Τουλάχιστον μία δεκαετία είχε να ζήσει το Φανάρι στιγμές τέτοιας διεθνούς προβολής. Η επίσκεψη του Πάπα Λέοντα ΙΔ’ στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο πλαίσιο του πρώτου μεγάλου ταξιδιού του στο εξωτερικό, συνδύασε υψηλό συμβολισμό, πυκνό μήνυμα ενότητας και λεπτές γεωπολιτικές αποχρώσεις. Από την κοινή προσευχή στη Νίκαια έως την τελετουργική υπογραφή της κοινής δήλωσης στην Αίθουσα του Θρόνου, η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη έστειλαν ένα ηχηρό σήμα: η μεταξύ τους σχέση βρίσκεται σε μια νέα, πιο δυναμική φάση.

Η επίσκεψη του Πάπα Λέοντα ΙΔ’ στο Φανάρι δεν είναι ένα στιγμιότυπο· είναι πιθανό σημείο καμπής. Για την Ορθοδοξία, ενισχύει το διεθνές κύρος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως σε μια περίοδο αμφισβητήσεων. Για την Καθολική Εκκλησία, αποτελεί την πιο δυνατή δήλωση πως η ενότητα του χριστιανικού κόσμου είναι ξανά στην κορυφή της ατζέντας.

Και για τον κόσμο; Στέλνει το μήνυμα πως, σε έναν αιώνα πολέμων, μεταναστευτικών κρίσεων και κοινωνικών εντάσεων, δύο από τους σημαντικότερους θρησκευτικούς θεσμούς του πλανήτη επιλέγουν να μιλήσουν με κοινή φωνή.

Το χρονικό της επίσκεψης: από τη Νίκαια στο Φανάρι

Η συνάντηση των δύο προκαθημένων είχε μια βαθιά ιστορική πρόγευση. Το προηγούμενο 24ωρο, Πάπας και Πατριάρχης βρέθηκαν μαζί στη Νίκαια, στον τόπο όπου πριν από 1700 χρόνια διαμορφώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως, η κοινή θεολογική μήτρα της Χριστιανοσύνης. Εκεί, με φόντο την έκκληση για ειρήνη και αδελφοσύνη, οι δύο ηγέτες ανέβηκαν τα ίδια σκαλοπάτια που είχαν πατήσει οι επίσκοποι της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου.

Την επομένη, στο Φανάρι, η τελετουργία ακολούθησε την πατροπαράδοτη ορθόδοξη ακρίβεια. Ο Πάπας εισήλθε στον ναό του Αγίου Γεωργίου συνοδεία του Οικουμενικού Πατριάρχη, άναψε κερί, προσκύνησε εικόνα και στάθηκε δίπλα στον Βαρθολομαίο κατά τη Δοξολογία. Στην υπογραφή της κοινής δήλωσης παρευρέθησαν ιεράρχες, εκπρόσωποι Εκκλησιών και διπλωμάτες, σε μια στιγμή όπου το θρησκευτικό τελετουργικό συναντούσε το διεθνές ενδιαφέρον.

Ακολούθησε κατ’ ιδίαν συνάντηση των δύο ηγετών, διάρκειας περίπου μισής ώρας, σε ιδιαίτερα θερμό κλίμα σύμφωνα με πηγές του Πατριαρχείου. Παρότι δεν δημοσιεύθηκαν λεπτομέρειες, οι δηλώσεις που έγιναν μετά αφήνουν εντύπωση πως οι δύο πλευρές συζήτησαν τόσο θεολογικά όσο και πολιτικά ζητήματα.

Τα μηνύματα των δύο ηγετών: ενότητα, διάλογος και παγκόσμια ευθύνη

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, στην ομιλία του, τόνισε ότι η παρουσία του Πάπα στο Φανάρι «ευλογεί» τη θητεία του νέου Ποντίφικα και αναδεικνύει τον ιστορικό ρόλο της Κωνσταντινούπολης. Υπογράμμισε ότι οι Εκκλησίες έχουν ευθύνη να δίνουν ενιαία φωνή σε έναν κόσμο που συγκλονίζεται από πολέμους· έκανε ειδική αναφορά στον αγώνα για ειρήνη στη Μέση Ανατολή και στην ανάγκη προστασίας των χριστιανικών κοινοτήτων που ζουν σε καθεστώς επισφάλειας.

Ο Πάπας Λέων ΙΔ’, από την πλευρά του, εστίασε στην «αμοιβαία εμπιστοσύνη» που χρειάζεται ο θεολογικός διάλογος, ενώ υπογράμμισε ότι η επιδίωξη «ορατής κοινωνίας» – μια φράση που επιλέγεται πολύ προσεκτικά από το Βατικανό – παραμένει στόχος, παρά τις δυσκολίες. Το γεγονός ότι το πρώτο σημαντικό του ταξίδι εκτός Ιταλίας έγινε σε Νίκαια και Φανάρι αποτελεί σαφές μήνυμα προτεραιότητας: η ενότητα του χριστιανικού κόσμου δεν είναι θεσμική ρουτίνα, αλλά κεντρική στρατηγική.

Γεωπολιτική διάσταση: ένα τριπλό μήνυμα σε Μόσχα, Άγκυρα και διεθνή κοινότητα

Η επίσκεψη δεν είχε μόνο εκκλησιαστικό αντίκτυπο. Στο παρασκήνιο λειτούργησε και ως ένα μήνυμα προς τρεις κρίσιμους αποδέκτες:

• Προς τη Μόσχα

Το Πατριαρχείο Μόσχας επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να εμφανίζεται ως ισχυρότερος πόλος στην Ορθοδοξία. Η κοινή δήλωση Πάπα–Πατριάρχη, όμως, αποκαθιστά το διεθνές κύρος του Φαναρίου και υπογραμμίζει ότι η Ρώμη βλέπει την Κωνσταντινούπολη ως τον φυσικό συνομιλητή της στον ορθόδοξο κόσμο.

