Γράφει η Νάντια Φώσκολου (www.nadiafoskolou.nyc), θεατρική σκηνοθέτρια με έδρα τη Νέα Υόρκη

Columbia University School of the Arts: 1965-2025

Η Σχολή των Τεχνών (School of the Arts) του Παν/μίου Columbia της Νέας Υόρκης γιορτάζει φέτος τα 60 της χρόνια, κι εγώ συμπληρώνω δύο δεκαετίες από τότε που μπήκα στο τριετές μεταπτυχιακό σκηνοθεσίας θεάτρου της ίδιας σχολής. Κοίτα να δεις: όλο το 2025 σκεφτόμουν την προσωπική μου επέτειο και αποτιμούσα εμμονικά πού βρισκόμουν/τι έκανα/ποια ήμουν το 2005, όταν ξεκίνησα το περίφημο MFA (Master of Fine Arts), και ήρθε και με βρήκε ο δημόσιος εορτασμός.

Πρώτη συνειδητοποίηση: Είμαι εκεί για το ένα τρίτο της ζωής της σχολής. Όχι, δεν είμαι αιώνια φοιτήτρια (όχι στα χαρτιά δηλαδή) – αποφοίτησα στην ώρα μου, όπως προβλεπόταν από τον οδηγό σπουδών, το 2008. Με το που μπήκαμε στη σχολή, η ταυτότητά μας αποτελούνταν από τρία στοιχεία: όνομα, κατεύθυνση (εκτός από σκηνοθεσία, το πρόγραμμα περιλαμβάνει υποκριτική, θεατρική συγγραφή, θεατρολογία, παραγωγή και διεύθυνση σκηνής) και έτος προσδοκώμενης αποφοίτησης. Ναι, το ταμπελάκι μας δεν έγραφε 2005 – το έτος που μπήκαμε -, αλλά 2008. Η αμερικανική αισιοδοξία (αλλά και ο προγραμματισμός, και η πίστη στην επιτυχία) σε όλο της το μεγαλείο. Ήταν Αύγουστος του 2005 όταν ξεκίνησε το πρώτο εξάμηνο, και όμως, σε όλη τη γραπτή και ηλεκτρονική επικοινωνία, για το Κολούμπια ήμουν εκείνη που θα αποφοιτούσε το 2008 (χρονολογία που τότε μου φαινόταν σουρεαλιστική, αιώνες μακριά).

(Είναι η ίδια αισιοδοξία με την οποία σε προσκαλούν σε δείπνο με ημερομηνία έναν χρόνο από σήμερα, και περιμένουν να τους απαντήσεις. Σοβαρά. Καμία σχέση με το ελληνικό «Θεού θέλοντος». Βάλε έστω ένα «καιρού επιτρέποντος». Όποτε χρησιμοποιώ την έκφραση «καλώς εχόντων», οι Αμερικανοί φίλοι μου πάντα νομίζουν ότι κάτι κακό έχει ήδη συμβεί: -Γιατί το λες αυτό, έγινε κάτι κακό; -Όχι, αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Η αρχαία τραγωδία είναι στο αίμα μας.)

Λέγοντας, λοιπόν, ότι είμαι εκεί 20 χρόνια, εννοώ ότι δεν απομακρύνθηκα ποτέ από το Κολούμπια, ούτε ψυχή ούτε σώματι: μένω ακόμη στην ίδια γειτονιά, το «γραφείο» μου είναι ακόμη στη Βιβλιοθήκη Butler (στο καφέ), βλέπω ακόμη ταινίες στο Γαλλικό Σπίτι, κάνω ακόμη πρόβες στις ίδιες αίθουσες (όποτε είναι εφικτό), και δεν χάνω εργαστήριο, διάλεξη, δεξίωση ή pizza lunch ανοιχτό για τους αποφοίτους. Καθήλωση 100%! Τόσο κόπο έκανα να μπω αλλά και να βγω από το απαιτητικό πανεπιστήμιο, και τώρα θα φύγω; Δεν πάω πουθενά.

