Γεννημένος στη Λεμεσό το 1967, ο Ελληνοκύπριος σκηνοθέτης Γιάννης Οικονομίδης κατάφερε να δημιουργήσει ένα προσωπικό σκηνοθετικό ύφος, βασισμένο στον ρεαλισμό της εικόνας, της υποκριτικής, αλλά κυρίως της γλώσσας, με την αθυροστομία των ηρώων του. Γνωρίζοντας τον Οικονομίδη από τη νεότητά του και τις πρώτες του κινηματογραφικές δημιουργίες, θα μπορούσα να πω ότι ακολούθησε με συνέπεια την επιθυμία του για «σκληρή απόδοση» της νεοελληνικής πραγματικότητας έστω κι αν οι επιλογές του πολλές φορές κρίθηκαν υπερβολικές, ιδίως στο γλωσσικό πεδίο. Είναι όμως αυτές που τον έκαναν αγαπητό στο κοινό και περισσότερο στη νέα γενιά. Ας μην ξεχνούμε το πώς μετατράπηκε σε viral η γνωστή σκηνή με το «πώς τους πετσόκοψες έτσι;», από την ταινία του «Στράτος ή το μικρό ψάρι» , του 2014. 

Ωστόσο, από το πρώτο του φιλμ, το «Σπιρτόκουτο», ο Γιάννης Οικονομίδης, μοιάζει να ανεβάζει την ένταση στο ελληνικό σινεμά, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στη συνέχεια τα έργα του «Η ψυχή στο στόμα»(2006) , ο «Μαχαιροβγάλτης» (2010) και «Η μπαλάντα της τρύπιας καρδιάς» (2020), τα οποία λαξεύουν ολοένα και περισσότερο το προσωπικό του στιλ, όσο να φτάσει αυτό σε επίπεδο ωριμότητας με τη «Σπασμένη Φλέβα». Δεν είναι μόνο το κοινό που αγάπησε την τελευταία ταινία του (πάνω από 30.000 εισιτήρια την πρώτη εβδομάδα δεν είναι λίγα),  αλλά και οι κριτικοί παγίως, αφού η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου τον βράβευσε τέσσερις φορές για την «καλύτερη ταινία της χρονιάς».

Προσωπικά, θεωρώ ότι η αθυροστομία των ηρώων του δημιουργεί μια ιδιαίτερη «ποιητική», πέρα από τον ρεαλισμό που υπηρετεί. Ο ίδιος, στη συζήτηση μαζί του μας προκαλεί να βρούμε σημεία στα οποία οι ήρωές του θα αντιδρούσαν διαφορετικά ή θα μιλούσαν με έναν άλλο τρόπο. Όπως μας αναφέρει, πριν απ’ όλα νοιάζεται για τον Έλληνα θεατή, αδιαφορώντας για το αν το δύσκολο στη μετάφραση γλωσσικό του ιδίωμα εμποδίζει την κατανόηση των έργων του στα ξένα φεστιβάλ. Πέρα από αυτό, όπως διαφαίνεται στη συζήτηση, ο ίδιος είναι «κολλημένος»  με τον ρεαλισμό, αλλά και με τη διαχρονική διάσταση της ελληνικής τραγωδίας και την άγρια σύγκρουση των πρωταγωνιστών του με τη μοίρα τους.

Β.Κ.: Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, δηλαδή από τον τίτλο : πού αναφέρεται η «Σπασμένη φλέβα»;

Γ. Ο.: Είναι μεταφορικός ο τίτλος. Είναι κάτι πυρηνικό, το οποίο σπάει. Είναι σαν να σπάει ένα κομμάτι της ζωής, διαρρηγνύεται κάτι. Η φλέβα είναι η ίδια η ζωή. Σαν μια ροή που τρέχει και πάει και αυτό που συμβαίνει είναι οριακό για την ίδια τη ζωή. 

Είναι ο συνεκτικός ιστός της οικογένειας αυτό που σπάει; Στην ταινία υπάρχει ένα τέτοιο καμπανάκι κινδύνου…

Είναι κι αυτό. Υπάρχουν πολλά τέτοια «σπασίματα» στην ταινία. Της φιλίας, της οικογένειας, της εργασίας …

Είναι δομικό λάθος να στηρίζουμε την κοινωνία στην οικογένεια ή λάθος ρύθμιση της οικογένειας;

Δεν ξέρω. Δεν είμαι κοινωνιολόγος, αλλά στο τέλος της ημέρας όλα είναι ανθρώπινες σχέσεις. Η σχέση με τους συνεργάτες, η σχέση με τους γύρω, η σχέση με τα παιδιά, όλα είναι ανθρώπινες σχέσεις.

