Το βιβλίο του δημοσιογράφου Κώστα Λασκαράτου «Πολιτισμός και εξωστρέφεια» αποτελεί στην ουσία μια σύγχρονη ματιά στην ελληνική πολιτιστική διπλωματία. Όπως λέει ο συγγραφέας του:

«Φιλοδοξώ να λειτουργήσει ως ένα “εγχειρίδιο” για τους ανθρώπους που αγαπούν τον πολιτισμό και τη δύναμή του. Όχι μόνο για τους σπουδαστές Αρχαιολογίας, των τμημάτων ελληνικού πολιτισμού, των τεχνών ή των διεθνών σχέσεων, αλλά για όλους αυτούς που αντιλαμβάνονται τη δύναμη του πολιτισμού.

Μέσα από έξι case studies, την εμπειρία τριών πρωθυπουργών, ενός Προέδρου της Δημοκρατίας και μια μεγάλη βιβλιογραφική έρευνα εξετάζω πώς ένα μουσείο μπορεί να βελτιώσει την εικόνα ενός κράτους, να φέρει οικονομικά οφέλη, να γεφυρώσει χάσματα μεταξύ λαών αλλά και να συμβάλει στην επίτευξη μεγάλων εθνικών προταγμάτων».

Μπορεί ένα αγγείο, ένα άγαλμα ή ένας πίνακας να παραγάγει πολιτική; Μπορεί να βελτιώσει τη σχέση δυο κρατών, να φέρει χρήματα σε έναν τόπο ή να συμβάλει στην επίτευξη ενός μεγάλου εθνικού προτάγματος;

«Ο Κώστας Λασκαράτος μας αφήνει με ένα βασανιστικό ερώτημα. Θα συνεχίσει το ελληνικό παρελθόν – ο “ελληνικός πολιτισμός”, τον οποίο διεκδικεί και η Δύση – να εξελίσσεται σε έναν φίλο που μας βαραίνει και δεν ξέρει πώς να πεθάνει;» διερωτάται προλογίζοντας το βιβλίο η πρύτανης του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Katherine Fleming.

Αλήθειες, εμμονές, στερεότυπα, εμπόδια και ευκαιρίες. Τολμηρά μουσεία και πολιτιστικοί διάλογοι σε ακραίες συνθήκες. Παραδείγματα σωστής πρακτικής από τη διεθνή εμπειρία. Δυο εθνικά προτάγματα. Ένα «άτυπο πρωτόκολλο» που έσπασε. Ένα φυτώριο πολιτισμού. Μια άστεγη «μουσειακή εφηβεία» και μια θηριωδία που αφήνει μέχρι σήμερα πληγές. Η σχέση πολίτη – μουσείου, οι απαιτήσεις της κοινωνίας από την επίσημη πολιτεία και μια μεγάλη… αντίφαση.

O Μίκης για τη σχέση πολιτισμού και πολιτικής

Ο Λασκαράτος είχε ζητήσει την άποψη του αείμνηστου μουσικοσυνθέτη και εμβληματικής προσωπικότητας της Αριστεράς, του Μίκη Θεοδωράκη, για τη σχέση του πολιτισμού με την πολιτική. Ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης είπε τολμηρά, όπως συνήθιζε, τη θέση του για τον ελληνικό λαό αλλά και τις ηγεσίες. Πώς, όμως, προέκυψε η γνωριμία του συγγραφέα με τον Μίκη;

«Δεν θα σας πω ότι με τον Μίκη Θεοδωράκη είχα προσωπική σχέση. Το αντίθετο. Και γι’ αυτό ακριβώς θεωρώ σημαντική την παρέμβασή του. Επειδή, από μόνη της, δείχνει πώς ο σπουδαίος Έλληνας αντιλαμβανόταν – περισσότερο από ανθρώπους με θητεία στο ΥΠΠΟ – την αξία του πολιτισμού.

Το 2018 του είχα ζητήσει να καταθέσει για λογαριασμό της διδακτορικής διατριβής, που τότε εκπονούσα, το απόσταγμα των 93 χρόνων του απαντώντας αν η ελληνική πολιτεία έχει αξιοποιήσει την ιστορία του τόπου με σκοπό να προωθήσει ανάγκες της εξωτερικής μας πολιτικής. Η απάντησή του, που παρατίθεται στον επίλογο του βιβλίου μου, αποτελεί αληθινό ιστορικό τεκμήριο» εξηγεί ο Κ. Λασκαράτος.

