Οι ταινίες τρόμου, αν και προκαλούν φόβο και ένταση, φαίνεται ότι προσφέρουν ψυχολογικά οφέλη, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένου άγχους. Αντί να λειτουργούν επιβαρυντικά, μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να διαχειριστούν την αβεβαιότητα και το στρες του πραγματικού κόσμου.

Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται ως «το παράδοξο του τρόμου».

Ο φιλόσοφος Dr. Mark Miller, ερευνητής στο Monash University στην Αυστραλία και στο University of Toronto στον Καναδά, αναφέρει ότι το ερώτημα αυτό έχει απασχολήσει από την εποχή του Αριστοτέλη, ο οποίος ήδη αναρωτιόταν γιατί ελκόμαστε από το φρικιαστικό και το απωθητικό. Ο Miller επισημαίνει ότι παρόλο που ο εγκέφαλος έχει σχεδιαστεί για να αποφεύγει τον κίνδυνο, υπάρχει έντονη έλξη προς αφηγήσεις που περιλαμβάνουν απειλητικά ή αηδιαστικά στοιχεία.

Σύμφωνα με τον Dr. Coltan Scrivner, ψυχολόγο στο Arizona State University και συγγραφέα του βιβλίου “Morbidly Curious: A Scientist Explains Why We Can’t Look Away”, οι ιστορίες τρόμου έχουν βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη κουλτούρα. Ο ίδιος αναφέρει ότι ακόμα και οι πρώτες μορφές γραφής, όπως οι βαβυλωνιακές πινακίδες με το Έπος του Γκιλγκαμές (4.000 ετών), περιέχουν φρικτά τέρατα και δαίμονες. Κατά τον Scrivner, η αφήγηση τρόμου αποτελεί μέσο «γνωστικού παιχνιδιού» για να κατανοήσουμε και να προετοιμαστούμε για απειλές στο περιβάλλον.

Οι τρεις τύποι των ανθρώπων που παρακολουθούν… ευχάριστα ταινίες τρόμου

Όπως αναφέρει το BBC, o Scrivner διεξήγαγε μελέτη σε περίπου 400 συμμετέχοντες μέσω ερωτηματολογίου, ζητώντας τους να αξιολογήσουν δηλώσεις σχετικές με τις εμπειρίες τους από την παρακολούθηση ταινιών τρόμου.

Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψαν τρεις τύποι θεατών:

Adrenaline Junkies: Επιζητούν τη σωματική ένταση που συνοδεύει τον φόβο και αισθάνονται πιο «ζωντανοί» λόγω αυτής της εμπειρίας.

White Knucklers: Δεν απολαμβάνουν την αίσθηση φόβου, αλλά αντλούν ικανοποίηση από το γεγονός ότι τον ξεπέρασαν. Βλέπουν την εμπειρία ως μέσο προσωπικής ενδυνάμωσης.

Dark Copers : Χρησιμοποιούν τις ιστορίες τρόμου για να κατανοήσουν τη βία και τον κίνδυνο στον κόσμο, ή για να συγκρίνουν τις εικόνες του φανταστικού με την ασφάλεια της δικής τους ζωής. Μερικοί αναφέρουν ότι τους βοηθά να διαχειριστούν το άγχος ή την κατάθλιψη.

Για να ελέγξει τη γενικευσιμότητα των αποτελεσμάτων, ο Scrivner συνεργάστηκε με ερευνητές στη Δανία και μελέτησε επισκέπτες του Dystopia Haunted House, ενός διαδραστικού χώρου τρόμου στο Vejle, όπου χρησιμοποιούνται ηθοποιοί και ειδικά εφέ για να προκαλέσουν φόβο. Τα ίδια τρία μοτίβα συμπεριφοράς και κινήτρων εντοπίστηκαν, γεγονός που ενισχύει τη θεωρία του σε διαπολιτισμικό επίπεδο.