Με την ευκαιρία των γενεθλίων της σχολής, φυσικό και αναμενόμενο είναι τα φώτα της δημοσιότητας να πέφτουν στα ονόματα και στα βραβεία, στα Όσκαρ, τα Έμμυ, τα Τόνυ και τα Πούλιτζερ (εκτός από το Τμήμα Θεάτρου, τα υπόλοιπα τρία είναι: Κινηματογράφου, Συγγραφής και Εικαστικών Τεχνών). Τι καλύτερη διαφήμιση, αλλά και επιβεβαίωση της αξίας ενός περιζήτητου μεταπτυχιακού, θεωρούμενου από τα κορυφαία όχι μόνο στην Αμερική αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη, από τους επιφανείς αποφοίτους και καθηγητές του, και δη από όσους έχουν τιμηθεί με τα χειροπιαστά, πολυπόθητα αγαλματίδια – σφραγίδες της επιτυχίας στο χρηματιστήριο των τεχνών;

Τα ονόματα της προσωπικής μου εμπειρίας (2005-2008)

Ας παίξω, λοιπόν, κι εγώ το παιχνίδι των ονομάτων, μόνο που θα είναι διάσημοι με τους οποίους ανέπτυξα κάποιου είδους σχέση στην τριετία μου, που βρέθηκα στο διάβα τους, που διασταυρωθήκαμε και κάποια δοσοληψία, χημική αντίδραση έλαβε χώρα, όχι ονόματα που απλά σημαίνουν κόκκινο χαλί:

Ο Bob

Δεν θα ξεχάσω που βρέθηκα πρώτη σειρά σε διάλεξη του Μπομπ Γουίλσον: Νόμιζα ότι μπορεί και να είχα πεθάνει και να ήμουν στον Παράδεισο, αφού, παρακολουθώντας το ίνδαλμά μου να μιλάει, ένιωθα να κλείνει ένας κύκλος της ζωής μου. Τις παραστάσεις του απαράμιλλου Αμερικανού (τόσο λατρεμένου στο Παρίσι που θα νόμιζες ότι είναι Γάλλος) είχα ερωτευτεί όταν έφυγα για το πρώτο μου μεταπτυχιακό στη Σορβόννη το 1997. Λίγο μετά, είχα μουρλαθεί ανακαλύπτοντας την παράσταση-φόρο τιμής στον Γουίλσον (με τον εύλογο τίτλο Bob) από μια άλλη Αμερικανίδα σκηνοθέτρια, ονόματι Ανν Μπόγκαρτ· και τώρα κοίτα να δεις: σπουδάζω σκηνοθεσία και η καθηγήτριά μου δεν είναι άλλη από εκείνη τη σκηνοθέτρια, και ο προσκεκλημένος γοητευτικός, σικ (έως ελαφρώς σνομπ) αλλά απολαυστικός ομιλητής δεν είναι άλλος από τον… Bob.

Ο Κέβιν (και η φίλη του η Μέριλ)

Ο έτερος καθηγητής μας στη σκηνοθεσία, Brian Kulick, μας έχει προσκαλέσει σε μάστερκλας Σαίξπηρ στο Classic Stage Company, όπου ήταν τότε καλλιτεχνικός διευθυντής. Διδάσκων ο Κέβιν Κλάιν. Βγαίνοντας απ’το μετρό, συνειδητοποιώ ότι όχι απλά περπατάω παράλληλα με τη Μέριλ Στριπ, αλλά ότι κατευθυνόμαστε στο ίδιο μέρος – πήγαινει κι εκείνη στο ίδιο «μάθημ», του φίλου της του Κέβιν.

Από τη φυλακή στην προεδρία

Ο Βάτσλαβ Χάβελ είναι επίσημος προσκεκλημένος του πανεπιστημίου, κι ενώ σκηνοθετώ το έργο του Διαμαρτυρία, έρχεται στον νου μου το Από τη φυλακή στην προεδρία που είχαμε στη βιβλιοθήκη μας στην Αθήνα.