Πολιτισμός και πολιτική είναι συγκοινωνούντα δοχεία;

«Μήπως είναι δρόμοι… παράλληλοι; Όποτε τέμνονται αυτά τα δύο μόνο οφέλη μπορούμε να έχουμε. Γι’ αυτό στο “Πολιτισμός και εξωστρέφεια” στέκομαι ιδιαίτερα στην ανάγκη συγκρότησης μιας εθνικής πολιτικής για τον πολιτισμό, που δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει» επισημαίνει ο συγγραφέας.

Η έρευνα, η οποία αποτελεί στην ουσία μεταγραφή της διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα, διανθίζεται από μια σειρά συνεντεύξεις και άρθρα προσωπικοτήτων οι οποίες, εκ της θέσεώς τους, διαδραμάτισαν ρόλο στο πεδίο της πολιτιστικής εξωτερικής πολιτικής, όπως ο τέως ΠτΔ Προκόπης Παυλόπουλος, οι πρώην πρωθυπουργοί Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς και ο τέως πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας.

«Παράδειγμα πρώτο: Όταν ξένοι διπλωμάτες ζητούν από τον γραμματέα Οικονομικών του 31ου Αμερικανού Προέδρου Herbert Clark Hoover να επισκεφθούν την εθνική πινακοθήκη της χώρας, ο Andrew Mellon αισθάνεται πραγματικά άσχημα και συνειδητοποιεί την ανάγκη δημιουργίας ενός τέτοιου πολιτιστικού φορέα. Παραχωρεί μάλιστα την προσωπική του συλλογή ως βάση ίδρυσης αυτού…

Παράδειγμα δεύτερο: Το 2021, έτος εορτασμού των 200 χρόνων από την εθνική παλιγγενεσία, η Ελλάδα δέχεται ένα εμβληματικό δώρο από τη Γαλλική Δημοκρατία, η οποία παραχωρεί για ένα έτος στο ελληνικό κοινοβούλιο έναν μεγάλο τοιχοτάπητα του 18ου αιώνα με θέμα ‘Η σχολή των Αθηνών’».

Το πρώτο μέρος του βιβλίου αναπτύσσεται μέσα από μια σαγηνευτική περιγραφή της πολιτιστικής διπλωματίας, η οποία συναντάται ήδη στις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο Βυζάντιο, ενώ και τον 17ο αιώνα κυριαρχεί με τις προσπάθειες μεγάλων δυνάμεων να επιβάλουν μια κυρίαρχη διπλωματική γλώσσα και να ιδρύσουν εκπαιδευτικά ιδρύματα και ιδρύματα πολιτισμού στο εξωτερικό.

Αλήθειες, εμμονές, στερεότυπα, εμπόδια και ευκαιρίες. Τολμηρά μουσεία και πολιτιστικοί διάλογοι σε ακραίες συνθήκες. Παραδείγματα σωστής πρακτικής από τη διεθνή εμπειρία παρουσιάζονται εύληπτα κάνοντας το έργο να λειτουργεί ως το απόλυτο «εγχειρίδιο» για τους ανθρώπους που αγαπούν τον πολιτισμό και τη δύναμή του.

«Το βιβλίο του Κώστα Λασκαράτου, πλούσιο σε υλικό και προβληματισμό, έρχεται σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή γενικά για την πολιτιστική πολιτική της Ελλάδας – στον βαθμό που υπάρχει πολιτική… Δύο λέξεις από τον τίτλο του βιβλίου θα πρέπει να μας προβληματίσουν: εξωστρέφεια και διεθνής αλληλοκατανόηση. Τα ελληνικά μουσεία δεν έχουν εξαντλήσει τις δυνατότητές τους ούτε στον έναν ούτε στον άλλο τομέα» αναφέρει στο επιμύθιό του ο διακεκριμένος καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Princeton University Άγγελος Χανιώτης, επισημαίνοντας πως το έργο μας καλεί σε προβληματισμό για το πόσο δύσβατος είναι ο δρόμος προς την αλληλοκατανόηση μεταξύ των χωρών.

