ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ψυχροπολεμικές όψεις των Βαλκανίων

Όταν το 1975 η Ελλάδα, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, έθεσε αίτημα ένταξης της χώρας στην ΕΟΚ, τα τότε εννέα κράτη – μέλη της βρέθηκαν μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση, καθώς η Ελλάδα ήταν ένα κράτος του Νότου που μόλις είχε βγει από μια επτάχρονη δικτατορία, βρισκόταν στο στάδιο του εκδημοκρατισμού και ταυτόχρονα είχε μια σαφώς λιγότερο ανεπτυγμένη οικονομία σε σχέση με τα προηγμένα κράτη της Ένωσης.

Είναι πλέον σαφές ότι το ευρωπαϊκό «Ναι» σχετιζόταν με ένα πολιτικό σκεπτικό το οποίο βασιζόταν σε ψυχροπολεμικούς υπολογισμούς που αφορούσαν τη σταθερότητα στον ευρωπαϊκό Νότο, μια περιοχή ιδιαίτερα ασταθή.

Το αίτημα αυτό ήρθε ως συνέχεια των προσπαθειών που άρχισαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα στην οποία παραχωρήθηκε καθεστώς σύνδεσης με την ΕΟΚ στις 9 Ιουλίου του 1961 για να ικανοποιηθεί τελικά το εθνικό μας αίτημα – σε πείσμα όλων των τότε προγνωστικών – στις 28 Μαΐου 1979, ημέρα που υπογράφτηκε η Συνθήκη Ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.

Επρόκειτο για μια ιστορική στιγμή καθοριστικής σημασίας για τη χώρα. Να τονίσουμε εδώ ότι η ένταξη της Ελλάδας προηγήθηκε μια πενταετία της αντίστοιχης ένταξης των χωρών του Νότου, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.

Με την ένταξή της σε αυτή την κοινότητα, η Ελλάδα ήρθε να επιβεβαιώσει και να συνεχίσει μια επιτυχή παράδοση συμμετοχής σε επωφελείς συμμαχίες – από την ίδρυση κιόλας του νεοελληνικού κράτους. Αυτές οι ιστορικές συμμαχίες, μάλιστα, επέτρεψαν στην Ελλάδα, μια χώρα μικρή, που βρισκόταν σε μια γεωπολιτικά ασταθή περιοχή με τη συνεχή τουρκική επιβουλή αλλά και μια οικονομική αστάθεια, να ενισχύσει αποφασιστικά την εθνική της ασφάλεια και να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη.

Μετά την πτώση της χούντας και την τραγωδία της Κύπρου που προκάλεσε το ελληνικό πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, με την επάνοδο του Καραμανλή δημιουργήθηκε μια νέα αντίληψη ως προς την άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Προφανώς, η χώρα εξαρτούσε την εθνική της ασφάλεια από τον αμερικανικό παράγοντα. Ωστόσο, τα πράγματα εκείνης της εποχής ήταν αρκετά περίπλοκα και η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν μια άλλη επιλογή με τα τότε μέτρα, πολύ προχωρημένη για να στρέψει κάποιος το ενδιαφέρον του.

Λόγω του Κυπριακού υπήρχε έντονος αντιαμερικανισμός, που αφορούσε και στην αμερικανική ανοχή απέναντι στη χούντα, καθώς και ένας έντονος σκεπτικισμός εναντίον της Δύσης γενικότερα. Να σημειώσουμε εδώ ότι και οι τρεις χώρες που ήταν υπό ένταξη τότε στην ΕΟΚ (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία) μόλις έβγαιναν από δικτατορίες και η Ουάσιγκτον ανησυχούσε ιδιαίτερα για τον προσανατολισμό που θα λάμβαναν – πάντα με κυρίαρχη την ψυχροπολεμική λογική.

Στα καθ’ ημάς, η Αμερική δεν ήθελε για κανέναν λόγο να διαταράξει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις το Κυπριακό (για το οποίο δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα). Ενδεικτικό είναι ένα ενημερωτικό σημείωμα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον Αύγουστο του 1974: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ενδιαφέρονται ουσιαστικά για την Κύπρο, αλλά τρέφουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις του κυπριακού προβλήματος στα θεμελιώδη αμερικανικά συμφέροντα στην Ελλάδα, την Τουρκία, την ανατολική Μεσόγειο».

