Ήδη από το 1914-15 ο αλύτρωτος ελληνισμός είχε στραμμένο το βλέμμα του και είχε εναποθέσει τις ελπίδες του στον Βενιζέλο και όχι στους αντιπάλους του και το Στέμμα.

Εκείνη την εποχή εφαρμοζόταν μαζικά η τουρκική πολιτική των εκτοπίσεων. Έπειτα από την επανάσταση των Νεότουρκων είχαν διαλυθεί οι όποιες ελπίδες για την τύχη των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της αυτοκρατορίας. Η πολιτική του βίαιου εκτουρκισμού είχε στόχο τους Έλληνες της Ανατολικής Θράκης και των μικρασιατικών παραλίων.

Έτσι, πολύ πριν από την καταστροφή, ο αναγκαστικός εκτοπισμός των Ελλήνων από τα παράλια στο εσωτερικό της χώρας δημιούργησε ένα μεγάλο κύμα 150 χιλιάδων προσφύγων προς τη μητέρα πατρίδα.

Υπό το βάρος αυτής της πραγματικότητας, ο Βενιζέλος υποχρεώθηκε τότε να δεχτεί αρχικά την ανταλλαγή πληθυσμών που πρότειναν οι Τούρκοι. Δηλαδή, να ανταλλαγούν Έλληνες της Ανατολικής Θράκης και Σμύρνης με μουσουλμάνους της ελληνικής Μακεδονίας και της Ηπείρου. Με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αυτές οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας διεκόπησαν.

Τότε η Τουρκία πολεμούσε εναντίον των Συμμάχων και στην Ελλάδα ξεκίνησε η σύγκρουση για την «ουδετερότητα» που πρότασσε ο βασιλιάς εναντίον της πολιτικής που πρότεινε ο Βενιζέλος, της συστράτευσης, δηλαδή, της χώρας με τις δυνάμεις της Αντάντ, καθώς είχε τη βεβαιότητα ότι αυτές τελικά θα επικρατούσαν και η συμμετοχή της χώρας στη συμμαχία αυτή θα είχε εθνικά επωφελή ανταλλάγματα.

Σχετικά με τη βενιζελική άποψη γράφει ο καθηγητής Γιώργος Μαυρογορδάτος («Μετά το 22, Η παράταση του διχασμού», εκδόσεις Πατάκη, σελ. 1882-3): «Με αυτές τις συνθήκες, η πολιτική του Βενιζέλου να συμμετάσχει η Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ δεν αποτελούσε απλώς μια ακραία αλυτρωτική ή και “ιμπεριαλιστική” επιχείρηση για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, όπως συχνά παρουσιάζεται. Εντελώς συγκεκριμένα, αποτελούσε το τελευταίο και μοναδικό ρεαλιστικό σχέδιο σωτηρίας από άμεσο αφανισμό αρχαίων ελληνικών κοινοτήτων, που ξεπερνούσαν τα δυο εκατομμύρια. Για τον Βενιζέλο, η πολιτική αυτή αποτελούσε “εκπλήρωσιν […] υποχρεώσεως προς τους αλύτρωτους αδελφούς”αλλά και “αναγκαίον προαπαιτούμενον του να μείνει το κράτος τούτο βιώσιμον”, όπως έλεγε στη Βουλή στις 21 Οκτωβρίου 1915».

Ακολούθησε ο καταστροφικός εθνικός διχασμός αλλά και η δικαίωση του Βενιζέλου σχετικά με την έκβαση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η πολιτική του αντιβενιζελικού στρατοπέδου, παρά τις υποκριτικές εθνικιστικές του κορώνες και τις βυζαντινές του φαντασιώσεις, ουσιαστικά συνέβαλε στον αφανισμό του αλύτρωτου ελληνισμού.

Είναι γνωστό ότι οι πρώτοι Μικρασιάτες πρόσφυγες, της περιόδου δηλαδή 1914-15, δεν έγιναν δεκτοί με ανοικτές αγκάλες. Όχι μόνο δεν βρήκαν αλληλεγγύη, αλλά ήρθαν αντιμέτωποι με την απόλυτη εχθρότητα των γηγενών και με κάθε είδους δυσκολία στην εγκατάστασή τους. Αποκορύφωμα της κάθε άλλο παρά θερμής υποδοχής που έτυχαν από τους Παλαιοελλαδίτες υπήρξε και το «πογκρόμ» των Νοεμβριανών, υπό την υψηλή εποπτεία του «Κράτους των Αθηνών»…