Η Σαμάνθα και η άλλη

Η Kim Cattrall δέχεται ερωτήσεις από τους φοιτητές στο «μαύρο κουτί» (θέατρο τύπου black box) όπου επί τρία χρόνια ξημεροβραδιαζόμασταν, το θρυλικό “Schapiro”, το βασικό θέατρο της σχολής, στην 115η Οδό & Μπρόντγουεϊ, κι εγώ έχω μείνει άναυδη: την ξέρω μόνο ως σεξουάλα Νεοϋορκέζα Σαμάνθα (από το Sex & the city), και μπροστά μου έχω μια πειθαρχημένη επαγγελματία με αρχοντικό βρετανικό άρωμα, η οποία μιλάει για τη δουλειά του ηθοποιού με κοφτερή γλώσσα σαν να είναι στέλεχος επιχείρησης.

Χωράει η Επίδαυρος μέσα σ’ ένα μαύρο κουτί;

Αλλά εξίσου άναυδο έμεινε το πλήθος με τη Λυδία Κονιόρδου, η οποία έφερε στα «χαρακώματα» του Schapiro τη μαγεία και τη λάμψη της Επιδαύρου, χωρίς καν να παίξει ένα απόσπασμα από την Ηλέκτρα – μόνο σηκώθηκε και στάθηκε στη μέση του κύκλου των σπουδαστών και, έτσι απλά, νομίζαμε όλοι ότι είχαμε μεταφερθεί στη μυστηριώδη αργολική γη. Μήνες μετά, δεχόμουν ακόμη με καμάρι συγχαρητήρια από τους συμφοιτητές μου που έφερα την Ελληνίδα τραγωδό στο μάθημα «Επισκέπτες Σκηνοθέτες» και, μαζί της, την Επίδαυρο μέσα στο μαύρο κουτί.

Και μιας και είμαστε στα «χαρακώματα» του Schapiro, αναδύονται από τις χιλιάδες εργατοώρες κάποια στιγμιότυπα που μένουν ανεξίτηλα στη μνήμη μου, όπως σοφά μάς είχε προειδοποιήσει η, κατά έναν χρόνο «γηραιότερη» στην κατεύθυνση σκηνοθεσίας, συμφοιτήτρια Kim Weild, ξεναγώντας εμάς, τους ψαρωμένους πρωτοετείς: «Εδώ μέσα θα δείτε το καλύτερο θέατρο που έχετε δει στη ζωή σας – αλλά και το χειρότερο». Θα σταθώ στο καλύτερο: η δουλειά της Rebecca Easton πάνω στην άσκηση «σκηνοθετήστε τον Θάνατο του Εμποράκου σαν όνειρο»· η στιγμή όπου πέφτει με κρότο το ταμπλό του σκηνικού για να υποδηλώσει το πέρασμα του χρόνου στον Γλάρο, ιδωμένο από τον Michael Rau· η Laura Campbell σκηνοθετημένη σε σαιξπηρικό μονόλογο από τον Tony Speciale. (Ας με συγχωρέσουν οι υπόλοιποι συμφοιτητές που, λόγω στενότητας χώρου, δεν μπορώ να συμπεριλάβω εδώ όλες τις εξαίσιες στιγμές που μοιραστήκαμε.)

Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα ενσταντανέ όπου συγκλίνουν, συναντιούνται οι εθνικές ταυτότητες, όπου η δουλειά του εκεί και του εδώ γίνεται ένα, δηλαδή οι παραστάσεις όπου Έλληνες καλλιτέχνες με τίμησαν με τη συνεργασία τους.