Ο εγκέφαλος του… τρόμου

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, τα ευρήματα επεκτάθηκαν: όσοι παρακολουθούσαν συστηματικά ταινίες τρόμου έδειξαν υψηλότερη ψυχολογική ανθεκτικότητα. Ήταν πιο πιθανό να δηλώσουν ότι αντιμετωπίζουν τα νέα με ψυχραιμία και ότι πιστεύουν στην ικανότητά τους να ανταποκριθούν στις δυσκολίες.

Η επιστημονική εξήγηση συνδέεται με την ιδέα ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί ως «μηχανή πρόβλεψης», μια θεωρία που υποστηρίζεται από σύγχρονες έρευνες στη νευροεπιστήμη και τη φιλοσοφία. Ο Miller εξηγεί ότι ο εγκέφαλος δημιουργεί συνεχώς προσομοιώσεις του κόσμου για να ερμηνεύει και να προβλέπει γεγονότα, κάτι που βοηθά στην αποτελεσματική προσαρμογή σε ένα αβέβαιο περιβάλλον. Οι ιστορίες τρόμου ενεργοποιούν αυτή τη λειτουργία, κρατώντας το σύστημα πρόβλεψης «σε εγρήγορση», και εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο στο να διαχειρίζεται καλύτερα την αβεβαιότητα.

Ο τρόμος δίνει τη δυνατότητα να πειραματιστούμε με τον φόβο, με ασφάλεια. Η προβολή μπορεί να διακοπεί, να ελεγχθεί, να περιοριστεί ανά πάσα στιγμή. Αυτή η αίσθηση ελέγχου καθιστά την εμπειρία χρήσιμη για ψυχολογική εξοικείωση με δυσάρεστα συναισθήματα.

Ο Scrivner υποστηρίζει ότι η ίδια λογική μπορεί να αξιοποιηθεί και σε θεραπευτικά περιβάλλοντα.

Παραδείγματα όπως το βιντεοπαιχνίδι MindLight, που αναπτύχθηκε από ερευνητές στην Ολλανδία, επιβεβαιώνουν αυτή τη δυνατότητα. Το παιχνίδι, το οποίο απευθύνεται σε παιδιά με άγχος, χρησιμοποιεί αισθητήρες EEG για να παρακολουθεί την εγκεφαλική δραστηριότητα του παίκτη. Όσο πιο ήρεμος παραμένει, τόσο φωτεινότερο γίνεται το φως του χαρακτήρα του, και τα τέρατα μετατρέπονται σε φιλικά ζώα. Αντίθετα, αν το άγχος αυξηθεί, εμφανίζονται οδηγίες για ηρεμία.

Κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι παιδιά που παίζουν τακτικά το παιχνίδι παρουσιάζουν μείωση του άγχους, συγκρίσιμη με αυτή της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT).

Σε επιστημονική ανασκόπηση, ο Scrivner αναφέρει ότι το περιεχόμενο τρόμου προσφέρει στους ανθρώπους την ευκαιρία να εξασκηθούν σε δεξιότητες όπως:

γνωστική αναπλαισίωση (reappraisal),

αντοχή σε σωματικά δυσάρεστα συναισθήματα (somatic tolerance),

αμφισβήτηση συναισθηματικής συλλογιστικής (emotional reasoning).

Για όσους… αποφεύγουν το είδος, ίσως αξίζει να εξετάσουν πιο ήπιες μορφές τρόμου, ξεκινώντας από βιβλία ή ιστορίες που συνδέονται με προσωπικά τους ενδιαφέροντα, ώστε να ανακαλύψουν ενδεχομένως μια νέα, απροσδόκητα ευεργετική εμπειρία.

Διαβάστε επίσης:

Ο Τζέσι Άιζενμπεργκ μιλά για τη συνέχεια του «The Social Network»

«The Beatles»: Ανακοινώθηκε επίσημα το γυναικείο cast της φιλόδοξης παραγωγής του Sam Mendes (photos)

Φάρσα ή κέρασμα; 10+5 κορυφαίες ταινίες για στοιχειωμένο Halloween (photos/videos)