Η εικόνα Βενιζέλου – Καραμανλή στο ίδιο πάνελ, να μιλούν σχεδόν με στοργή ο ένας για τον άλλον, θα ήταν αδιανόητη στην εποχή που το ΠΑΣΟΚ κατηγορούσε τον τότε πρωθυπουργό ότι «χρεοκόπησε τη χώρα». Στην επετειακή εκδήλωση για τα 15 χρόνια της «Δημοκρατίας», η συνύπαρξη των δύο πρώην ηγετών δεν ήταν απλώς ένα θεσμικό στιγμιότυπο.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος επιλέγει συνειδητά να ξαναμιλήσει για την ιστορία της Μεταπολίτευσης: από την πόλωση σε ένα αφήγημα «υπεύθυνων ιστορικών παρατάξεων» που καλούνται ξανά να βγάλουν τα «κάστανα από τη φωτιά». Ηταν μια σαφής πολιτική δήλωση για το πού βρίσκεται σήμερα το σύστημα εξουσίας και πού μπορεί να πάει αύριο.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, αξιοποιώντας το θέμα «Η κρίση της Δημοκρατίας σήμερα», επέλεξε να χτίσει ένα αφήγημα.

Χρησιμοποιεί το διεθνές πλαίσιο –τη διαπίστωση ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι πλέον μειοψηφικό φαινόμενο στον πλανήτη– ως «σκηνικό», για να φτάσει πολύ συγκεκριμένα στην ελληνική περίπτωση. Περιγράφει έναν κόσμο όπου η Δύση αμφισβητείται, οι θεσμοί πιέζονται, οι κοινωνίες κουράζονται, και μέσα σε αυτό βάζει την Ελλάδα ως χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που ζει μια διπλή κρίση: θεσμική και κοινωνική.

Ο Βενιζέλος περιέγραψε μια Ελλάδα που βγήκε «στα χαρτιά» από την κρίση, αλλά δεν έκλεισε ποτέ πραγματικά τον λογαριασμό με τις ανισότητες και την αίσθηση αδικίας. Επικαλέστηκε το στοιχείο ότι το 67% των πολιτών δηλώνει πως ζει σε «υποκειμενική φτώχεια», άρα ακόμη και τμήματα της μεσαίας τάξης αισθάνονται ότι δεν τα βγάζουν πέρα, παρότι εργάζονται. Στο ίδιο κάδρο εντάσσει την ακρίβεια, τις ανισότητες, τον «αντιπαραγωγικό μεγάλο πλούτο» και τη σταδιακή διάβρωση της εμπιστοσύνης προς όλους τους θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης της Δικαιοσύνης. Εκτός όμως από τα θερμά λόγια για τον Κώστα Καραμανλή εξίσου θερμά και ακόμη περισσότερο ήταν τα λόγια του για τον Αντώνη Σαμαρά που ήταν παρών στην εκδήλωση.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος δήλωσε περήφανος για την κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου την ίδια ώρα που στελέχη του ΠΑΣΟΚ κάνουν ότι είναι την έχουν ξεχάσει.

Περιγράφει ότι στα χρόνια της κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου η Ελλάδα είχε ήδη πετύχει αναδιάρθρωση χρέους, είχε χαράξει πορεία εξόδου από τα μνημόνια και δεν χρειαζόταν ούτε τρίτο μνημόνιο ούτε το δραματικό πρώτο εξάμηνο του 2015. Εκεί στοχεύει ευθέως την κυβέρνηση Τσίπρα αλλά και την επιστροφή του πρώην πρωθυπουργού στο πολιτικό σκηνικό δηλώνοντας περήφανος για όσα έκανε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του. Κατά το χθεσινό αφήγημα του Βενιζέλου η «πρώτη φορά Αριστερά» εμφανίζεται ως η πολιτική επιλογή που επιβάρυνε ξανά τη χώρα με μια επιπλέον συμφωνία, υπερπλεονάσματα και βαριά υπερφορολόγηση, διαρρηγνύοντας ακόμη περισσότερο το κοινωνικό συμβόλαιο.

Εκεί ακριβώς αρχίζει και η ουσιαστική πολιτική επίθεση στην κυβέρνηση, χωρίς να αναφερθεί ποτέ ονομαστικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Η κριτική του στρέφεται στην «αυτοδύναμη μονοκομματική πλειοψηφία που έχει μετατραπεί σε μονοπρόσωπη εξουσία», χωρίς θεσμικές αντιρροπήσεις και με διαρκείς σκιές ως προς τη διαφάνεια. Χρησιμοποιεί τις υποθέσεις υποκλοπών, Novartis, ΟΠΕΚΕΠΕ και Τεμπών ως αλληλουχία «εμβληματικών υποθέσεων» που, όπως λέει, καλλιεργούν στη κοινωνία την πεποίθηση ότι κυριαρχούν η συγκάλυψη και η αδιαφάνεια.