Έτσι, ο βενιζελισμός του αλύτρωτου ελληνισμού ήδη μετρά από την εποχή εκείνη και στηριζόταν πάνω σε ισχυρά δεδομένα καθώς η πολιτική του Βενιζέλου δικαιωνόταν, με αποκορύφωμα τη Συνθήκη των Σεβρών. Με τη μοιραία αντικατάσταση του Βενιζέλου από το αντιβενιζελικό στρατόπεδο άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, με αποκορύφωμα τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Το γεγονός ότι εκλήθη μετά ο Βενιζέλος να διαπραγματευτεί τη Συνθήκη της Λωζάννης ισχυροποίησε την πεποίθηση των προσφύγων ότι ο Βενιζέλος θα τα είχε καταφέρει καλύτερα. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο αυτός ο λόγος που ενίσχυσε τον βενιζελισμό των προσφύγων, αλλά και η εχθρική στάση της αντιβενιζελικής παράταξης απέναντι στο δράμα τους. Στους προσφυγικούς πληθυσμούς ήταν παγιωμένη η πεποίθηση ότι ο Βενιζέλος θα τα κατάφερνε καλύτερα από τους αντιπάλους του αλλά δεν έμεινε στην εξουσία να διαχειριστεί τις τύχες τους – κι αυτό οδήγησε στην καταστροφή και τον πλήρη τους αφανισμό.

Αλλά και στη διάρκεια της ελληνικής εκστρατείας, και μόνο το γεγονός ότι τη διαχειρίστηκε η αντιβενιζελική παράταξη ήταν αρκετό να επιβεβαιώσει τον βενιζελισμό τους – όπως και η υπόθεση ότι αν ο Βενιζέλος καλείτο να διαχειριστεί αυτήν την καταστροφή τα πράγματα θα ήταν ευνοϊκότερα, καθώς δεν υπήρξε χειρότερος χειρισμός από τον τρόπο που (δεν) αντέδρασε η αντιβενιζελική παράταξη… Αλλά και μετά το πέρας της καταστροφής και της ανταλλαγής πληθυσμών και με την κολοσσιαία διαχείριση της εγκατάστασης και ενσωμάτωσης των προσφύγων με την οποία ήρθε αντιμέτωπη η Ελλάδα, οι εκπρόσωποι της αντιβενιζελικής παράταξης έδειχναν αδιανόητη μικρόνοια και κομματική τυφλότητα.

Ήδη από τον Φεβρουάριο του 1922 ήταν εμφανής στον Γούναρη η επερχόμενη καταστροφή, πράγμα που επιβεβαιώνει η επιστολή του στον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών λόρδο Κώρζον. Εύλογα λοιπόν αναρωτιόταν ο Βενιζέλος στη Βουλή στις 25 Ιουνίου 1930 «εάν υπήρχε το αναγκαίον πολιτικόν θάρρος» για να ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα για την έγκαιρη και ασφαλή μεταφορά του ελληνικού πληθυσμού με τον κινητό του πλούτο. Εκτός αυτού, θα είχαν αποφευχθεί οι σφαγές των αμάχων, η κατάρρευση του μετώπου και η απώλεια της Ανατολικής Θράκης.

Τότε ο Τσαλδάρης, στον οποίο απευθυνόταν ο Βενιζέλος, ήγειρε αξιοθρήνητες αιτιάσεις. Σύμφωνα με αυτές, λοιπόν, δεν διατάχτηκε η εκκένωση του ελληνικού πληθυσμού επειδή θα αποτελούσε «…το σύνθημα της ηττοπάθειας προς τον στρατόν και θα ενέπνεε τον πανικόν εις τον εγχώριο πληθυσμόν. Άλλωστε, οι αρμόδιοι στρατιωτικοί και επιτελικοί κύκλοι, των οποίων εζητήθη η γνώμη, απεφάνθησαν ότι δια την εκκένωσιν των στρατιωτικώς κατεχομένων εδαφών από τον ομογενή πληθυσμόν θα απητείτο διάστημα έξι μηνών και δαπάνη ολοκλήρων εκατομμυρίων».

Αμετανόητο υπήρξε το Λαϊκό Κόμμα καθώς, οκτώ χρόνια μετά τον ολοκληρωτικό αφανισμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας, ο Παναγής Τσαλδάρης, που ηγείτο του αντιβενιζελικού κόμματος, δεν ντρεπόταν να επικαλείται αυτά τα φαιδρά επιχειρήματα προκειμένου να καλύψει τις κολοσσιαίες ευθύνες του Λαϊκού Κόμματος, υπερασπιζόμενος τον φίλο του και πρώην αρχηγό του Δημήτρη Γούναρη – σε βάρος της μνήμης του Εθνικού Ολοκαυτώματος.

Ο Βενιζελισμός έγινε στην ουσία το μοναδικό πολιτικό όχημα που οδήγησε τους πρόσφυγες στην εγκατάσταση και ενσωμάτωσή τους στην τόσο αφιλόξενη μητέρα πατρίδα, όπως αυτή εκπροσωπήθηκε από τις αντιβενιζελικές ορδές των Παλαιοελλαδιτών…

Διαβάστε επίσης:

Σε κάθοδο η αγορά

Kαλωσορίσατε στον Ψυχρό Πόλεμο, έστω και χωρίς κομμούνια

Κυβέρνηση: «Τετραγωνίζοντας τον κύκλο» για την ενέργεια