Τότε ένας στενός κύκλος γύρω από τον Καραμανλή επέμενε σε μια ευρωπαϊκή στροφή: Η χώρα έπρεπε να απεξαρτηθεί κατά το δυνατόν από τις ΗΠΑ και να αναπτύξει πολυμερείς διπλωματικές σχέσεις δίχως να αμφισβητηθεί για κανέναν λόγο το «Ανήκομεν εις την Δύσιν». Η ένταξη στην ΕΟΚ φαινόταν ότι μπορούσε να προσφέρει λύσεις στα εσωτερικά προβλήματα της χώρας. Η ένταξη έγινε για τον Καραμανλή βασική προτεραιότητα της κυβερνητικής του πολιτικής.

Τα προβλήματα, ωστόσο, για την υλοποίηση μιας τέτοιας ιδέας ξεπερνούσαν τις φιλοδοξίες του Καραμανλή, καθώς μια πιθανή είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ θα συμπαρέσυρε αυτομάτως και αυτές της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, επίσης χωρών που μόλις είχαν βγει από δικτατορίες. Ακόμα, η ένταξη της χώρας μας θα διασάλευε τις ίσες ευρωπαϊκές αποστάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, η οποία, εκτός από σημαντικότατο μέλος του ΝΑΤΟ, ήταν και αυτή συνδεδεμένο μέλος που θα έμενε απέξω.

Επίσης η προοπτική μιας μεσογειακής διεύρυνσης θα ανέτρεπε την ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική. Σε γενικές γραμμές, υπήρχαν μια σειρά πολύ σοβαρών λόγων που έκαναν τους Ευρωπαίους ιδιαίτερα επιφυλακτικούς απέναντι σε αυτή την ένταξη.

Στο εσωτερικό μέτωπο τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα, καθώς τα γεγονότα στην Κύπρο έφεραν Ελλάδα και Τουρκία στα όρια μιας πολεμικής σύγκρουσης. Ωστόσο, τότε, όλο το πολιτικό σύστημα κατέληξε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις ήταν απροετοίμαστες και ουσιαστικά ελάχιστα εξοπλισμένες για να συμμετέχουν σε μια πολεμική σύγκρουση. Υπό την πίεση της λαϊκής οργής, ο Καραμανλής αντί για πόλεμο προτίμησε τη λιγότερο επώδυνη – όπως θεωρούσε – για τα εθνικά συμφέροντα λύση, που ήταν να αποχωρήσει η χώρα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και να επαναδιαπραγματευθεί το μέλλον των βάσεων στην Ελλάδα.

Ταυτόχρονα, η νέα πολιτική πραγματικότητα έβαζε τους δυτικούς σε σκέψεις, καθώς παρατηρούνταν μια άνοδος της Αριστεράς, που έθετε υπό αμφισβήτηση τον δυτικό προσανατολισμό της χώρας.

Παρότι το 1974 το νεοσύστατο ΠΑΣΟΚ είχε καταλάβει την τρίτη θέση, όλοι έβλεπαν πως αποκτούσε τεράστια απήχηση, με αιχμή του δόρατος τον αντιαμερικανισμό και την εναντίωση στην ΕΟΚ. Ο Καραμανλής έμεινε σταθερά προσηλωμένος στον στόχο του και σε μιαν επίσκεψη του καγκελαρίου Σμιτ στην Αθήνα, το 1975, του εξήγησε ότι αν δεν γινόταν η Ελλάδα δεκτή στην ΕΟΚ, ο αντιδυτικισμός θα επικρατούσε – με άγνωστη κατάληξη.

Στην ΕΟΚ γνώριζαν πολύ καλά ότι αν δεν πρόσφεραν στον Καραμανλή μια επιτυχία, κινδύνευε να τιναχτεί στον αέρα η διαδικασία του εκδημοκρατισμού στη χώρα. Πράγμα που θα σήμαινε και μια επικίνδυνη στροφή στην εξωτερική πολιτική της, που δεν θα συνέφερε κανέναν.

Όσο πρωτοπόρα και ρηξικέλευθη ήταν η πολιτική επιλογή της ένταξης της χώρας στην ΕΟΚ από τη μεριά Καραμανλή, άλλο τόσο ήταν και η απόφαση της ΕΟΚ να αποδεχτεί το ελληνικό αίτημα και να εντάξει τη χώρα στον ευρωπαϊκό κόσμο, ανοίγοντας ταυτόχρονα έναν νέο δρόμο που θα οδηγούσε σε θεμελιώδεις αλλαγές στη φύση της Ένωσης αλλά και του ρόλου της στη διεθνή πολιτική σκηνή!

Διαβάστε επίσης

Έξι διεθνείς οργανισμοί «κατσαδιάζουν» τη Ν.Δ. – Βούκινο για την ελευθερία των ΜΜΕ

ΣΥΡΙΖΑ: Μηνύματα ετοιμότητας για την επόμενη μέρα

Η κυβέρνηση κάνει… στροφή στον ρεαλισμό όσον αφορά τους εκλογικούς στόχους