Για την Hope Genesis δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις. Το έργο της μιλάει από μόνο του. Περισσότερα από 900 παιδιά έχουν γεννηθεί μέσα από τα προγράμματα της τα τελευταία 15 χρόνια σε περισσότερες από 400 απομακρυσμένες και παραμεθόριες περιοχές και δεκάδες νησιά από άκρη σε άκρη της χώρας μας.

Καστελόριζο, Χάλκη, Οθωνοί, Ερεικούσσα, Γαύδο, Αγιος Ευστράτιος, ορεινά χωριά των Αγράφων και του Ολύμπου. Εκατοντάδες παιδικές φωνούλες στην  εσχατιά της Ελλάδας, έχουν δώσει και πάλι ζωή σε χωριά και νησιά στα οποία λειτουργούν παιδικοί σταθμοί και δημοτικά σχολεία. Τα προγράμματα της Hope Genesis δεν αποδεικνύουν μόνο ότι με στοχευμένες ενέργειες -που βοηθούν τα ζευγάρια να γίνουν γονείς-, υπάρχει ελπίδα για να αναστραφεί η ραγδαία συρρίκνωση του πληθυσμού μας.

Αποδεικνύει επίσης την αδιαφορία ή την ανεπάρκεια όλων των κυβερνήσεως των τελευταίων 30 ετών να αντιληφθούν το νούμερο ένα πρόβλημα της Ελλάδας που δεν είναι άλλο από την υπογεννητικότητα και το δημογραφικό.

Ο Δρ. Στέφανος Χανδακάς, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος Αναπαραγωγής Ιδρυτής και Πρόεδρος της HOPEgenesis, Πρόεδρος του Νοσοκομείου Μητέρα μιλάει στο topontiki.gr για τις λύσεις που θα μπορούσαν να βρεθούν, εάν υπήρχε πολιτική βούληση, μέσα από ένα Εθνικό Κοινωνικό Συμβόλαιο για τη Γέννηση και την Οικογένεια που θα ήταν σταθερά δίπλα στους γονείς, από το πρώτο κιόλας παιδί που θα γεννούσαν μέχρι να γίνει 18 ετών.

1. Εκτός από το οικονομικό, για ποιους άλλους λόγους οι νέοι διστάζουν να κάνουν παιδιά;

Πίσω από την «ομπρέλα» του οικονομικού κρύβονται πολλοί, πιο βαθιοί λόγοι:

• Αβεβαιότητα για το μέλλον (γεωπολιτική αστάθεια, κλιματική κρίση, πανδημίες).

• Επαγγελματική ανασφάλεια και burnout – οι νέοι αισθάνονται ότι πρώτα πρέπει να “σταθούν στα πόδια τους” σε ένα εργασιακό περιβάλλον με χαμηλούς μισθούς, επισφάλεια και εξαντλητικούς ρυθμούς.

• Στέγη – η δυσκολία πρόσβασης σε προσιτή κατοικία, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα, είναι τεράστια.

• Έλλειψη υποστήριξης: λίγοι παιδικοί σταθμοί, δυσκολία συνδυασμού καριέρας και οικογένειας, μικρό δίκτυο βοήθειας από το κράτος.

• Αλλαγή αξιών και τρόπου ζωής – πολλοί νέοι δίνουν προτεραιότητα στην προσωπική ανάπτυξη, στις σπουδές, στα ταξίδια, στην ελευθερία, και φοβούνται ότι η γονεϊκότητα θα σημαίνει μόνο στέρηση.

Συνολικά, οι νέοι δεν αρνούνται τη γονεϊκότητα· νιώθουν όμως ότι το σύστημα δεν τους “κρατάει” αν κάνουν αυτό το βήμα.

2. Το 40% των νέων 16–25 δεν θέλουν παιδιά λόγω κλιματικής αλλαγής. Υπάρχει αυτό το νέο ρεύμα στην Ελλάδα;

Υπάρχουν πια μεγάλες διεθνείς μελέτες σε δεκάδες χιλιάδες νέους 16–25 ετών, που δείχνουν ότι περίπου 4 στους 10 σκέφτονται σοβαρά να μην κάνουν παιδιά ή να κάνουν λιγότερα λόγω της κλιματικής κρίσης και της αίσθησης ότι «ο κόσμος πάει προς το χειρότερο». Πολλοί νιώθουν θυμό, ανησυχία και ότι οι κυβερνήσεις τους έχουν αποτύχει. Αυτό το φαινόμενο έχει πλέον όνομα: climate anxiety / eco-anxiety.