Ακόμη πιο αιχμηρή είναι η διατύπωση ότι «η χώρα έχει καταστεί ουσιαστικά μη διακυβερνήσιμη». Δεν εννοεί ότι δεν υπάρχει κυβέρνηση ή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αλλά ότι ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος εξουσίας, η κουλτούρα σύγκρουσης χωρίς ουσιαστικό διάλογο και η αδυναμία για συναινέσεις κρατούν την Ελλάδα «στις τελευταίες θέσεις των ευρωπαϊκών κατατάξεων». Εκεί εισάγει το δίπολο «υπερβάσεις – ρήξεις – συναινέσεις» ως προϋπόθεση για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και ουσιαστική αναστύλωση του κράτους δικαίου.

Το ενδιαφέρον όμως δεν είναι μόνο τι είπε, αλλά και ποιος το είπε, πού και δίπλα σε ποιον. Η κοινή εμφάνιση με τον Κώστα Καραμανλή λειτουργεί σαν πολιτική αμνήστευση του παρελθόντος: ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ όχι μόνο δεν επαναφέρει τη γραμμή περί «καραμανλικής χρεοκοπίας», αλλά μιλά για «μεγάλο κεκτημένο της Μεταπολίτευσης» που θεμελίωσαν Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ανδρέας Παπανδρέου, ενώ δηλώνει υπερήφανος για την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου. Χτίζει έτσι μια ενιαία αφήγηση «υπεύθυνης διακυβέρνησης», πέρα από τα παλιά στρατόπεδα.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα σενάρια που θέλουν τον Βενιζέλο ως πιθανό υπερκομματικό πρόσωπο σε περίπτωση αδυναμίας σχηματισμού αυτοδύναμης κυβέρνησης αποκτούν συγκεκριμένο περιεχόμενο. Ο ίδιος περιγράφει ακριβώς το υπόστρωμα πάνω στο οποίο θα μπορούσε να πατήσει μια κυβέρνηση ευρείας συνεργασίας: συνταγματικές εγγυήσεις, ενίσχυση Δικαιοσύνης και ανεξάρτητων αρχών, θεσμικές συναινέσεις σε εκλογικό σύστημα και αναθεώρηση Συντάγματος. Μιλά δηλαδή σαν άνθρωπος που ξέρει το manual μιας διακομματικής «θεσμικής κυβέρνησης» κι όχι ενός απλού συνασπισμού εξουσίας.

Το βιογραφικό του –διαχειριστής του PSI, αντιπρόεδρος κυβερνήσεων σε περίοδο κρίσης, κορυφαίος συνταγματολόγος με διεθνείς διασυνδέσεις– τον καθιστά έτσι κι αλλιώς ελκυστικό για σενάρια υπερκομματικού πρωθυπουργού: έχει αποστάσεις από το σημερινό ΠΑΣΟΚ, δεν ταυτίζεται με τον ΣΥΡΙΖΑ, διατηρεί γέφυρες με τη ΝΔ μέσω της κοινής μνήμης της συγκυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου και, πλέον, μέσω της δημόσιας σύμπλευσης με τον Κώστα Καραμανλή.

Όμως και η εξαιρετικά θερμή αναφορά του Κώστα Καραμανλή στον Ευάγγελο Βενιζέλο λειτουργεί σαν πολιτικό «πιστοποιητικό αξιοπιστίας» προς τον χώρο της ΝΔ. Δεν αρκεί από μόνο του για να κλειδώσει μια μετεκλογική λύση, αλλά σίγουρα διευκολύνει τη βάση και τους βουλευτές να αποδεχθούν έναν υπερκομματικό ρόλο Βενιζέλου.

Το αν αυτά τα σενάρια θα ενεργοποιηθούν εξαρτάται από το εκλογικό αποτέλεσμα και την δύναμη των κομμάτων στο μετεκλογικό σκηνικό.

Το σίγουρο είναι ότι ο Βενιζέλος, με αυτή την εμφάνιση, δεν απευθύνθηκε μόνο στο ακροατήριο του Καπνεργοστασίου. Έστειλε μήνυμα προς τα πάνω του πολιτικού συστήματος ότι, στην επόμενη κρίση διακυβέρνησης, ο πραγματικός καμβάς δεν θα είναι οι έδρες, αλλά η αξιοπιστία των θεσμών – και ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι θα σταθούν όρθιοι.

Η ομιλία του λειτουργεί σαν πολιτική πλατφόρμα για μια επόμενη μέρα όπου η χώρα θα χρειαστεί κάτι παραπάνω από διαχειριστή: θα χρειαστεί κάποιον να ξαναγράψει, αυτή τη φορά με πραγματικούς όρους, το κοινωνικό και θεσμικό συμβόλαιο της Δημοκρατίας της.

Διαβάστε επίσης:

Συνεδριάζει σήμερα το ΚΥΣΕΑ υπό τον πρωθυπουργό

Μονομαχία  για το Eurogroup: Ο Νότος στηρίζει Πιερρακάκη, ο Βέλγος… κουβαλάει βαρίδια

«Μπαράζ» Καραμανλή – Βενιζέλου εφ’ όλης της ύλης: Πυρά κατά της κυβέρνησης για θεσμούς, δικαιοσύνη, κοινοβουλευτισμό