• Προς την Άγκυρα

Η τουρκική κυβέρνηση επέτρεψε το ταξίδι αλλά παρακολουθεί στενά τις αναφορές περί θρησκευτικών ελευθεριών. Με την επίσκεψη αυτή, το Πατριαρχείο «αναπνέει» διεθνώς, ακόμη κι αν εσωτερικά παραμένει περιορισμένο από το τουρκικό νομικό πλαίσιο. Η παρουσία του Πάπα ενισχύει την παγκόσμια σημασία του θεσμού.

• Προς τον κόσμο

Η δήλωση για ειρήνη, διάλογο και προστασία των αδυνάτων αποτελεί μήνυμα ενότητας σε μια παγκόσμια συγκυρία όπου η θρησκεία συχνά εργαλειοποιείται. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι το κοινό αυτό μήνυμα μπορεί να λειτουργήσει ως φρένο σε ακραίες φωνές που επιχειρούν να πολώσουν τις χριστιανικές κοινότητες.

• Η Κοινή Δήλωση: περισσότερο από ένα τυπικό έγγραφο

Παρότι το πλήρες κείμενο της δήλωσης είναι συνοπτικό, σηματοδοτεί σαφείς δεσμεύσεις:

• Ενίσχυση του θεολογικού διαλόγου σε θεσμικό επίπεδο
• Κοινές πρωτοβουλίες για περιβάλλον, μετανάστευση, ειρήνη
• Σαφής αναφορά στη Νίκαια ως κοινό θεμέλιο
• Προώθηση πρωτοβουλιών για τους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής
• Αποκήρυξη κάθε μορφής φανατισμού στο όνομα της θρησκείας

Με άλλα λόγια, πρόκειται για έναν «οδικό χάρτη συνεργασίας», όχι για μια ανεπίσημη δήλωση καλής θέλησης.

Η “επόμενη ημέρα”: Τρία σενάρια για τις σχέσεις Καθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας

Με βάση όσα ειπώθηκαν, αλλά και την ιστορική πορεία των σχέσεων των δύο Εκκλησιών, προκύπτουν τρία ρεαλιστικά σενάρια για τα επόμενα χρόνια.

1. Το βραχυπρόθεσμο: Ενισχυμένη συνεργασία χωρίς θεολογικό άνοιγμα

Σε αυτό το σενάριο, οι δύο Εκκλησίες αυξάνουν τη συνεργασία τους σε:

• ανθρωπιστικές δράσεις
• περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες
• κοινά κείμενα για διεθνή ζητήματα
• στήριξη καταπιεσμένων χριστιανικών κοινοτήτων

Ο θεολογικός διάλογος συνεχίζεται, αλλά χωρίς ουσιαστικές δογματικές μετακινήσεις. Οι αρχές παραμένουν ίδιες, η σχέση όμως γίνεται στενότερη.
Αυτό το σενάριο φαίνεται το πιο πιθανό για την ερχόμενη πενταετία.

• Μεσοπρόθεσμο: Θεσμική προσέγγιση: μικρά αλλά απτά βήματα προς «ορατή κοινωνία»

Σε αυτό το σενάριο:

• επανενεργοποιείται δυναμικά η Μικτή Θεολογική Επιτροπή
• εξετάζονται από κοινού θέματα όπως το πρωτείο και η συνοδικότητα
• ενδέχεται να υπάρξει κοινός εορτασμός Πάσχα
• ενισχύονται οι ανταλλαγές ιεραρχών και σπουδαστών

Δεν μιλάμε ακόμη για δογματική συμφωνία, αλλά για θεσμική σύγκλιση. Η «ορατή κοινωνία» που ανέφερε ο Πάπας γίνεται πιο πιθανή, ως ένα είδος ευρυγώνιας συνεργασίας.

• Μακροπρόθεσμο: Μεγάλη θεολογική τομή: ένα ιστορικό βήμα προς επανένωση

Σε αυτό το τολμηρότερο σενάριο, Ορθόδοξη και Καθολική Εκκλησία προχωρούν σε:

• συμφωνία γύρω από το πρωτείο της Ρώμης με όρους συνοδικότητας
• διαμόρφωση νέας εκκλησιολογικής ισορροπίας
• δημιουργία μιας οικουμενικής μορφής «κοινωνίας Εκκλησιών»

Πρόκειται για ένα ιστορικό βήμα που δεν μπορεί να γίνει μέσα σε λίγα χρόνια, όμως η σημερινή δυναμική – και ο ρόλος προσώπων όπως ο Βαρθολομαίος, αλλά και ο νέος Ποντίφικας – μπορεί να ανοίξει την πόρτα.

Διαβάστε επίσης:

Εντείνεται η πίεση Τραμπ στη Βενεζουέλα – Για «αποικιοκρατική απειλή» μιλάει το ΥΠΕΞ της κυβέρνησης Μαδούρο

Πόλεμος στην Ουκρανία: Οικονομική «μαύρη τρύπα» για την Ευρώπη – Το αστρονομικό ποσό που θα χρειαζόταν για την ανοικοδόμηση της χώρας αν η ανακωχή ερχόταν… αύριο

Ανάκληση Airbus – Reuters: Ποιες αεροπορικές εταιρείες επηρεάζονται με ακυρώσεις, καθυστερήσεις, τι ισχύει για Aegean, SKY express