Οι χαρακτήρες αποτελούν το μέσο όρο;

Είναι άνθρωποι σαν κι εμάς. Ούτε γκάνγκστερ είναι ούτε παράνομοι ούτε λούμπεν. Είναι σαν και εμάς.

Ο πρωταγωνιστής, ο Θωμάς Αλεξόπουλος – Μπισμπίκης, κουβαλάει μέσα του την επιπολαιότητα. Άρα αυτό ισχύει για ολόκληρη την ελληνική κοινωνία;

Εάν θέλεις να κάνεις αυτή την αναγωγή, μπορείς. Όταν όμως εγώ φτιάχνω μια ταινία δεν σκέφτομαι έτσι. Εγώ κατασκευάζω ανθρώπους. Αλλά ο κριτικός ή ο θεατής έχουν το δικαίωμα να κάνουν αναγωγές.

Δεν εκπροσωπεί ο ήρωας τη συμπεριφορά μιας μεγάλης μερίδας Ελλήνων, η οποία κατέληξε στην οικονομική κρίση;

Ναι, υπάρχουν η αλαζονεία, ο εγωισμός, η μαλακία, η αμετροέπεια, η επιπολαιότητα, ο ωχαδερφισμός, ο φιλοτομαρισμός, το να ζούμε χωρίς να υπάρχει αύριο. Όλα αυτά εκπροσωπούν μία εποχή, που ξεκινάει από τότε που κάναμε το «Σπιρτόκουτο», όταν πήραμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, με τα χρηματιστήρια κ.λ.π. Μόνον που αυτό δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, τέτοιους χαρακτήρες συναντάς παντού.  Εμείς το διαβάζουμε έτσι γιατί το ντεκόρ είναι η Ελλάδα.

Ο ήρωας δεν είναι «Ελληναράς»;

Θα μπορούσε να είναι και «Ισπαναράς». Εντάξει, υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που παραπέμπουν σε ελληνικές καταστάσεις, αλλά αν ξεφλουδίσουμε το κρεμμύδι είναι ο δυτικός πολιτισμός σε κρίση. Τουλάχιστον, όσον αφορά στους Μεσόγειους, τους Λατινοαμερικάνους, τους Αιγύπτιους κ.λ.π.

Είναι όμως και οι βόρειοι, οι οποίοι ανέλαβαν τον ρόλο του τοκογλύφου…

Ναι, το «τοκογλύφος» ταιριάζει πιο πολύ στους βόρειους και παραπέμπει σε αυτούς ο τοκογλύφος – Γιάννης Αναστασάκης, με το ψυχρό του ύφος και την κυνική συμπεριφορά.

Υπάρχουν δυνάμεις αξιοπρέπειας στην ταινία;

Ναι, και η Κλέλια Ρένεση υποδύεται έναν τέτοιο χαρακτήρα, όπως και η κόρη. Απλώς, δεν μπορώ να δεχτώ να μιλάνε για μια «μαύρη ταινία». ‘Όλα τα έργα του ιταλικού νεορεαλισμού είναι «μαύρα». Κι ο Σαίξπηρ «μαύρος» και αιματοβαμμένος είναι.

Μια που μίλησες για τον Σαίξπηρ, πόσο συνειδητή είναι η τραγική διάσταση του ήρωα, ο οποίος πραγματοποιεί την «ύβρι»;

Είναι απολύτως συνειδητή. Απλώς προσπαθώ να το μεταφέρω όλο αυτό στο σήμερα.

Ναι, αλλά στην τραγωδία οι ήρωες αναμετρώνται με κάτι ανώτερο, θεϊκό.

Εδώ αυτός αναμετράται με τη μοίρα του.

Τη μοίρα του ο ίδιος την έχει διαπλάσει… Όπως αυτή προέρχεται από το παράλογο, τη «θεωρία του χάους», από το σκοτάδι που υπάρχει εκεί έξω. Ο κεντρικός ήρωας είναι και θύμα. Δεν είχε πρόθεση να βλάψει κανέναν. Είναι στη φάση ενός παραλόγου, ενός χάους που τον περιβάλλει. Αυτό που τού συμβαίνει είναι δυσανάλογο των πράξεών του. Δεν είναι ο ορισμός του κακού ο Αλεξόπουλος. Είναι τρέλα αν σκεφτείς τα στοιχεία της τύχης, τα οποία επηρεάζουν τη ζωή μας. Σε ένα βαθμό βέβαια προκαλεί και τη μοίρα του.

