Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου, οι συντονισμένες κυρώσεις κατά της Ρωσίας, που επέβαλε ο πολυμερής συνασπισμός κρατικών δρώντων (Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία και άλλες), μεταξύ άλλων στοχοποιούν την οικονομική δραστηριότητα των ρωσικών ελίτ, τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων, τον πλούτο τους στο εξωτερικό, τους χρηματοοικονομικούς και ενεργειακούς τομείς, καθώς και την πρόσβαση της Ρωσίας στη δυτική τεχνολογία.

Οι εν λόγω κυρώσεις έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στη Ρωσία, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχουν επιφέρει το οικονομικό «νοκ άουτ» που πολλοί προέβλεπαν. Ωστόσο οι νέες κυρώσεις στις εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου, που επιβλήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2022, αναμένεται να αυξήσουν περαιτέρω την οικονομική πίεση στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Οι συντονισμένες κυρώσεις κατά τη Ρωσίας θεωρούνται σημαντικές για την παγκόσμια οικονομία λόγω του μεγέθους της ρωσικής οικονομίας (11η μεγαλύτερη το 2021). Εκτός από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων, η Ρωσία υπήρξε βασικός παγκόσμιος προμηθευτής μετάλλων (τιτάνιο, αλουμίνιο, νικέλιο κ.ά.), χημικών τα οποία χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ημιαγωγών, σιταριού και λιπασμάτων. Πέραν αυτών, πολλές αμερικανικές και διεθνείς εταιρείες, οι οποίες είχαν ιδρύσει εργοστάσια, κοινοπραξίες και δραστηριότητες λιανικής στη Ρωσία, τώρα αντιμετωπίζουν ζημίες και εξέρχονται από τη ρωσική αγορά.

Επιπτώσεις στη ρωσική οικονομία

Από την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου η επιβολή των κυρώσεων δημιούργησε πολυάριθμες οικονομικές προκλήσεις στη Ρωσία, όπως:

● Απώλειες εκατοντάδων δισ. δολαρίων του ρωσικού χρηματοπιστωτικού τομέα.

● Δυσκολίες στην προμήθεια βασικών εξαρτημάτων για τα οπλικά συστήματα του ρωσικού στρατού.

● Διακοπή της παραγωγής πολλών ρωσικών εργοστασίων, λόγω της μη πρόσβασης σε εξαρτήματα που κατασκευάζονται στο εξωτερικό.

● Εφαρμογή ωραρίων μερικής απασχόλησης ή υποχρεωτικής αδείας των υπαλλήλων πολλών ρωσικών εταιρειών, οι οποίες είχαν πληγεί από τον πόλεμο.

● Αποχώρηση εκατοντάδων αμερικανικών και διεθνών εταιρειών από τη ρωσική αγορά.

● Πώληση του ρωσικού πετρελαίου κάτω από τις τιμές στις διεθνείς αγορές.

Οικονομικός αντίκτυπος εκτός Ρωσίας

Οι κυρώσεις που απομονώνουν τη Ρωσία επιβαρύνουν σημαντικά την παγκόσμια οικονομία, η οποία εξακολουθεί να αγωνίζεται προκειμένου να ανακάμψει από τις επιπτώσεις της πανδημίας της Covid-19. Οι κυρώσεις διαταράσσουν τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την αύξηση των τιμών των εμπορευμάτων, αλλά και την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης.

Από την πλευρά του το ΔΝΤ προβλέπει ότι η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί από 6% το 2021 σε 3,2% το 2022 και 2,7% το 2023. Βέβαια είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η επίδραση των κυρώσεων ξεχωριστά από παράγοντες όπως ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, η αυστηρότερη νομισματική πολιτική (υψηλότερα επιτόκια) σε πολλές προηγμένες οικονομίες και οι διαταραχές εφοδιασμού που σχετίζονται με την Covid-19 (κυρίως στην Κίνα).

Ηνωμένες Πολιτείες

Οι ΗΠΑ δεν είχαν συνάψει ποτέ σημαντικές οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία. Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα, τόσο η Σοβιετική Ένωση (πριν από το 1992) όσο και η Ρωσία στη συνέχεια αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 3% των ετήσιων εξαγωγών και εισαγωγών των ΗΠΑ. Ωστόσο οι κυρώσεις ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε συγκεκριμένες αμερικανικές εταιρείες και τομείς που συνεργάζονται με τη Ρωσία.

Επιπρόσθετα υπάρχει ανησυχία σχετικά με το κατά πόσο η μείωση του ρωσικού ενεργειακού εφοδιασμού θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές του φυσικού αερίου, γεγονός που αναμένεται να επιφέρει περαιτέρω επιδείνωση του πληθωρισμού (τον Νοέμβριο στις ΗΠΑ υποχώρησε στο 7,1%).