Το αίτημα επαναπατρισμού των γλυπτών του Παρθενώνα

«Με πόση λαχτάρα είχα μπει στις αίθουσες του Βρετανικού Μουσείου για να θαυμάσω τα κλοπιμαία του Έλγιν! Και βρέθηκα σε έναν χώρο που έμοιαζε με λαϊκή αγορά ή με τελωνείο, βαμμένο με ένα απαίσιο κόκκινο χρώμα, ένα ψυγείο για αριστουργήματα, σκοτεινό, στενάχωρο, απελπιστικό» έγραφε στις αρχές του 20ού αιώνα ο Camille Mauclair περιγράφοντας με πολύ γλαφυρό τρόπο την αποστροφή και τη βαθύτατη απογοήτευση που ένιωσε αντικρίζοντας τα αριστουργήματα του Παρθενώνα στις αίθουσες του κεντρικού λονδρέζικου μουσείου.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου του Λασκαράτου καταδεικνύει, μέσα από τα παραδείγματα του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως, των Βασιλικών Τάφων της Βεργίνας, του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας, του Κέντρου Πολιτισμού – Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Μουσείου του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης, πως η πολιτιστική πολιτική δεν είναι μια και ενιαία.

Πολιτιστικοί διάλογοι σε ακραίες συνθήκες

«Η φωτογραφία ενός γαλανόλευκου, ελαφρώς συννεφιασμένου ουρανού, στον οποίο ξεχωρίζει, σαν χαραγμένη, η λέξη “Fuck”, αναρτάται στο Instagram από τους διαχειριστές της σελίδας της Royal Academy of Arts. Έχει επιλεγεί ως αποχαιρετισμός στο 2020, ένα έτος που σημάδεψε την ανθρωπότητα σκορπώντας τον θάνατο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης λόγω της πανδημίας της Covid-19.

Η εμβληματική Ακαδημία, της οποίας οι ρίζες εντοπίζονται στο μακρινό 1768, απευθύνεται με έναν σκληρό ίσως, αλλά οπωσδήποτε ευθύ και σύγχρονο τρόπο στους παραπάνω από 500.000 ακολούθους της στο δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης.

Η λέξη που απεικονίζεται στον ουρανό, με έναν αυτοματοποιημένο τρόπο, δεν εκλαμβάνεται ως βωμολοχία, αφού τη δεδομένη χρονική στιγμή απηχούσε το αίσθημα εκατομμυρίων ανθρώπων που είτε είχαν θρηνήσει οικείους τους από τον φονικό ιό, είτε είχαν δει τις επιχειρήσεις τους να κλείνουν και τις δουλειές τους να χάνονται και που σίγουρα είχαν ως κοινό βίωμα απανωτά lockdowns και παρατεταμένες περιόδους καραντίνας και κοινωνικής απομόνωσης.

Η ανάρτηση της συγκεκριμένης εικόνας δεν αποτέλεσε ωστόσο στεγνά μια “έκρηξη θυμού” των ιθυνόντων της Ακαδημίας για ένα δύσκολο έτος που στοίχισε στον πλανήτη, όπως πολλοί πρέπει να σκέφτηκαν. Αντιθέτως, οι άνθρωποι της R.A. επέλεξαν να προβάλουν το έργο της India Mackie “Fuck Diary 002”, το οποίο έπιανε τον σφυγμό της εποχής και άρα εύκολα μπορούσε να απευθυνθεί στην παγκόσμια κοινότητα και να γίνει ταυτόχρονα κατανοητό με τον ίδιο τρόπο» γράφει ο Λασκαράτος υπενθυμίζοντας πως η εξωστρέφεια ενός πολιτιστικού φορέα ξεπερνά σήμερα τα στερεότυπα και τις «κόκκινες γραμμές» παλαιότερων εποχών.