Στην Ελλάδα, οι έρευνες δείχνουν ότι ο βασικός λόγος χαμηλής γονιμότητας παραμένει η οικονομική ανασφάλεια και η εργασιακή/στεγαστική πίεση, όχι η κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, ειδικά στις νέες γενιές, σε μεγάλα αστικά κέντρα και σε πιο μορφωμένα στρώματα, ακούμε όλο και συχνότερα το επιχείρημα:

«Φοβάμαι να φέρω ένα παιδί σε έναν κόσμο με κλιματική κρίση, πολέμους και αβεβαιότητα».

Άρα, ναι, το ρεύμα υπάρχει και στην Ελλάδα, αλλά συνδέεται και “κουμπώνει” πάνω σε μια ήδη υπάρχουσα αίσθηση γενικευμένης ανασφάλειας.

3. Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο ζευγάρι που θέλει να κάνει οικογένεια αλλά διστάζει;

Θα τους έλεγα τρία πράγματα:

1. Δεν υπάρχει «τέλεια στιγμή». Αν περιμένουμε να λυθούν όλα –μισθοί, στεγαστικό, παγκόσμια ειρήνη– δεν θα κάνουμε ποτέ παιδιά. Αυτό που χρειάζεται είναι μια ρεαλιστική ασφάλεια: κάποια εισοδήματα, μια βασική στέγη, ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.

2. Κοιτάξτε τη σχέση σας και το δίκτυο στήριξης. Οι γονείς, τα πεθερικά, οι φίλοι, οι δομές (σταθμοί, γιαγιάδες-παππούδες) παίζουν τεράστιο ρόλο. Ένα παιδί δεν μεγαλώνει μόνο με δύο ανθρώπους, αλλά με ένα “χωριό”.

3. Μην φοβηθείτε να ζητήσετε ενημέρωση. Ένας έλεγχος γονιμότητας, μια συζήτηση με ειδικό για τον οικογενειακό προγραμματισμό, μπορεί να μειώσει πολύ το άγχος. Πολλές φορές ο φόβος είναι μεγαλύτερος από την πραγματικότητα.

Και κάτι ακόμη πιο ανθρώπινο: κανένα παιδί δεν έρχεται σε έναν “τέλειο” κόσμο. Οι γονείς όμως μπορούν να γίνουν η ασφαλής φωλιά μέσα στην ατέλεια αυτού του κόσμου.

4. Πολλές γυναίκες αφήνουν τη μητρότητα μετά τα 40. Τι τις συμβουλεύετε;

Ιατρικά, πρέπει να είμαστε απολύτως ειλικρινείς:

• Η φυσική γονιμότητα μειώνεται σημαντικά μετά τα 35 και ακόμη πιο απότομα μετά τα 38–40.

• Μετά τα 40 αυξάνουν οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες, οι αποβολές, οι επιπλοκές της κύησης.

Άρα, σε μια γυναίκα 30–35 ετών που δεν είναι έτοιμη για παιδί, θα έλεγα:

• Σκεφτείτε σοβαρά την κρυοσυντήρηση ωαρίων ως “ασφάλεια χρόνου”, ιδανικά πριν τα 35.

Σε μια γυναίκα που με πλησιάζει στα 40+ και δεν θέλει να χρησιμοποιήσει δωρεά ωαρίων, θα προτείνω:

• Ολοκληρωμένο έλεγχο γονιμότητας,

• Ρεαλιστική συζήτηση για τα ποσοστά επιτυχίας,

• Ενημέρωση για όλες τις επιλογές (φυσική σύλληψη, IVF, χρήση δικών ωαρίων όσο γίνεται, αλλά και τι σημαίνει η δωρεά ωαρίων).

 Η σύστασή μου είναι: να μην πάρουμε μια τόσο μεγάλη απόφαση βασισμένη σε μύθους του Instagram, αλλά σε επιστημονικά δεδομένα και σε ειλικρινή διάλογο με τον γιατρό.

5.  Μιλήστε μας στο project της HOPEgenesis

Η HOPE genesis γεννήθηκε από μια πολύ απλή αλλά σοκαριστική διαπίστωση όταν ξεκίνησα να ταξιδεύω σε ακριτικά νησιά: ολόκληρες περιοχές στην Ελλάδα είχαν μηδενικές ή σχεδόν μηδενικές γεννήσεις για χρόνια. Εκεί κατάλαβα ότι η μητρότητα, σε αυτές τις περιοχές, είχε γίνει προνόμιο και όχι δικαίωμα.

