Δεν χρειάστηκαν στην ουσία παρά λίγοι μήνες από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για να αρχίσουν να εμφανίζονται τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις των Ανατολικών με τους Δυτικούς. Ήδη, ο Τσόρτσιλ στο Φούλτον του Μισούρι έκανε λόγο για το «σιδηρούν παραπέτασμα», έκφραση που θα καταγραφόταν ιστορικά για την ευστοχία της. Με δυο λέξεις περιέγραψε αυτό που θα βίωνε ο κόσμος τις επόμενες δεκαετίες.

Ωστόσο, ο Ψυχρός Πόλεμος δεν αφορούσε μόνο τις σχέσεις Ανατολής – Δύσης. Μετά τον χειμώνα του 1948-49, επεκτάθηκε και στο εσωτερικό του ανατολικού μπλοκ. Ο Τίτο, ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας, εμφανίστηκε αποφασισμένος να μην είναι ευθυγραμμισμένος με τη Σοβιετική Ένωση όπως οι υπόλοιπες χώρες – υποτελείς. Ο ίδιος αναζητούσε διαφορετικούς σοσιαλιστικούς δρόμους, «εναλλακτικούς», όπως θα λέγαμε σήμερα. Ο Στάλιν, που είχε στον νου του παγιωμένο ένα άλλο μοντέλο διακυβέρνησης, δεν έκρυψε τη δυσαρέσκεια αλλά και την έκπληξή του, που μετατράπηκε σε οργή για την απείθεια του Τίτο. Ωστόσο, σύντομα κατάλαβε ότι ο Τίτο δεν ήταν εύκολος αντίπαλος. Επίσης, τα πράγματα γι’ αυτόν δυσκόλευαν περισσότερο επειδή δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να φανεί στο δυτικό στρατόπεδο ότι είχε δημιουργηθεί ήδη μια ρωγμή στον αρραγή σοσιαλιστικό παράδεισο.

Με τον τρόπο του Στάλιν

Ο Στάλιν, προκειμένου να αποτρέψει περισσότερες διασπαστικές εντάσεις μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφορικών χωρών της, είχε ξεκινήσει ένα όργιο αιματοκυλίσματος και εκκαθαρίσεων υπόπτων, συνήθως πρώην ηρώων του σοσιαλισμού, μέσα από βασανισμούς και παρωδίες δικών με στημένα κατηγορητήρια που κατέληγαν σε συνοπτικές εκτελέσεις. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Ρούντολφ Σλάνσκι στην Τσεχοσλοβακία. Ο Σλάνσκι ήταν ένα από τα 14 ηγετικά στελέχη του αδελφού κόμματος της Τσεχοσλοβακίας που συνελήφθησαν το 1951 και δικάστηκαν μαζικά τον Νοέμβριο του 1952, κατηγορούμενος για εσχάτη προδοσία. Ύστερα από οκτώ ημέρες, 11 από τους 14 καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ο Σλάνσκι, που ήταν δεύτερος τη τάξει στο Τσεχοσλοβακικό Κομμουνιστικό Κόμμα, εκτελέστηκε πέντε ημέρες αργότερα.

Την ίδια τύχη είχε και ο Λάζλο Ράικ, ο οποίος υπηρέτησε ως υπουργός Εσωτερικών και υπουργός Εξωτερικών. Ήταν σημαντικός οργανωτής της εξουσίας των Ούγγρων κομμουνιστών, αλλά τελικά καταδικάστηκε σε θάνατο στη δίκη – παρωδία του Ματίας Ράκοζι. Ταυτόχρονα με τους γνωστούς που έπεφταν σε δυσμένεια (με τη θανατηφόρο διάσταση της λέξης…), χιλιάδες λιγότερο γνωστοί ή ανώνυμοι αγωνιστές – σύντροφοι βρέθηκαν πυροβολημένοι στον αυχένα, σύμφωνα με τον μπολσεβίκικο τρόπο εκτελέσεων. Το τραγικό της υπόθεσης είναι ότι πολλά από τα θύματα των σταλινικών εκκαθαρίσεων είχαν γλυτώσει τη ζωή τους από τα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης για να βρουν τον θάνατο στα κομμουνιστικά στρατόπεδα της χώρας τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Γιόζεφ Φρανκ, που υπήρξε συγκατηγορούμενος του Σλάνσκι, ο οποίος είχε γλυτώσει από το Μπούχενβαλντ επιστρέφοντας μετά βαΐων και κλάδων για να δολοφονηθεί τέσσερα χρόνια αργότερα σε ένα κομμουνιστικό στρατόπεδο.

