Η προβολή του σημερινού χρόνου στον παρελθόντα κάνει δυσνόητη την εποχή που θέλουμε να αναλύσουμε, με όλες τις διακινδυνεύσεις που τη συνοδεύουν. Κοντολογίς, για να κατανοήσουμε την «τάξη πνευμάτων» του Οκτωβρίου 1940, πρέπει να δούμε το «κλίμα» μέσα στο οποίο αυτή διαμορφώθηκε…

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου, καθώς το μεγάλο νέο διαδίδεται, οι πρώτες περιγραφές αναφέρονται στον λαϊκό πανζουρλισμό που κυριαρχεί.

Όλοι είναι έξω στους δρόμους, όλοι πανηγυρίζουν, όλοι είναι χαρούμενοι, ο Άγγελος Τερζάκης γράφει «ο κόσμος, ο ίσαμε χτες βουτηγμένος στην καθημερινότητα και στη βιοπάλη, σα να μάθαινε ξαφνικά πως έχει μέσα του κρυμμένα νιάτα», ο δε Ζαχαριάδης του ΚΚΕ αρχίζει να γράφει το γνωστό γράμμα συστράτευσης με αποδέκτη τον δικτάτορα Μεταξά.

Κι όμως, στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Γαλλία είναι μερικώς κατεχόμενη και έχει συνθηκολογήσει με τον Άξονα. Οι Κάτω Χώρες έχουν καταληφθεί, ο αγγλικός στρατός είχε μόλις και μετά βίας διασωθεί από την ηπειρωτική Ευρώπη μέσω Δουνκέρκης – πολλοί ιστορικοί απέδωσαν στον Χίτλερ αυτή τη «διάσωση» με κίνητρο την ευμενή προσέγγιση της αγγλικής κοινής γνώμης.

Ο Ισπανικός Εμφύλιος είχε λήξει πριν από έναν χρόνο με νίκη του διεθνούς φασισμού, ο Μουσολίνι έχει καταλάβει την Αιθιοπία, ενώ ταυτόχρονα διαφαίνονται οι πολεμικές του διαθέσεις εναντίον της Ελλάδας – για ένα σόου στρατιωτικής ισχύος με αποδέκτη τον Γερμανό σύμμαχό του.

Της Ελλάδας που, μη μπορώντας να κάνει κάτι διαφορετικό, αποδέχθηκε τον τορπιλισμό της «Έλλης» στις 15.8.1940.

Όλα ήταν έτοιμα για να υποδεχθούν τον φόβο! Και πραγματικά η επίθεση των Ιταλών τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου προκάλεσε έως και πανικό σε διάφορους αμυνόμενους, που έπαιρναν το βάπτισμα του πυρός. Υπήρξαν κρούσματα λιποψυχίας και λιποταξίας, που αντιμετωπίστηκαν από τον επικεφαλής στρατηγό Κατσιμήτρο με έκτακτα στρατοδικεία και θανατικές καταδίκες!

Καθώς τα μέσα συγκοινωνίας ήταν περιορισμένα και το αεροπλάνο κάλυπτε αποστάσεις όπως Αθήνα – Θεσσαλονίκη ή Αθήνα – Αγχίαλος, οι ενισχύσεις που απεγνωσμένα αναζητούσαν οι της πρώτης γραμμής «έσπευδαν βραδέως» από διάφορα σημεία της χώρας προς την Ήπειρο.

Οι φαντάροι υποβάλλονταν σε 14ωρες εξοντωτικές πορείες μέσα σε ένα σκηνικό πρόωρου και βαρύτατου χειμώνα, με πόδια πολλές φορές πληγωμένα.

Μέσα στην εσπευσμένη διαχείριση των πάντων, η Επιμελητεία του Στρατού διέθετε ένα ζευγάρι άρβυλα σε κάθε στρατιώτη, που άλλοτε ήταν μικρότερα κι άλλοτε μεγαλύτερα από αυτά που ταίριαζαν με τα πόδια…

Εκείνες τις πρώτες ημέρες ο ελληνικός στρατός υποχώρησε μέχρι τον ποταμό Καλαμά, που είχε ένα μήκος 115 χιλιομέτρων έως τις εκβολές του.

Σε μια εποχή όχι και τόσο μακρινή από τότε που αθηναϊκή εφημερίδα έγραφε «τεσσαρακοντούτις γέρων εφονεύθη», ο πατέρας μου, έχοντας κάνει στρατιώτης πέντε χρόνια (1917-1922) και όντας πλέον 43 ετών, δεν είχε καν επιστρατευθεί.

Μου έλεγε λοιπόν ότι τις πρώτες ημέρες του πολέμου και μέχρι τις 8 Νοεμβρίου, οπότε κατέρρευσε πλήρως η επίθεση των Ιταλών, αυτοί που παρακολουθούσαν τον πόλεμο στο εξωτερικό αναζητούσαν στους «υπαρκτούς χάρτες» τον ποταμό Καλαμά, τη γραμμή άμυνας των Ελλήνων, αλλά δεν τον έβρισκαν… Οι χάρτες ήταν λίγοι, οι κλίμακές τους μεγάλες, το ελληνικό ποτάμι μικρό, ενώ το Google Earth αποτελούσε επιστημονική φαντασία της εποχής…

Σήμερα, 80 χρόνια μετά, οι καιροί είναι διαφορετικοί, όμως το ηρωικό πνεύμα – ως ο βαθύτερος πυρήνας του 1940 – εξακολουθεί να είναι ωφέλιμο. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου περιττό το να μεταγγίσουμε στο παρόν κάτι από εκείνη την ηρωική «αποκοτιά».

Με αυτήν ακριβώς τη χρησιμοθηρική στόχευση, ιστορώντας όχι χάριν της ιστορίας, αλλά για τις ανάγκες του παρόντος, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ψύχραιμα και χωρίς δογματισμούς για τις «τελετουργίες» μνήμης. Θα μπορούσαμε να εμψυχώσουμε τις παρελάσεις, παρά την εκφρασμένη αντίθεση λίγων. Θα μπορούσαμε να πούμε «ναι» στις εκδηλώσεις που συντηρούν την ουσία του Έπους του 1940…

Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επισης

«Ζήτημα Παιδείας»

Δια χειρός Αλέξη Τσίπρα ή τρεις διαγραφές κι ένα υστερόγραφο!

Πότε παραγράφονται οι πολιτικές απόψεις;