Ο Μακρόν, ο Πικάσο και οι «85 καλεσμένοι τους»

«Πέραν των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνουν τα ίδια τα μουσεία, πολλές φορές κυβερνήσεις κρατών τα αξιοποιούν για την εξυπηρέτηση μεγαλύτερων σκοπών. Στο Παρίσι χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του μουσείου Ορσέ, το οποίο ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν επέλεξε, στις 10 Νοεμβρίου 2018, ως το καταλληλότερο σημείο για να δειπνήσουν 85 ηγέτες του κόσμου, οι οποίοι είχαν προσκληθεί στην πρωτεύουσα της Γαλλίας για να τιμήσουν τα 100 χρόνια από τον τερματισμό του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πριν από το δείπνο οι ηγέτες είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν σε μια έκθεση του Πάμπλο Πικάσο αφιερωμένη στην Μπλε και στη Ροζ περίοδο του ζωγράφου. Ο πολιτισμός λειτούργησε σε αυτή την περίπτωση ως πεδίο επικοινωνίας μεταξύ των υψηλών αξιωματούχων, αλλά και ως πραγματικό σκηνικό συνάντησης προς τιμήν του μεγαλύτερου ανθρώπινου πολιτιστικού επιτεύγματος, της ίδιας της ειρήνης» υπενθυμίζει σε άλλο σημείο ο συγγραφέας, επισημαίνοντας πως η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει συνειδητά ως σημείο επαφής και γέφυρα μεταξύ των πολιτικών ηγεσιών.

Σε διαρκή αναζήτηση προκλήσεων

Τον Κώστα Λασκαράτο τον γνωρίσαμε πρώτα ως δημοσιογράφο στο ενημερωτικό ραδιόφωνο του ομίλου ΑΝΤ1, ως ρεπόρτερ, παραγωγό ενημερωτικών εκπομπών και ως έναν άνθρωπο που συνεχώς αναζητούσε νέους ρόλους στη δημοσιογραφία.

Αν και οι αρχικές του σπουδές ήταν στην Αρχαιολογία, τελικά τον κέρδισε η δημοσιογραφία, με την οποία ασχολείται από το 2004. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται στην ΕΡΤ ως δημοσιογράφος και παρουσιαστής και έγινε ευρύτερα γνωστός μέσα από το πολιτικό ρεπορτάζ, συνεντεύξεις με διεθνούς εμβέλειας προσωπικότητες, αλλά και ως παρουσιαστής ενημερωτικών εκπομπών με ιδιαίτερη επιτυχία.

Όμως, ένα ανήσυχο και σε διαρκή αναζήτηση προκλήσεων πνεύμα δεν έμεινε μόνο σε αυτά. Έκανε μεταπτυχιακό και ακολούθως διδακτορικό και πλέον είναι διδάκτωρ και του Παντείου Πανεπιστημίου. Πρόσφατα δε κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης το πρώτο του βιβλίο με τίτλο: «Πολιτισμός και Εξωστρέφεια: Ο Ρόλος των Μουσείων και Άλλων Πολιτισμικών Φορέων στην Πολιτιστική Διπλωματία και τη Διεθνή Αλληλοκατανόηση».

Όταν, όμως, ερωτάται τι δηλώνει ως επάγγελμα, απαντά αφοπλιστικά: «Δημοσιογραφώ από το 2004. Το πρώτο μου βιβλίο κυκλοφόρησε μόλις πριν από μερικούς μήνες. Άρα πώς να δηλώσω συγγραφέας; Πάντως, αν και ζούμε στην εποχή της “εξειδίκευσης”, προσωπικά θεωρώ πως είναι πιο παραγωγικό να μοιράζεις τη ζωή σου σε περισσότερα πράγματα που αγαπάς. Έτσι κυλάει ο χρόνος πιο ευχάριστα και πιο γόνιμα».

ΛΕΖΑΝΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ

«Πολιτισμός και Εξωστρέφεια: Ο Ρόλος των Μουσείων και Άλλων Πολιτισμικών Φορέων στην Πολιτιστική Διπλωματία και τη Διεθνή Αλληλοκατανόηση». Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης. Προλογίζει η πρύτανης του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης K. E. Fleming. Επιμύθιο: Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Πρίνστον

Διαβάστε επίσης:

Ενεργειακή κρίση: Και τώρα τρέχουμε… Θέμα ακόμη και ωρών οι ανακοινώσεις Μητσοτάκη για το «εθνικό σχέδιο»

ΚΚΕ για την ενεργειακή ακρίβεια: Άμεση και άνευ όρων κατάργηση της ρήτρας αναπροσαρμογής

ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ.: Σκληρό ροκ για τα παιχνίδια με την ενέργεια