Η οργάνωση στηρίζει γυναίκες που ζουν σε ακριτικά νησιά και απομονωμένα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας, αναλαμβάνοντας:

• Όλα τα ιατρικά έξοδα της κύησης και του τοκετού,

• Τα έξοδα μετακίνησης και διαμονής σε συνεργαζόμενα μαιευτήρια,

• Και πλέον, δωρεάν θεραπείες υπογονιμότητας (IVF) για γυναίκες από 28 νησιά και 4 δήμους της ηπειρωτικής χώρας, σε συνεργασία με μεγάλα κέντρα γονιμότητας.

Μέχρι σήμερα, τα προγράμματα της HOPEgenesis έχουν συμβάλει στη γέννηση πάνω από 900 παιδιών σε απομακρυσμένες και παραμεθόριες περιοχές, καλύπτοντας περισσότερες από 400 περιοχές δράσης και δεκάδες νησιά.

Σε συνεργασία με εταιρείες και δήμους, προχωράμε επίσης σε παρεμβάσεις σε δομές προσχολικής αγωγής και παιδικούς σταθμούς, γιατί η οικογένεια δεν χρειάζεται στήριξη μόνο μέχρι τον τοκετό, αλλά σε όλο τον κύκλο της προσχολικής ζωής.

6. Η HOPE Genessis έχει αποκαλύψει την αδιαφορία για το δημογραφικό. Αν ήσασταν Πρωθυπουργός, τι παραπάνω θα κάνατε;

Αντί για μεμονωμέναμέτρα, θα ξεκινούσα από ένα Εθνικό Σχέδιο για το Δημογραφικό με ορίζοντα 20–30 ετών, το οποίο:

1. Θα υπερέβαινε τις κυβερνητικές θητείες. Διακομματική συμφωνία, με ετήσια αξιολόγηση και διαφάνεια στα αποτελέσματα.

2. Φορολογικό & εισοδηματικό πλαίσιο φιλικό προς τις οικογένειες: κλιμακωτές μειώσεις φόρων ανά παιδί, ιδιαίτερα από το 2ο και μετά, ενίσχυση των πολύτεκνων, αλλά με έξυπνη στόχευση στους πιο ευάλωτους.

3. Καθολική, ποιοτική προσχολική αγωγή: επαρκείς παιδικοί σταθμοί, ολοήμερα σχολεία, δομές φύλαξης σε όλη τη χώρα, ώστε η γυναίκα να μην αναγκάζεται να επιλέξει ανάμεσα σε καριέρα και οικογένεια.

4. Στέγη νέων ζευγαριών: προγράμματα χαμηλότοκων δανείων ή επιδότησης ενοικίου ειδικά για οικογένειες με παιδιά.

5. Στήριξη γονιμότητας και υγείας γυναικών: πρόσβαση σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, προγεννητικό έλεγχο, πρόληψη, σεβασμός στην εργασιακή προστασία της εγκύου.

6. Περιφερειακή πολιτική: κίνητρα για να μένει ζωντανή η Ελλάδα των νησιών και των ορεινών περιοχών (φορολογικά, εκπαιδευτικά και υγειονομικά).

Με δυο λόγια: από τα επιδόματα μετά τη γέννηση, σε μια συνολική “κουλτούρα φιλική προς την οικογένεια” πριν, κατά και μετά τη γέννηση.

7. Ποιες είναι οι προβλέψεις για τις γεννήσεις στην Ελλάδα τα επόμενα 20 χρόνια;

Σήμερα, η Ελλάδα καταγράφει ιστορικά χαμηλές επιδόσεις:

• Το 2023 είχαμε περίπου 71–72 χιλιάδες γεννήσεις, σχεδόν τις μισές από τον μέσο όρο της περιόδου 1950–1970.

• Ο δείκτης γονιμότητας βρίσκεται γύρω στο 1,2–1,3 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ κάτω από το 2,1 που χρειάζεται για αναπλήρωση πληθυσμού.

Σύμφωνα με τις διεθνείς προβολές, αν δεν αλλάξει κάτι δραστικά:

• Ο πληθυσμός από ~10,2 εκατ. σήμερα μπορεί να πέσει κοντά στα 8,2εκατ. μέχρι το 2050 (−17%), με πολύ μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων.

• Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα κινούμαστε για πολλά χρόνια γύρω στις 60–70 χιλιάδες γεννήσεις τον χρόνο, με σοβαρό κίνδυνο να δούμε ακόμη χαμηλότερα νούμερα αν συνεχιστεί η καθυστέρηση της τεκνοποίησης και η μετανάστευση των νέων.

Είναι μια σιωπηλή κρίση, γιατί δεν φαίνεται από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά τις συνέπειες (κλείσιμο σχολείων, πίεση στο ασφαλιστικό, έλλειψη εργατικού δυναμικού) τις βλέπουμε ήδη.

8. Η Ιταλία δίνει 500€/μήνα ανά παιδί μέχρι τα 18. Πώς βλέπετε τα εφάπαξ 2.000€ στην Ελλάδα;

Η Ιταλία έχει θεσπίσει το “Assegno Unico e Universale”, ένα καθολικό επίδομα ανά παιδί που καταβάλλεται μηνιαίως μέχρι τα 21, με κλίμακα που συνήθως κυμαίνεται περίπου 275-500€ τον μήνα ανά παιδί κάτω των 18, ανάλογα με το εισόδημα και τον αριθμό των παιδιών. Σε ορισμένα ειδικά προγράμματα ή χαμηλά εισοδήματα μπορεί να φτάνει και πολύ υψηλότερα ποσά, αλλά δεν είναι ένα ενιαίο, flat επίδομα 500€ για όλους.

Στην Ελλάδα, το εφάπαξ των 2.000€ για κάθε γέννηση είναι σίγουρα μια βοήθεια – αλλά:

• Καλύπτει μερικούς μόνο μήνες των πραγματικών εξόδων ενός παιδιού.

• Δεν δίνει στο ζευγάρι το αίσθημα σταθερής, προβλέψιμης στήριξης σε βάθος χρόνου, που είναι κρίσιμο για να πάρεις την απόφαση «κάνω 1ο, 2ο ή 3ο παιδί».

Προσωπικά θεωρώ ότι:

Τα σταθερά μηνιαία επιδόματα, συνδεδεμένα με εισόδημα και αριθμό παιδιών, είναι πολύ πιο αποτελεσματικά από ένα απλό “μπόνους γέννησης”.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το εφάπαξ είναι άχρηστο – αλλά από μόνο του δεν μπορεί να αλλάξει τη μεγάλη εικόνα.

9. “Οι πολιτικοί είτε δεν έχουν καταλάβει το μέγεθος της απειλής, είτε το αφήνουν στην ιδιωτική πρωτοβουλία”. Συμφωνείτε;

Θα έλεγα το εξής, με απόλυτη ειλικρίνεια:

• Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα: επίδομα γέννησης, φορολογικά κίνητρα, νέα πακέτα στήριξης, σχέδια για στέγη νέων, ενίσχυση προσχολικής αγωγής.

• Όμως, οι πολιτικές παραμένουν αποσπασματικές, συχνά επικοινωνιακές και όχι δομικές. Δεν έχουμε ακόμη ένα συνεκτικό, μακροπρόθεσμο “σχέδιο χώρας” για το δημογραφικό, όμως έχουμε κάνει την αρχή.

Η ιδιωτική πρωτοβουλία –όπως η HOPE genesis και άλλες οργανώσεις– έχει καλύψει κενά, έχει καινοτομήσει, έχει αποδείξει ότι λύσεις υπάρχουν. Δεν μπορεί όμως να υποκαταστήσει το κράτος σε κλίμακα.

Άρα, ναι, υπάρχει καθυστέρηση κατανόησης του πραγματικού μεγέθους της απειλής. Το δημογραφικό δεν είναι “ένα ακόμα θέμα” στην ατζέντα· είναι η βάση της οικονομίας, της άμυνας, του ασφαλιστικού, της ίδιας της ύπαρξής μας ως χώρας. 

Χρειαζόμαστε ένα Εθνικό Κοινωνικό Συμβόλαιο για τη Γέννηση και την Οικογένεια, όπου κράτος, ιδιωτικός τομέας και κοινωνία των πολιτών θα δουλεύουν μαζί – όχι ανταγωνιστικά.

Διαβάστε επίσης:

LSD, Ecstasy και ψυχεδελικά μανιτάρια: Από την «παρανομία» στις κλινικές δοκιμές για τις ψυχικές διαταραχές

Αυτή είναι η καλύτερη ώρα να ανεβείς στη ζυγαριά

Μελομακάρονα, κουραμπιέδες και … ορμόνες: Πώς η διατροφή στις γιορτές επηρεάζει την ευεξία των γυναικών