Η Κλέλια Ρένεση με τον Βασίλη Μπισμπίκη στη «Σπασμένη φλέβα»

Από την πρώτη σου ταινία, το «Σπιρτόκουτο» ως σήμερα, ποιες αλλαγές έχεις κάνει σ’ αυτό που θα ονομάζαμε «στιλ Οικονομίδη»;

Η περισσότερη δουλειά έχει γίνει στο acting, στην υποκριτική και στην αναπαράσταση του κόσμου. Προσπαθώ να πιάσω όλο και καλύτερα τον ρεαλισμό των ιστοριών. Δεν είμαι ούτε ηθογράφος ούτε ντοκιμαντερίστας. Προσπαθώ η αναπαράσταση των ιστοριών να είναι πιο πειστική. Αυτό θα έπρεπε να είναι ο κινηματογράφος. Δεν είναι «στιλ Οικονομίδη». Αυτό είναι το «Α» γι’ αυτούς που θέλουν να διηγηθούν ιστορίες, από αυτό πρέπει να ξεκινάνε. Ο λόγος που το κοινό έχει γυρίσει την πλάτη στο ελληνικό σινεμά είναι επειδή δεν πείθεται. Μόνον ο Γιάνναρης το έχει καταφέρει αυτό, σε έναν βαθμό.

Αυτό έχει να κάνει και με τη χρήση του λόγου. Η αθυροστομία του λόγου αυτού έχει ενοχλήσει πολλούς, οι οποίοι θεωρούν ότι ξεπερνάει τα όρια.

Τον τρόπο που θα αναπαρασταθεί κάτι σε μία ταινία τον θέτει η ίδια η ιστορία. Δεν υπάρχει μέσος όρος, υπάρχουν μόνο οι ανάγκες της ιστορίας. Όλοι αυτοί που με κατηγορούν, λέγοντας αυτές τις μαλακίες, μάλλον έχουν μεγάλο πρόβλημα στο να ακούν πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, οι συγκεκριμένοι χαρακτήρες, με συγκεκριμένα ταξικά χαρακτηριστικά. Όταν το ακούν από τον Αμερικανό ή τον Εγγλέζο, το δέχονται. Τίποτα δεν είναι υπερβολικό, τίποτα δεν είναι λάθος, όλα δικαιολογούνται. Ας έρθει να μού πει κάποιος ότι ο συγκεκριμένος ήρωας δεν θα μιλούσε έτσι στη συγκεκριμένη στιγμή.

Ωστόσο, αυτό το γλωσσικό ιδίωμα είναι δύσκολο να μεταφραστεί και να αποδοθεί το κλίμα του για τους ξένους θεατές. Άρα δυσκολεύεται η ταινία στον δρόμο της για τα φεστιβάλ.

Όπως ο Εγγλέζος, που μιλάει cockney δεν σκέφτεται εμένα, εγώ γιατί να σκεφτώ τον Εγγλέζο; Θα είμαι δηλαδή ψεύτικος για να ευχαριστήσω τον Εγγλέζο ή τον Αμερικάνο; Τι άγχος κι αυτό με το εξωτερικό…

Είναι το άγχος του νέου ελληνικού σινεμά…

Κακώς. Αρνούνται την πραγματικότητα του εαυτού τους και κάνουν ταινίες φεστιβαλικές, απλά για να πάνε στο εξωτερικό. Το τελευταίο που τους απασχολεί είναι να επικοινωνήσουν με τους συμπατριώτες τους. Να πάει ο άλλος σινεμά να δει ήρωες που του θυμίζουν τον εαυτό του κα τον διπλανό του. Καταστάσεις που τις έχει βιώσει, τις καταλαβαίνει.

Διαβάστε επίσης:

Η Ακαδημία Μαρία Κάλλας τιμά τον Γιώργο Χατζηνάσιο

«Ο Εραστής» του βραβευμένου με Νόμπελ Χάρολντ Πίντερ στο Μικρό Γκλόρια

Ντέιβιντ Μόρισεϊ, Λιάν Μπεστ και Μπόμπι Σόφιλντ θα έχουν ρόλους στην τετραλογία για τους Beatles (photos)