Ευρώπη και ενέργεια

Η Ε.Ε., που υπήρξε ο ισχυρότερος οικονομικός εταίρος της Ρωσίας, αντιμετωπίζει σήμερα μείζονες οικονομικές – και όχι μόνο – επιπτώσεις, κυρίως λόγω της υψηλής εξάρτησής της από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες.

Να σημειώσουμε ότι, από την έναρξη του πολέμου μέχρι σήμερα, το φυσικό αέριο από τη Ρωσία προς την Ε.Ε. έχει μειωθεί σημαντικά. Στο πρόσφατο παρελθόν, το ρωσικό φυσικό αέριο κάλυπτε περίπου το 40% της κατανάλωσης της Γηραιάς Ηπείρου, ενώ τώρα υπολογίζεται στο 6-7% (η Ρωσία μεταφέρει στην Ευρώπη μόνο LNG). Πέραν αυτών, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις άρχισαν να αποθηκεύουν υδρογονάνθρακες, να παρέχουν έκτακτη οικονομική βοήθεια σε νοικοκυριά και σε επιχειρήσεις, ενώ ταυτόχρονα επιδίωκαν συμφωνία για πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου.

Επισιτιστική ασφάλεια

Ο πόλεμος έχει διαταράξει τις παγκόσμιες αγορές σιτηρών και λιπασμάτων, αυξάνοντας ταυτόχρονα τις ανησυχίες για τη συνεχή επιδείνωση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας. Να τονιστεί ότι οι αμερικανο-ευρωπαϊκές κυρώσεις δεν απαγορεύουν την εξαγωγή γεωργικών προϊόντων από και προς τη Ρωσία, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το ανθρωπιστικό κόστος.

Ο αντίκτυπος του πολέμου στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων είναι ιδιαίτερα έντονος, καθότι η Ουκρανία είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς αγροτικών προϊόντων. Τους τελευταίους μήνες, παρότι οι εξαγωγές αυξάνονται, εντούτοις οι τιμές των τροφίμων παγκοσμίως παραμένουν υψηλότερες από τις αντίστοιχες του 2021. Το 2023 αναμένεται περαιτέρω επιδείνωση, καθώς το 2022 οι Ουκρανοί γεωργοί καλλιέργησαν 22% λιγότερες εκτάσεις σε σχέση με το 2021.

Χώρες εκτός του συνασπισμού κυρώσεων

Όπως προαναφέρθηκε, οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας είναι πολυμερείς, αλλά όχι παγκόσμιες. Ως εκ τούτου η Ρωσία επιδιώκει τη σύναψη βαθύτερων οικονομικών σχέσεων με χώρες εκτός του συνασπισμού κυρώσεων. Για παράδειγμα οι εξαγωγές της Ρωσίας στη Βραζιλία, την Κίνα, την Ινδία και την Τουρκία έχουν αυξηθεί κατά τουλάχιστον 50% από την έναρξη του πολέμου σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Πέραν αυτών, ο βαθμός στον οποίο χώρες εκτός του συνασπισμού κυρώσεων είναι πρόθυμες να διακινδυνεύσουν πιθανές επιπτώσεις κυρίως με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε., αυξάνοντας σημαντικά τις οικονομικές τους σχέσεις με τη Ρωσία, μέχρι στιγμής παραμένει άγνωστος.

Επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία

Οι νέες κυρώσεις, που επιβλήθηκαν ένεκα της ρωσικής επιθετικότητας, θα μπορούσαν να προκαλέσουν μόνιμες επιπτώσεις στη δομή της παγκόσμιας οικονομίας. Συγκεκριμένα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ρωγμές στην παγκόσμια οικονομία, προκαλώντας ανόμοια οικονομικά μπλοκ και σχίσματα, τα οποία με τη σειρά τους θα υπονομεύσουν τη στηριζόμενη σε διεθνείς κανόνες παγκόσμια οικονομική τάξη.

Οι κυρώσεις θα μπορούσαν επίσης να επιταχύνουν τις επιδιώξεις διαφόρων χωρών – ιδιαίτερα της Κίνας – να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο στις διεθνείς συναλλαγές τους. Εάν αυτές οι προσπάθειες αποδολαριοποίησης πολλαπλασιαστούν, τότε το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ αναμένεται να αυξηθεί και οι κυρώσεις θα μπορούσαν να καταστούν λιγότερο αποτελεσματικές.

Επειδή όμως «ουδέν κακόν αμιγές καλού», ένας συνασπισμός ομοϊδεατών οικονομιών, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, θα μπορούσε να δημιουργήσει ευκαιρίες για σημαντικές νέες οικονομικές συμφωνίες.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης:

ΝΔ: Εκλογική χρονιά με ελπίδες και κινδύνους

ΚΚΕ: Εντείνει το κάλεσμα συμπόρευσης, απορρίπτει συμμετοχή σε «προοδευτική» κυβέρνηση

Το ΠΑΣΟΚ ανακοινώνει ψηφοδέλτια