον υπάρχουν τα ογκώδη και «παχύσαρκα αυτοκίνητα», που έχουν γίνει πλέον στοιχεία στις πόλεις και στην ύπαιθρο, τα οποία εισήχθησαν επί κυβερνήσεως Σημίτη στην Ελλάδα και έχουν σημαντικές συνέπειες στο περιβάλλον.

Χρησιμοποιώντας ως βάση ένα δημοσίευμα των «Times» η εφημερίδα «Εξπρές» σημείωνε στις 4.5.2005: «Ένα συνηθισμένο καινούριο αυτοκίνητο είναι περίπου κατά 1 τόνο βαρύτερο σήμερα σε σχέση με το προ τριακονταετίας αντίστοιχο… Το νέο Land Rover Discovery, το οποίο ζυγίζει 2,5 τόνους, είναι πλέον τόσο βαρύ, που θα ήταν παράνομο να κυκλοφορεί πλήρως φορτωμένο σε πολλές γέφυρες».

4 Τώρα, με τον ερχομό των τουριστών στις εκτάσεις της Βόρειας Αφρικής, υπάρχει πλέον αυξημένη «τογιοτοποίηση» που στατιστικά απειλεί με περισσότερα επεισόδια αμμορύπανσης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι τουρίστες αιμοδοτούν τις τοπικές οικονομίες με πόρους, όμως οι τοπικές οικονομίες είναι ανίκανες να πάρουν συλλογικές πρωτοβουλίες και να θέσουν περιορισμούς σε ένα τέτοιας έκτασης φαινόμενο.

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Σημειώσεις

1. «Ελεύθερος Τύπος», 19.4.2005

2. Κώστας Λαγουβάρδος, «Άμμος πέρα από την Αφρική», «ΓΕΩ»,

28.5.2005

3. www.ecocrete.gr, 19.4.2005, δελτίο τύπου της Αγγλικής Royal

Geographic Society 4. «Eξπρές», 4.5.2005

Διαβάστε επίσης

«Σε κίνδυνο όλα τα πλατάνια της χώρας – 70.000 όσα ξεράθηκαν»

Νεαρή αρκούδα αναστατώνει χωριά στα ορεινά των Τρικάλων

Βόλος: Χωρίς τις αισθήσεις του ανασύρθηκε ηλικιωμένος που έπεσε σε πηγάδι