Η Καλλιόπη Τζερμάνη χαρίζει το ταμπεραμέντο της σε γαλλικά υλικά, παίζοντας με αφοπλιστική ειλικρίνεια αλλά και φινέτσα τόσο σε αποσπάσματα Μαριβώ όσο και στο Ψύλλοι στ’ αυτιά, την πτυχιακή μου παράσταση. Στον προαναφερθέντα Φεντώ έχει παρέα της τον αξέχαστο Μπάμπη Γούσια, που κλέβει την παράσταση, ενώ ο Δημήτρης Πλειώνης καίει καρδιές (θεατρικώς) σε σκηνές από αρχαίο δράμα αλλά και σε ασκήσεις της τεχνικής Viewpoints. Η Ερατώ Α. Κρεμμύδα έκανε μόνο μια απλή μουσική «χειρονομία» σε εκείνους τους Ψύλλους, εντούτοις η συνεισφορά της ήταν καθοριστική. Η δε Γεωργία Σαγρή χρειάστηκε μόνο κάποιες ελάχιστες «πινελιές» (μουσικές και εικαστικές) για να αναδειχθεί σε ζωτικό στοιχείο του κόσμου των Τριών Αδελφών μου.

Η θεατρική εκπαίδευση πριν την εποχή της διεξόδου της πλατφόρμας

Δεν θα πέσω στην παγίδα να μιλήσω περί της «νοσταλγίας της Γενιάς Z για τη δεκαετία του ’90» (στο Μπρούκλιν οι εικοσιπεντάχρονοι ξεφορτώνονται τα σμάρτφοουν και επιστρέφουν στο παλιό καλό σταθερό τηλέφωνο, το κρεμασμένο στον τοίχο της κουζίνας, το χιλιοειδωμένο στα αμερικανικά σίριαλ). Όμως διερωτώμαι γύρω από μια θεμελιώδη διαφορά μεταξύ της θεατρικής εκπαίδευσης του τότε και του τώρα: Πώς επηρεάζει έναν σπουδαστή καλλιτέχνη η σημερινή δυνατότητα να καταθέτει, να μοιράζεται εύκολα και γρήγορα εκφάνσεις του Καλλιτεχνικού Εαυτού του;

Στα χρόνια μου, η ραχοκοκαλιά της εκπαίδευσης των σκηνοθετών ήταν οι εβδομαδιαίες (ενίοτε και δύο, ακόμη και τρεις φορές την εβδομάδα) παρουσιάσεις scenework (δουλειάς πάνω σε σκηνές), και οι αντίστοιχες διδακτικές περίοδοι κριτικής αυτών των εργασιών, με παρόντες μόνο δασκάλους, συμφοιτητές και ίσως κάποιους συνεργάτες. Αν έπαιρνες κακό βαθμό, τον κουβαλούσες, και έπρεπε να εκπαιδευτείς στο να τον χωνέψεις, να τον αφομοιώσεις, με περιορισμένες διεξόδους: κάνοντας μια βόλτα στην πόλη, μιλώντας με συμφοιτητές ή συγκατοίκους, επικοινωνώντας με συγγενείς ή φίλους εκτός Αμερικής (πιο δύσκολο αυτό).

Και, βέβαια, όλα τα παραπάνω σε ασφυκτικά στενά περιθώρια γιατί μία από τις βασικές αρχές του συγκεκριμένου training είναι ακριβώς η εκπαίδευση στο να δουλεύεις αποτελεσματικά κάτω από πίεση χρόνου και έλλειψη ιδανικών συνθηκών – έπρεπε να κάνεις μόνος σου ακροάσεις και κάστινγκ (οι ηθοποιοί δεν σου δίνονταν από τη σχολή), έπρεπε να δώσεις μάχη για να κλείσεις χώρο πρόβας κλπ. Καμία από τις τρεις θεμελιώδεις παραμέτρους της σκηνοθεσίας – ηθοποιοί, χώρος, χρόνος – δεν δινόταν σε αφθονία, επίτηδες, γιατί, το μαντέψατε, αυτή είναι η πραγματικότητα της τέχνης του θεάτρου: τίποτα ποτέ δεν σου δίνεται απλόχερα, και αν δεν το μάθεις αυτό στο μάστερ, πότε θα το μάθεις; Όταν θα βγεις στη ζούγκλα, θα’ ναι αργά. Kαμία από τις ανωτέρω διεξόδους μετά την κακή κριτική δεν περιείχε εκδηλώσεις, πραγματώσεις, του Καλλιτεχνικού Εαυτού. Ο Καλλιτεχνικός Εαυτός έπρεπε να επιστρέψει γρήγορα στην πρόβα, να πάρει τις παρατηρήσεις και να προσπαθήσει να τις ερμηνεύσει και να τις εφαρμόσει γόνιμα στην επόμενη παρουσίαση σκηνών.

Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα των άμεσα διαθέσιμων εκφάνσεων του Καλλιτεχνικού Εαυτού. Και λέω «εκφάνσεις» γιατί δεν πρόκειται για τον ίδιο τον Καλλιτεχνικό Εαυτό, ο οποίος δεν πραγματώνεται, δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο στο καθαυτό θεατρικό προϊόν, στη δουλειά στο σανίδι (μιλώντας πάντα για τον σπουδαστή-σκηνοθέτη). Ο εκπαιδευόμενος καλλιτέχνης σήμερα, μόλις τελειώσει η δουλειά στο μαύρο κουτί, μπορεί να αναρτά σε πλήθος πλατφορμών «υλικό» σχετικό με τη δουλειά -φωτογραφίες και βίντεο από πρόβες ή έρευνα. Ακόμα κι αν η δουλειά που δείξεις στο μάθημα είναι κακή, έχεις τη δυνατότητα να τρέξεις στις πλατφόρμες και να πανηγυρίσεις για το γεγονός της παρουσίασης (ασχέτως της θεατρικής ποιότητάς της) και να την αναγάγεις σε event, με εντυπωσιακό ψηφιακό περιεχόμενο.

Η δυνατότητα της διεξόδου της πλατφόρμας μπορεί να αποσπάσει την προσοχή σου από το μάθημα και από την κριτική καθηγητών και συμφοιτητών, δηλαδή από τον αρχικό σκοπό για τον οποίο μπήκες στη σχολή. Επιπλέον, καθώς παρέχει έναν εύκολο τρόπο να παρηγορηθείς, περικλείει τον κίνδυνο να συνηθίσεις, να βολευτείς με αυτή τη διέξοδο (μιλάμε πάντα για τον σπουδαστή, όχι για το τι συμβαίνει στον έξω, θαυμαστό καινούργιο κόσμο του διαδικτύου, όπου φυσικά βασιλεύει όσο ποτέ η ρήση του Τσαρούχη – είμαστε προ πολλού όλοι ό,τι δηλώσουμε). Δηλαδή μπορεί να σου γίνει συνήθεια η λογική «ακόμα κι αν καθηγητές και συμφοιτητές μού έδωσαν αρνητική κριτική, εγώ θα ανεβάσω μερικά φοβερά reels στο Ίνστα, και θα ξεχαστώ».

Οι «ψηφιακοί δαίμονες» – οι εκδοχές του Καλλιτεχνικού Εαυτού – κατοικούν, καταλαμβάνουν χώρο στο περιβάλλον τοπίο. Πώς καταφέρνει ο σημερινός σπουδαστής να διακρίνει τον αληθινό Καλλιτεχνικό Εαυτό -εκείνον που πραγματικά μετράει προκειμένου για την εκπαίδευση- από τις εικόνες του που είναι απλά είδωλα, αντανακλάσεις;

Η Νάντια Φώσκολου (www.nadiafoskolou.nyc) είναι θεατρική σκηνοθέτρια με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Διαβάστε επίσης:

Τιμή ρεκόρ για πορτρέτο του Κλιμτ – Πωλήθηκε για… 236,4 εκατ. δολάρια! (photos/videos)

Ο Λάνθιμος υποψήφιος για το ευρωπαϊκό βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας με τη «Βουγονία»

Ίδρυμα Κακογιάννη: «Οι Αόρατοι της Γης» – Μια ξεχωριστή έκθεση από τη Σμαρώ Τζενανίδου