Το μοναδικό σε αυτές τις εκκαθαρίσεις ήταν ότι οι εκτελεστές ύστερα από έναν μήνα ή έναν χρόνο εκτελούνταν κι αυτοί, σε μιαν αλυσίδα θανάτου που δεν είχε τέλος μέσα στον αρρωστημένο ψυχισμό του στυγνού δικτάτορα. Η βασική αρχή της πολιτικής του εκφραζόταν μέσα από τις εκτελέσεις. Όταν κάτι δεν πήγαινε καλά ή θεωρούσε ότι αμφισβητείτο η εξουσία του, κινούσε έναν μηχανισμό εκκαθαρίσεων που τις περισσότερες φορές είχε τη μορφή αποδιοπομπαίων τράγων, καθώς κάποιοι έπρεπε να φορτωθούν και να πληρώσουν τα δικά του λάθη. Έτσι εξαφανίστηκαν αμέτρητες ζωές από προσώπου Γης προκειμένου τα αδιέξοδα ενός τυραννικού καθεστώτος να βρίσκουν ενόχους.

Τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν, ο διάδοχός του, Νικίτα Χρουστσόφ, σε μια προσπάθεια αποσταλινοποίησης του καθεστώτος, άφησε σιγά – σιγά να αποκαλύπτονται τα εγκλήματα του παρανοϊκού δικτάτορα που προκαλούσε τόσο τρόμο, ώστε κανείς δεν τόλμησε να τον αναζητήσει ή περισσότερο να τον βοηθήσει την ώρα που πέθαινε σερνόμενος στο έδαφος, πνιγμένος στα ούρα του…

Η κρατικοποίηση της ατομικότητας

Να σημειώσουμε ότι η μεταπολεμική ανοικοδόμηση της ανατολικής Ευρώπης ακολούθησε αρχικά τους ίδιους ρυθμούς με τη Δυτική. Ήδη, η Τσεχοσλοβακία και η Ρουμανία άρχισαν τις εξαγωγές σχεδόν μετά τη λήξη του πολέμου, τη στιγμή που στη Μεγάλη Βρετανία το δελτίο τροφίμων διατηρήθηκε ώς το 1950. Αρχικά, αυτές οι χώρες που ήταν απελπισμένες, ερημωμένες και καθημαγμένες από τον πόλεμο, ήταν έτοιμες να δεχτούν τα πάντα, αρκεί η νέα πραγματικότητα να έφερνε κάποιες βελτιώσεις στη ζωή τους. Να σκεφτεί κανείς ότι στη Ρουμανία υπήρχαν περιοχές όπου η γεωργία δεν είχε αλλάξει σχεδόν καθόλου από την εποχή του Μεσαίωνα. Έτσι, και η παραμικρή βελτίωση έπιανε τόπο στους πληθυσμούς εκείνους. Τα νέα καθεστώτα που πρόεκυψαν, κατάφεραν στην αρχή να αποκαταστήσουν κάπως το κέντρο των πόλεων και να βελτιώσουν μερικές υποδομές, κυρίως στις μεταφορές. Επίσης, σημαντική υπήρξε και η απόφαση να δοθούν στους αγρότες μικρά τεμάχια γης. Η απόφαση αυτή, ωστόσο, δεν κάρπισε, καθώς τη χαρά των καλλιεργητών αντικατέστησε η θλίψη όταν τα κράτη πήραν πίσω τη γη προκειμένου να οργανωθούν εσπευσμένα μεγάλες αγροτικές κολεκτίβες που ανήκαν στο κράτος.

Σε γενικές γραμμές, στις νεοκατακτημένες από τους Σοβιετικούς χώρες επικράτησε για ένα μικρό διάστημα ένας ενθουσιασμός που μετατράπηκε σε τρόμο όταν ο Σοβιετικός δικτάτορας άρχισε να παραφρονεί στα τελευταία χρόνια της ζωής του, προβαίνοντας σε μια σειρά εκτεταμένων εκκαθαρίσεων. Οι κομμουνιστές είχαν επιβληθεί εξαφανίζοντας ή υποτάσσοντας μέσω του απόλυτου τρόμου κάθε αντιπολιτευόμενο με μαζικές πολιτικές δολοφονίες, εκφοβισμό κληρικών που είτε σιωπούσαν είτε μετατρέπονταν σε ρουφιάνους του καθεστώτος. Γενικά, μέσα από μια μαζικά ενορχηστρωμένη τρομοκρατία, οι αστοί εκδιώχτηκαν από τα σπίτια τους, ενώ οι καλλιτέχνες υποχρεώθηκαν να θέσουν σαν στόχο της ζωής τους το να υμνούν το καθεστώς και τα επιτεύγματά του. Σε όλες τις δράσεις της κοινωνίας τέθηκαν αυστηροί περιορισμοί. Η λογοτεχνία, για παράδειγμα, ασκείτο καθ’ υπαγόρευση των κομισάριων της κουλτούρας! Όλες οι επιχειρήσεις που απασχολούσαν πάνω από δύο με τρία το πολύ άτομα εθνικοποιήθηκαν. Η ανθρώπινη ύπαρξη σε κάθε της πτυχή και δράση ανήκε στο κράτος!

Διαβάστε επίσης:

Τα ελληνοτουρκικά στο «ράφι» των ΗΠΑ

Πυρά ΚΚΕ για το ταξίδι Μητσοτάκη στις ΗΠΑ

Όλα έτοιμα για το συνέδριο του ΠΑΣΟΚ